DOI Artikel:
Pajor, Piotr: Transept katedry krakowskiej jako miejsce kultu Świętego Stanisława w XIV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.61675#0007
Studia Waweliana
Tom xix, 2018
PL ISSN 1230-3275
PIOTR PAJOR
Transept katedry krakowskiej jako miejsce kultu
Świętego Stanisława w xiv wieku1
I. Katedra krakowska, widok wnętrza ku wschodowi (fot. P. Pajor)
Przed każdym, kto wejdzie do kościoła katedralne-
go w Krakowie, otwiera się zaskakujący w późnośred-
niowiecznym kościele widok - oto centralne miejsce,
na skrzyżowaniu krótkiej nawy i transeptu, zajmuje
ołtarz z okazałym relikwiarzem św. Stanisława, ponad
którym wznosi się potężny baldachim, niemal całkowi-
cie przesłaniający prezbiterium (ił. i). Baldachim ów po-
wstał dopiero w xvn wieku, ale sama lokalizacja ołtarza
jednego z patronów katedry, niezmieniona od średnio-
wiecza, jest rozwiązaniem w architekturze gotyckiej uni-
kalnym. Silnie ugruntowana w historiografii tradycja
tłumaczy takie wyeksponowanie ołtarza zachowaniem
jego wcześniejszej lokalizacji - relikwie bowiem miały
zostać złożone w tym miejscu, wówczas w nawie kate-
dry romańskiej, po kanonizacji św. Stanisława. Ponowna
analiza źródeł pisanych związanych z translacjami i ka-
nonizacją biskupa, a także materialnej struktury transep-
tu, dostarcza jednak przesłanek sugerujących, że warto
przynajmniej wziąć pod uwagę możliwość ulokowania
relikwii patrona pośrodku katedry w innym czasie i oko-
licznościach, niż się to powszechnie przyjmuje2.
Fazy budowy transeptu
Stanowiący bezpośrednie otoczenie ołtarza św. Stani-
sława transept katedry wydaje się miejscem newralgicz-
nym dla odczytania zmian wprowadzanych do pier-
wotnego projektu kościoła w trakcie budowy, a także
1 Artykuł powstał w ramach programu badawczego nr rej. 2014/15/N/HS2/03905, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
2 Temat translacji relikwii św. Stanisława na środek katedry krakowskiej podejmowałem już kilka lat temu w artykule P. Pajor, Topografia sakralna katedry
krakowskiej w xtv wieku a kult św. Stanisława [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, red. T. Janiak, D. Stryniak,
Gniezno 2014, s. 283-300. Należy jednak stwierdzić, że publikacja ta oparta była na niedostatecznym rozpoznaniu źródeł pisanych i materialnych.
5
Tom xix, 2018
PL ISSN 1230-3275
PIOTR PAJOR
Transept katedry krakowskiej jako miejsce kultu
Świętego Stanisława w xiv wieku1
I. Katedra krakowska, widok wnętrza ku wschodowi (fot. P. Pajor)
Przed każdym, kto wejdzie do kościoła katedralne-
go w Krakowie, otwiera się zaskakujący w późnośred-
niowiecznym kościele widok - oto centralne miejsce,
na skrzyżowaniu krótkiej nawy i transeptu, zajmuje
ołtarz z okazałym relikwiarzem św. Stanisława, ponad
którym wznosi się potężny baldachim, niemal całkowi-
cie przesłaniający prezbiterium (ił. i). Baldachim ów po-
wstał dopiero w xvn wieku, ale sama lokalizacja ołtarza
jednego z patronów katedry, niezmieniona od średnio-
wiecza, jest rozwiązaniem w architekturze gotyckiej uni-
kalnym. Silnie ugruntowana w historiografii tradycja
tłumaczy takie wyeksponowanie ołtarza zachowaniem
jego wcześniejszej lokalizacji - relikwie bowiem miały
zostać złożone w tym miejscu, wówczas w nawie kate-
dry romańskiej, po kanonizacji św. Stanisława. Ponowna
analiza źródeł pisanych związanych z translacjami i ka-
nonizacją biskupa, a także materialnej struktury transep-
tu, dostarcza jednak przesłanek sugerujących, że warto
przynajmniej wziąć pod uwagę możliwość ulokowania
relikwii patrona pośrodku katedry w innym czasie i oko-
licznościach, niż się to powszechnie przyjmuje2.
Fazy budowy transeptu
Stanowiący bezpośrednie otoczenie ołtarza św. Stani-
sława transept katedry wydaje się miejscem newralgicz-
nym dla odczytania zmian wprowadzanych do pier-
wotnego projektu kościoła w trakcie budowy, a także
1 Artykuł powstał w ramach programu badawczego nr rej. 2014/15/N/HS2/03905, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
2 Temat translacji relikwii św. Stanisława na środek katedry krakowskiej podejmowałem już kilka lat temu w artykule P. Pajor, Topografia sakralna katedry
krakowskiej w xtv wieku a kult św. Stanisława [w:] Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań, red. T. Janiak, D. Stryniak,
Gniezno 2014, s. 283-300. Należy jednak stwierdzić, że publikacja ta oparta była na niedostatecznym rozpoznaniu źródeł pisanych i materialnych.
5