Studia Waweliana (19.2021)

1. Giuseppe Ninci, Panteon w Rzymie, fotografia, ok. 1870, Biblioteka Narodowa, nr inw. F.12894/NA (źródło ilustracji: polona)

upamiętnia się wybitne jednostki, zasłużone dla da-
nej wspólnoty i wybrane przez grupę elitarnych de-
cydentów. Termin „panteonizacja” w zasadzie nie
istnieje w słownikach języka polskiego, ale jest tłu-
maczeniem terminu angielskiego „pantheonisation”3,
stosowanego przez badaczy z jednej strony na okre-
ślenie zdefiniowanego powyżej procesu, a z drugiej
na sam fakt pochowania kogoś w panteonie. Unikam
nazywania tego zjawiska powstawaniem panteonów
celowo, gdyż określenie takie mogłoby być mylące,
ponieważ odwołuje się do grupy licznych budowli na-
wiązujących jedynie kształtem do Panteonu w Rzymie.
Abstrahując jednak od kwestii architektonicznych,
sam termin „panteon” wywodzi się od konkretnego
budynku w sercu Wiecznego Miasta i wiąże się z jego
historyczną funkcją jako świątyni ogółu bóstw (il. i).

Rzymski Panteon został wzniesiony w 27 roku p.n.e.
na polecenie Marka Agryppy na Polu Marsowym,
po czym na jego fundamentach cesarz Hadrian pole-
cił zbudować kolejny, zachowany do dziś. W roku 608
cesarz Fokas przekazał budynek papieżowi Bonifa-
cemu iv, a ten przemianował go na kościół katolicki
Santa Maria ad Martyres (zwany również Santa Maria
Rotonda)4. Dotychczasowe bóstwa pogańskie zastąpili
chrześcijańscy święci z Matką Boską na czele. Od
czasów starożytnych nie było to jednak miejsce po-
chówków. Takim stało się dopiero w roku 1520, kie-
dy złożono tutaj doczesne szczątki Rafaela Santiego,
który wyraził takie życzenie w testamencie5. Artysta
był zafascynowany tą budowlą, pociągała go jej an-
tyczna forma i historia. Jednak to nie Rafael był au-
torem, jak przez wieki sądzono, koncepcji grzebania

3 E.G. Bouwers, Public Pantheons in Revolutionary Europę. Comparing Cultures of Rememberance c. 1790-1840, Basingstoke 2012, s. 11.
4 J. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa-Kraków 1999, s. 330.
5 Historię przekształcenia rzymskiego Panteonu w nowoczesną świątynię upamiętnienia zasłużonych dla kultury Włoch podaję za: S. Pasquali, From the
Pantheons ofArtists to the Pantheon of Illustrious Men. Rafaels Tomb and Its Legacy [w:] Pantheons. Transformation..., s. 35-56.

66