Studia Waweliana (19.2021)

1. Michele Marieschi, Fantazja architektoniczna Architektura fantastyczna, z. ćwierć xvin wieku (fot. A. Stankiewicz)

tu otwartego pejzażu i nie widać nieba (jeśli pominąć
dwie kompozycje, gdzie jego fragmenty prześwitują po-
przez arkady). Wszystkie capricci architektoniczne Ma-
rieschiego są wariacjami na podobny temat. Budowle
nigdy nie są ukazane w całości, nigdy nie widać ich
granic, możemy się tylko domyślać, że są one wielkich
rozmiarów. Uderzająco skąpa jest ilość zastosowanych
motywów i wszystkie powtarzają się niemal w każdej
kompozycji. Widzimy tam potężne mury z kamiennych
ciosów, masywne, szerokie luki, półkoliste arkady lub
ostre łuki opierające się na przysadzistych kolumnach
z ozdobnymi kapitelami bądź na szczuplejszych po-
dwójnych kolumienkach, smukłe portale i okratowane
okna, zawsze biegnące w różnych kierunkach schody -
albo z białego marmuru, szerokie i łagodne, albo drew-
niane, strome, wąskie jak kładki; czasem też pojawiają
się wiszące łańcuchy albo girlandy. Wszystkie te obrazy
są prawie identycznego niewielkiego formatu - mniej
więcej 35 na 55 cm. Znanych jest około dwudziestu ta-
kich capricci rozproszonych w kolekcjach całego świata

z Polską włącznie - ale jest to tylko osiem różnych kom-
pozycji10, gdyż każda istnieje w dwóch lub nawet trzech
wersjach, różniących się wyłącznie sztafażem, a cza-
sem także drobnymi szczegółami lub minimalnymi
odmianami koloru. Sztafaż stanowią drobne postacie
ludzkie obecne na każdym z tych obrazów z wyjątkiem
jednego (dziedziniec ze studnią w zbiorach Muzeum
Narodowego w Pradze). Przykładem może być jeden
z warszawskich obrazów Marieschiego (ił. 2)11, którego
dwie inne, niemal identyczne wersje znajdują się w Ha-
nowerze i Saint Louis. Dają się tu dostrzec tylko bardzo
drobne różnice w detalach lub w kolorze, natomiast
całkowicie odmienny jest sztafaż. Kompozycja ta okre-
ślana bywa czasem jako „podwórze więzienne” - lecz
tylko w wersji z Hanoweru ukazano postacie więźniów
i strażników, w dwu innych to tylko zwyczajni mężczyź-
ni i kobiety. Postacie w capricciach tego rodzaju były
zawsze malowane nie przez samego Marieschiego, lecz
przez współpracujących z nim artystów. Różni autorzy
wspominają tu rozmaite nazwiska - wśród autorów

10 Serenissima..s. 316.
11 Fantazja architektoniczna z dziedzińcem więzienia, olej, płótno, Muzeum Narodowe w Warszawie, M.Ob.2698.
♦-

102