DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.37609#0027
Nowożytna architektura Opactwa Benedyktynów w Tyńcu
Zarówno kościół, jak i klasztor, całkowicie zmieniły swój wygląd w czasach nowożytnych. O ile jednak
gruntownie przebudowana świątynia niemal w pełni zachowała swą gotycką bryłę, o tyle w przypadku bu-
dynków klasztornych nie poprzestano na przekształceniu średniowiecznych zabudowań, lecz także wznoszo-
no nowe murowane skrzydła, zajmujące coraz większą powierzchnię wzgórza.
Fragmentaryczność znanych przekazów źródłowych, a także stan zachowania budynków klasztornych,
wielokrotnie niszczonych i przebudowanych, w części do dziś całkowicie zrujnowanych, nie pozwalają
w obecnym stanie badań na dokładniejsze wyodrębnienie faz budowy. Herby kolejnych opatów, umieszczo-
ne w różnych miejscach (czy zawsze pierwotnych?), świadczą o wielokrotnie podejmowanych pracach bu-
dowlanych.
Dzieło unowocześnienia zespołu klasztornego zainicjował opat Hieronim Krzyżanowski (1568-1573)
przebudowując „Opatówkę’' dwuskrzydłowy budynek o warownym charakterze, przylegający od północy do
zachodniej części korpusu przedniego kościoła i zawierający system dwóch bram kolejno prowadzących na
zewnętrzny dziedziniec.
Przebudowę średniowiecznych skrzydeł klasztoru wokół wirydarza (tzw. małego), przylegającego do ko-
ścioła od południa, rozpoczął pierwszy opat komendatoryjny Stanisław Sułowski (1604-1618), a kontynuowali
ją jego następcy. Zintensyfikowanie prac nastąpiło jak zdają się świadczyć źródła - w latach czterdziestych,
w znacznym stopniu dzięki hojnej fundacji opata Andrzeja Leszczyńskiego (1644-1646). W tym czasie po-
wstały też chyba zabudowania wokół drugiego regularnego dziedzińca („wirydarz większy”), znajdującego się
na południe od poprzedniego. W ten sposób powstał zwarty kompleks zabudowań z dwoma dziedzińcami
wewnętrznymi. Być może już wtedy wzniesiono też skrzydło biblioteczne, zamykający od południa wielki
dziedziniec zewnętrzny, ujęty od wschodu skrzydłami klasztornymi obu wirydarzy i fasadą kościoła, od półno-
cy „opatówką”, a od zachodu nieregularnymi budynkami przylegającymi do murów obronnych (m.in. tzw.
starostwo), obecnie w znacznej mierze zburzonymi. Czas powstania tych ostatnich nie może być nawet
w przybliżeniu określony.
Ożywionym pracom budowlanym kres położyły wydarzenia „potopu” - rabunki szwedzkie a przede
wszystkim spalenie klasztoru przez wojska Rakoczego w roku 1657. Zubożały zakon przez dziesięciolecia
usuwał szkody. Kolejne zniszczenia przyniosło wiatach 1771-1772 oblężenie w Tyńcu konfederatów bar-
skich przez wojska rosyjskie pod wodzą Suworowa. Bombardowanie klasztoru przez oblegających zrujnowa-
ło niektóre budynki i spowodowało pożar kościoła. Odbudowę zespołu podjął opat Florian Amand Janowski
(1762-1778). Sytuacja wewnętrzna w zakonie po objęciu przez Janowskiego nowo utworzonego w roku
1785 biskupstwa tarnowskiego, później zaś burzliwe dzieje Tyńca w czasach napoleońskich powodowały
postępujące zaniedbanie i upadek zabudowań klasztornych, spotęgowane po likwidacji zakonu w roku 1816.
XXV
Zarówno kościół, jak i klasztor, całkowicie zmieniły swój wygląd w czasach nowożytnych. O ile jednak
gruntownie przebudowana świątynia niemal w pełni zachowała swą gotycką bryłę, o tyle w przypadku bu-
dynków klasztornych nie poprzestano na przekształceniu średniowiecznych zabudowań, lecz także wznoszo-
no nowe murowane skrzydła, zajmujące coraz większą powierzchnię wzgórza.
Fragmentaryczność znanych przekazów źródłowych, a także stan zachowania budynków klasztornych,
wielokrotnie niszczonych i przebudowanych, w części do dziś całkowicie zrujnowanych, nie pozwalają
w obecnym stanie badań na dokładniejsze wyodrębnienie faz budowy. Herby kolejnych opatów, umieszczo-
ne w różnych miejscach (czy zawsze pierwotnych?), świadczą o wielokrotnie podejmowanych pracach bu-
dowlanych.
Dzieło unowocześnienia zespołu klasztornego zainicjował opat Hieronim Krzyżanowski (1568-1573)
przebudowując „Opatówkę’' dwuskrzydłowy budynek o warownym charakterze, przylegający od północy do
zachodniej części korpusu przedniego kościoła i zawierający system dwóch bram kolejno prowadzących na
zewnętrzny dziedziniec.
Przebudowę średniowiecznych skrzydeł klasztoru wokół wirydarza (tzw. małego), przylegającego do ko-
ścioła od południa, rozpoczął pierwszy opat komendatoryjny Stanisław Sułowski (1604-1618), a kontynuowali
ją jego następcy. Zintensyfikowanie prac nastąpiło jak zdają się świadczyć źródła - w latach czterdziestych,
w znacznym stopniu dzięki hojnej fundacji opata Andrzeja Leszczyńskiego (1644-1646). W tym czasie po-
wstały też chyba zabudowania wokół drugiego regularnego dziedzińca („wirydarz większy”), znajdującego się
na południe od poprzedniego. W ten sposób powstał zwarty kompleks zabudowań z dwoma dziedzińcami
wewnętrznymi. Być może już wtedy wzniesiono też skrzydło biblioteczne, zamykający od południa wielki
dziedziniec zewnętrzny, ujęty od wschodu skrzydłami klasztornymi obu wirydarzy i fasadą kościoła, od półno-
cy „opatówką”, a od zachodu nieregularnymi budynkami przylegającymi do murów obronnych (m.in. tzw.
starostwo), obecnie w znacznej mierze zburzonymi. Czas powstania tych ostatnich nie może być nawet
w przybliżeniu określony.
Ożywionym pracom budowlanym kres położyły wydarzenia „potopu” - rabunki szwedzkie a przede
wszystkim spalenie klasztoru przez wojska Rakoczego w roku 1657. Zubożały zakon przez dziesięciolecia
usuwał szkody. Kolejne zniszczenia przyniosło wiatach 1771-1772 oblężenie w Tyńcu konfederatów bar-
skich przez wojska rosyjskie pod wodzą Suworowa. Bombardowanie klasztoru przez oblegających zrujnowa-
ło niektóre budynki i spowodowało pożar kościoła. Odbudowę zespołu podjął opat Florian Amand Janowski
(1762-1778). Sytuacja wewnętrzna w zakonie po objęciu przez Janowskiego nowo utworzonego w roku
1785 biskupstwa tarnowskiego, później zaś burzliwe dzieje Tyńca w czasach napoleońskich powodowały
postępujące zaniedbanie i upadek zabudowań klasztornych, spotęgowane po likwidacji zakonu w roku 1816.
XXV