DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Ars vitrea: Średniowieczna sztuka światła, koloru i symbolu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0011
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Lech Kalinowski
Ars yitrea.
*
Średniowieczna sztuka światła, koloru i symbolu*
Wśród około 30 projektów badawczych, którym pa-
tronuje Międzynarodowa Unia Akademicka (Union
Academiąue Internationale), jedno z poczesnych miejsc,
zajmowanych również przez Polskę, przypada Korpu-
sowi Witraży Średniowiecznych (Corpus Vitrearum Me-
dii Aevi). Ale czym są witraże?
W wieku XIX, kiedy historia sztuki powstawała jako
odrębna dyscyplina uniwersytecka, witrażownictwo
uważane było za gałąź tzw. rzemiosła artystycznego. Do-
piero przed mniej więcej 50 laty uświadomiono sobie,
że witraże należą do malarstwa monumentalnego (ar-
chitektonicznego) i stanowią jego najdoskonalsze osią-
gnięcie. Zmiana świadomości nastąpiła podczas II woj-
ny światowej w wyniku podjętej w Europie akcji chro-
nienia witraży średniowiecznych przed mechanicznym
zniszczeniem; akcja ta polegała na wyjmowaniu witraży
z okien kościołów, fotografowaniu ich i składaniu w
skrzyniach w miejscach bezpiecznych. We Francji wy-
montowanie prawie całości zasobu witrażowego prze-
prowadziło Service des Monuments Historiąues, pod kie-
runkiem Jean Verrier; w Niemczech pracami tymi kiero-
wał Hans Wentzel; w Austrii czynności wyjmowania
witraży podjął się Institut fur Denkmalpflege, a doku-
mentację fotograficzną sporządził Deutscher Verein fiir
Kunstwissenschaft. Podobne akcje przeprowadzono w
Anglii, Belgii, Italii i Szwajcarii, a także w naszym kraju
(kościół Mariacki w Krakowie).
W tych warunkach, po zakończeniu działań wojen-
nych, zarysowała się wyjątkowa możliwość rozpoczę-
* Niniejszy artykuł jest tekstem wykładu wygłoszonego 9 czerw-
ca 1993 na posiedzeniu Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uni-
wersytetu Lubelskiego w związku z wręczeniem mi Nagrody im. ks.
Idziego Radziszewskiego za rok 1993-
1 Corpus Vitrearum. Histoire et Etat actuel de 1’entreprise interna-
tionale, Wien 1982.
2 E. F r o ci ł - K r a f t, Die Glasmalerei: Entwicklung, Technik, Eige-
nart, Wien-Munchen 1979, s. 13-28; C. Brisac, A Thousand Years
cia szczegółowych badań naukowych nad średniowiecz-
nym witrażownictwem, których pionierami byli m.in. w
Niemczech Hans Wentzel i we Francji Jean Lafond. Dwie
wystawy średniowiecznych witraży francuskich, zorga-
nizowane przez Jean Verrier, najpierw w Rotterdamie w
roku 1952, a potem w Paryżu, w Pavillon de Marsan, w
roku 1953, przyczyniły się do szerokiego zainteresowa-
nia witrażami.
W roku 1952, podczas Międzynarodowego Kongre-
su Historii Sztuki w Amsterdamie, organizator jego, Mię-
dzynarodowy Komitet Historii Sztuki (Comite Interna-
tional d’Histoire de l’Art), powołał do życia Corpus Vi-
trearum Medii Aevi'. W poszczególnych krajach Europy
i Stanach Zjednoczonych powstały narodowe komitety
i przystąpiono do prac; ich podstawową trudnością, obok
finansowych, którym starało się w miarę zapobiegać
UNESCO, był brak wykształconych specjalistów.
Dziś, po 45 latach istnienia, Korpus może się po-
szczycić kilkudziesięcioma tomami narodowymi, a w
liczbie przygotowywanych do druku jest i tom polski,
nad którym z inicjatywy podjętej w imieniu Polskiej Aka-
demii Nauk przez Władysława Tatarkiewicza, pracuję
od wielu lat, ostatnio przy udziale współautorskim mgr
Heleny Małkiewiczówny.
Witraż średniowieczny od swojego powstania w dru-
giej połowie pierwszego tysiąclecia, związany był z okna-
mi budynku kościelnego1 2 *. W starożytności grecko-rzym-
skiej okno nie odgrywało większej roli w architekturze
świątyni, świątynia bowiem była niedostępnym dla wier-
of Stained Glass, London 1986, s. 7-12; R. Becksmann, Deutsche
Glasmalerei des Mittelalters. Eine exemplarische Auswahl, Stuttgart-
Bad Cannstatt 1988, s. 7-23; L. Lee, G. Seddon, F. Stephens,
Stained Glass, Secaucus, New Jersey 1989, s. 12-13; C. Brisac, Le
Vitrail, 1960, s. 7-15; E. Castelnuovo, Vetrate medieuali. Officine
tecniche maestri, Torino 1994; Stained Glass [w:] Dictionary of Art,
ed. J. Turner, 29, London 1996, s. 497-519; M. H. Caviness,
Stained Glass Windows, Turnhout 1996.
7
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Lech Kalinowski
Ars yitrea.
*
Średniowieczna sztuka światła, koloru i symbolu*
Wśród około 30 projektów badawczych, którym pa-
tronuje Międzynarodowa Unia Akademicka (Union
Academiąue Internationale), jedno z poczesnych miejsc,
zajmowanych również przez Polskę, przypada Korpu-
sowi Witraży Średniowiecznych (Corpus Vitrearum Me-
dii Aevi). Ale czym są witraże?
W wieku XIX, kiedy historia sztuki powstawała jako
odrębna dyscyplina uniwersytecka, witrażownictwo
uważane było za gałąź tzw. rzemiosła artystycznego. Do-
piero przed mniej więcej 50 laty uświadomiono sobie,
że witraże należą do malarstwa monumentalnego (ar-
chitektonicznego) i stanowią jego najdoskonalsze osią-
gnięcie. Zmiana świadomości nastąpiła podczas II woj-
ny światowej w wyniku podjętej w Europie akcji chro-
nienia witraży średniowiecznych przed mechanicznym
zniszczeniem; akcja ta polegała na wyjmowaniu witraży
z okien kościołów, fotografowaniu ich i składaniu w
skrzyniach w miejscach bezpiecznych. We Francji wy-
montowanie prawie całości zasobu witrażowego prze-
prowadziło Service des Monuments Historiąues, pod kie-
runkiem Jean Verrier; w Niemczech pracami tymi kiero-
wał Hans Wentzel; w Austrii czynności wyjmowania
witraży podjął się Institut fur Denkmalpflege, a doku-
mentację fotograficzną sporządził Deutscher Verein fiir
Kunstwissenschaft. Podobne akcje przeprowadzono w
Anglii, Belgii, Italii i Szwajcarii, a także w naszym kraju
(kościół Mariacki w Krakowie).
W tych warunkach, po zakończeniu działań wojen-
nych, zarysowała się wyjątkowa możliwość rozpoczę-
* Niniejszy artykuł jest tekstem wykładu wygłoszonego 9 czerw-
ca 1993 na posiedzeniu Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uni-
wersytetu Lubelskiego w związku z wręczeniem mi Nagrody im. ks.
Idziego Radziszewskiego za rok 1993-
1 Corpus Vitrearum. Histoire et Etat actuel de 1’entreprise interna-
tionale, Wien 1982.
2 E. F r o ci ł - K r a f t, Die Glasmalerei: Entwicklung, Technik, Eige-
nart, Wien-Munchen 1979, s. 13-28; C. Brisac, A Thousand Years
cia szczegółowych badań naukowych nad średniowiecz-
nym witrażownictwem, których pionierami byli m.in. w
Niemczech Hans Wentzel i we Francji Jean Lafond. Dwie
wystawy średniowiecznych witraży francuskich, zorga-
nizowane przez Jean Verrier, najpierw w Rotterdamie w
roku 1952, a potem w Paryżu, w Pavillon de Marsan, w
roku 1953, przyczyniły się do szerokiego zainteresowa-
nia witrażami.
W roku 1952, podczas Międzynarodowego Kongre-
su Historii Sztuki w Amsterdamie, organizator jego, Mię-
dzynarodowy Komitet Historii Sztuki (Comite Interna-
tional d’Histoire de l’Art), powołał do życia Corpus Vi-
trearum Medii Aevi'. W poszczególnych krajach Europy
i Stanach Zjednoczonych powstały narodowe komitety
i przystąpiono do prac; ich podstawową trudnością, obok
finansowych, którym starało się w miarę zapobiegać
UNESCO, był brak wykształconych specjalistów.
Dziś, po 45 latach istnienia, Korpus może się po-
szczycić kilkudziesięcioma tomami narodowymi, a w
liczbie przygotowywanych do druku jest i tom polski,
nad którym z inicjatywy podjętej w imieniu Polskiej Aka-
demii Nauk przez Władysława Tatarkiewicza, pracuję
od wielu lat, ostatnio przy udziale współautorskim mgr
Heleny Małkiewiczówny.
Witraż średniowieczny od swojego powstania w dru-
giej połowie pierwszego tysiąclecia, związany był z okna-
mi budynku kościelnego1 2 *. W starożytności grecko-rzym-
skiej okno nie odgrywało większej roli w architekturze
świątyni, świątynia bowiem była niedostępnym dla wier-
of Stained Glass, London 1986, s. 7-12; R. Becksmann, Deutsche
Glasmalerei des Mittelalters. Eine exemplarische Auswahl, Stuttgart-
Bad Cannstatt 1988, s. 7-23; L. Lee, G. Seddon, F. Stephens,
Stained Glass, Secaucus, New Jersey 1989, s. 12-13; C. Brisac, Le
Vitrail, 1960, s. 7-15; E. Castelnuovo, Vetrate medieuali. Officine
tecniche maestri, Torino 1994; Stained Glass [w:] Dictionary of Art,
ed. J. Turner, 29, London 1996, s. 497-519; M. H. Caviness,
Stained Glass Windows, Turnhout 1996.
7