DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45212#0030
Zapomniana pracownia
Szkłem antycznym zaczęto się posługiwać w Anglii około poł. lat 50. XIX w. Jego wynalezienie było zasługą
Winstona, który ustalił w wyniku badań, że średniowieczne szkła barwione w masie cechowała charaktery-
styczna połyskliwość, wynikająca z obecności w szkle pęcherzyków powietrza. Po kilku latach eksperymen-
tów, około 1854 r., udało mu się wytworzyć szkło bardzo zbliżone do dawnego. Nazwano je szkłem antycznym.
Winston zastosował je po raz pierwszy w witrażu apsydy w Tempie Church w Londynie65. W 1863 r. również
W. E. Chance z Birmingham opracował metodę wytwarzania tego szkła. Wzrastające zapasy szkieł antycznych
sprawiły, że emalie stały się zbędne.
W Niemczech stosowano wówczas szkło katedralne. Było to szkło lane, barwione w masie, które w porówna-
niu ze szkłem francuskim było nieprzezroczyste, nie miało jednak tak zróżnicowanej struktury jak szkło an-
tyczne. Na teren Niemiec szkło antyczne zaczął sprowadzać z Anglii od lat 60. XIX w. Zettler na potrzeby
swojego Instytutu Witrażowego w Monachium. Ze względu na duże koszty szkieł importowanych w znacznej
ilości Zettler sfinansował prace nad wytworzeniem szkła antycznego w wybudowanej w tym celu własnej
hucie w Schliersee. Tam pracownik Zettlera - H. Burmester - rozpoczął produkcję szkła antycznego66.
Momentem przełomowym (który nie byłby możliwy bez wynalezienia szkła antycznego) w witrażownic-
twie XIX w. stała się uchwała Komisji Sztuki na wystawie światowej w Wiedniu w 1873 r., w której żądano
w odniesieniu do witraży:
1) unikania dużych powierzchni jednej i tej samej barwy,
2) doboru barw w ten sposób, aby żadna nie przeważała,
3) równouprawnienia ornamentu i figur w kompozycji witraża tak, aby okno oddziaływało na kształt dywa-
nu,
4) stosowania silniejszego konturu; traktowania figur i ornamentu z pieczołowitością,
5) unikania zbyt naturalistycznej karnacji; wszystkich barwnych podmalówek części ciała, które podobnie
jak draperie itd. należy modelować tylko brązowymi i innymi prostymi tonami,
6) uwzględniania właściwości szkła już przy projektowaniu kartonu,
7) silnego, solidnego ołowienia, tj. zestawiania pojedynczych szybek za pomocą silniejszych listew ołowia-
nych, których profil (dwuteownik) podpatrzono w dawnych witrażach katedry kolońskiej.
Na wystawie pierwszą nagrodę otrzymał witraż z pracowni Zettlera, zaprojektowany przez L. Blaima -
ucznia J. Schraudolpha67 i wykonany zgodnie z wymienionymi zasadami. W ten sposób oficjalnie powrócono
do techniki i sposobu komponowania mistrzów średniowiecznego witrażownictwa. Mimo, że w uchwale wie-
deńskiej zalecano klasyczną technikę witrażową, podobnie jak czynili to neogotycyści z kręgu Reichensperge-
ra, to - w przeciwieństwie do nich - nie narzucano artystom żadnego wzorca stylistycznego68. Ustawa przyczy-
niła się z pewnością do tego, że coraz więcej witraży wykonywano w technice klasycznej. Do nowej generacji
witrażowników niemieckich pracujących chętnie w tej technice należeli m.in. Aleksander Linnemann (1839-
-1902) z Frankfurtu nad Menem i Fritz Geiges (1853-1935) z Fryburga Bryzgowijskiego. Jednocześnie od lat 70.
XIX w., mimo uchwały komisji z Wiednia, znacząco wzrastała produkcja malowideł witrażowych. Wiązało się
to z modą na witraże neoresansowe. Wykonywano nadal wiele witraży w technikach mieszanych. Od lat 90.
XIX w. bardzo zyskała na znaczeniu technika oszklenia mozaikowego, stanowiąca idealny środek wyrazu dla
stylistyki secesji.
65 Beines, op. cit., s. 241.
66 Fischer, op. cit., s. 53.
67 Ibidem, s. 49-50.
68 Beines, op. cit., s. 110.
26
Szkłem antycznym zaczęto się posługiwać w Anglii około poł. lat 50. XIX w. Jego wynalezienie było zasługą
Winstona, który ustalił w wyniku badań, że średniowieczne szkła barwione w masie cechowała charaktery-
styczna połyskliwość, wynikająca z obecności w szkle pęcherzyków powietrza. Po kilku latach eksperymen-
tów, około 1854 r., udało mu się wytworzyć szkło bardzo zbliżone do dawnego. Nazwano je szkłem antycznym.
Winston zastosował je po raz pierwszy w witrażu apsydy w Tempie Church w Londynie65. W 1863 r. również
W. E. Chance z Birmingham opracował metodę wytwarzania tego szkła. Wzrastające zapasy szkieł antycznych
sprawiły, że emalie stały się zbędne.
W Niemczech stosowano wówczas szkło katedralne. Było to szkło lane, barwione w masie, które w porówna-
niu ze szkłem francuskim było nieprzezroczyste, nie miało jednak tak zróżnicowanej struktury jak szkło an-
tyczne. Na teren Niemiec szkło antyczne zaczął sprowadzać z Anglii od lat 60. XIX w. Zettler na potrzeby
swojego Instytutu Witrażowego w Monachium. Ze względu na duże koszty szkieł importowanych w znacznej
ilości Zettler sfinansował prace nad wytworzeniem szkła antycznego w wybudowanej w tym celu własnej
hucie w Schliersee. Tam pracownik Zettlera - H. Burmester - rozpoczął produkcję szkła antycznego66.
Momentem przełomowym (który nie byłby możliwy bez wynalezienia szkła antycznego) w witrażownic-
twie XIX w. stała się uchwała Komisji Sztuki na wystawie światowej w Wiedniu w 1873 r., w której żądano
w odniesieniu do witraży:
1) unikania dużych powierzchni jednej i tej samej barwy,
2) doboru barw w ten sposób, aby żadna nie przeważała,
3) równouprawnienia ornamentu i figur w kompozycji witraża tak, aby okno oddziaływało na kształt dywa-
nu,
4) stosowania silniejszego konturu; traktowania figur i ornamentu z pieczołowitością,
5) unikania zbyt naturalistycznej karnacji; wszystkich barwnych podmalówek części ciała, które podobnie
jak draperie itd. należy modelować tylko brązowymi i innymi prostymi tonami,
6) uwzględniania właściwości szkła już przy projektowaniu kartonu,
7) silnego, solidnego ołowienia, tj. zestawiania pojedynczych szybek za pomocą silniejszych listew ołowia-
nych, których profil (dwuteownik) podpatrzono w dawnych witrażach katedry kolońskiej.
Na wystawie pierwszą nagrodę otrzymał witraż z pracowni Zettlera, zaprojektowany przez L. Blaima -
ucznia J. Schraudolpha67 i wykonany zgodnie z wymienionymi zasadami. W ten sposób oficjalnie powrócono
do techniki i sposobu komponowania mistrzów średniowiecznego witrażownictwa. Mimo, że w uchwale wie-
deńskiej zalecano klasyczną technikę witrażową, podobnie jak czynili to neogotycyści z kręgu Reichensperge-
ra, to - w przeciwieństwie do nich - nie narzucano artystom żadnego wzorca stylistycznego68. Ustawa przyczy-
niła się z pewnością do tego, że coraz więcej witraży wykonywano w technice klasycznej. Do nowej generacji
witrażowników niemieckich pracujących chętnie w tej technice należeli m.in. Aleksander Linnemann (1839-
-1902) z Frankfurtu nad Menem i Fritz Geiges (1853-1935) z Fryburga Bryzgowijskiego. Jednocześnie od lat 70.
XIX w., mimo uchwały komisji z Wiednia, znacząco wzrastała produkcja malowideł witrażowych. Wiązało się
to z modą na witraże neoresansowe. Wykonywano nadal wiele witraży w technikach mieszanych. Od lat 90.
XIX w. bardzo zyskała na znaczeniu technika oszklenia mozaikowego, stanowiąca idealny środek wyrazu dla
stylistyki secesji.
65 Beines, op. cit., s. 241.
66 Fischer, op. cit., s. 53.
67 Ibidem, s. 49-50.
68 Beines, op. cit., s. 110.
26