RECENZJE
żynowe, kafelkowe, stojące i ścien-
ne, zegar słoneczny i klepsydry2.
Reprezentowane są więc wszystkie
typy mechanizmów i różne rodzaje
zegarów. Oprawy ich są raczej
skromne, nie ma ani jednego wysa-
dzanego drogimi kamieniami lub
zdobionego emalią. Obecność 12 ze-
garów wahadłowych, wynalazku
stosunkowo niedawnego (r. 1656),
zwłaszcza zaś zegara o dwu waha-
dłach, klasyfikuje zbiór Jana Kazi-
mierza na kolekcję gromadzoną
planowo na zasadzie zainteresowań
techniką mechanizmów i najnow-
szymi współczesnymi zdobycza-
mi naukowego zegarmistrzowstwa.
Warto zwrócić uwagę na zegar
dwuwahadłowy. Zegar taki z myślą
zastosowania go do potrzeb żeglugi
morskiej skonstruował znany pol-
ski fizyk i matematyk Adam Ko-
chański, późniejszy bibliotekarz Ja-
na III i autor pierwszej ogólnej w
literaturze europejskiej, historii ze-
garów mechanicznych3 4 * * 5. Być może
więc, że dwuwahadłowy zegar w
zbiorze Jana Kazimierza wiąże się
z wynalazkiem Adama Kochań-
skiego (opublikowanym w r. 1664)\
Dwuwahadłowy zegar Kochańskie-
go nie wytrzymał próby praktycz-
nego zastosowania, niewątpliwie
więc mechanizm taki w kolekcji o-
statniego Wazy znalazł miejsce ja-
ko dokument wynalazczych prób
współczesnego mu stulecia. Cha-
rakter zbioru wiśnickiego odbiega
całkowicie od zbioru Jana Kazimie-
rza. Liczy on 17 pozycji, wśród któ-
rych przeważają zegarki — klejno-
ty i jako takie rejestruje je inwen-
tarz zwracający uwagę na drogo-
cenne oprawy i dekoracje: diamen-
ty, agaty, lapis lazuli, emalie, zło-
to. Jest to zbiór luksusowych cacek.
Podobny charakter ma również
późniejszy zbiór Jana Sobieskiego,
zawierający między innymi 22 ze-
garki złote sadzone diamentami, ru-
binami, szmaragdami i zdobione e-
malią.
Odnajdujemy więc w zbieractwie
Jana Kazimierza poważne zainte-
resowanie wynalazkami związany-
mi z postępami techniki i nauki.
Być może, że inspirowała je Maria
Ludwika — jakkolwiek było, uspra-
wiedliwiają one wysokie rachunki
płacone zegarmistrzowi i uregulo-
wanie należności tego przed opusz-
czeniem Polski. Zainteresowania te
są zresztą zrozumiałe w epoce, któ-
BU
1 '
: 1
1
ł" w ■
■
«
■
Ryc. 2. Wnętrze pałacu Leszczyńskich (?), wg zaginionego obrazu niegdyś
w zbiorach T. P. N. w Poznaniu.
ra zapisała się w dziejach zegara
mechanicznego przełomowymi wy-
nalazkami. W ten żywy nurt nauki
pracującej nad udoskonaleniem ze-
gara, włączyła się nauka polska
przez A. Kochańskiego, Heweliusza,
St. Solskiego — zegar staje się co-
raz bardziej niezbędnym. Opis sie-
dziby ziemiańskiej z XVII w.s kre-
ślący obraz wzorowego gospodar-
stwa wiejskiego, oprócz spiżarni su-
chej, chłodnej piwnicy, lodowni,
łaźni, stajen i psiarni wymienia
„zegar wierny dla domu“, w myśl
głoszonej przez S. Solskiego mak-
symy, że „pożądnym ludziom rzecz
przykra przebywać bez zegara y
nie wiedzieć o godzinie, zwłaszcza
we dnie y noce niepogodne, w któ-
re kompasy słońca y gwiazd uży-
wania nie pozwolą“ 6.
Stosunkowo niewielka ilość sre-
ber zidentyfikowana w inwentarzu
jako wyroby polskie, zdaje się nie
przesądzać sprawy, że i niejedne
srebra określone francuskimi, mo-
2 Inwentarz podaje także zegary
z repetierami (s. 160 i 163); są to
pozycje zagadkowe ze względu na
datę śmierci Jana Kazimierza i datę
wynalezienia repetiera przez Angli-
ka H. Barlowa w 1678 r.
3 Kucharzewski F.,Zegarmistrzow-
stwo Kochańskiego, Sprawozdania
Tow. Nauk. Warsz. IV (1911),
zesz. 9, s. 413 i nast.
4 W IX księdze wielkiego wy-
dawnictwa jezuity Kaspra Schot-
ta, Mirabilia chronometrica, Wurz¬
burg 1664.
5 Łoziński W., Zycie polskie w
dawnych wiekach, Lwów 1921, s. 83.
0 Solski S., Architekt polski, Kra-
ków 1690, s. 176.
127
żynowe, kafelkowe, stojące i ścien-
ne, zegar słoneczny i klepsydry2.
Reprezentowane są więc wszystkie
typy mechanizmów i różne rodzaje
zegarów. Oprawy ich są raczej
skromne, nie ma ani jednego wysa-
dzanego drogimi kamieniami lub
zdobionego emalią. Obecność 12 ze-
garów wahadłowych, wynalazku
stosunkowo niedawnego (r. 1656),
zwłaszcza zaś zegara o dwu waha-
dłach, klasyfikuje zbiór Jana Kazi-
mierza na kolekcję gromadzoną
planowo na zasadzie zainteresowań
techniką mechanizmów i najnow-
szymi współczesnymi zdobycza-
mi naukowego zegarmistrzowstwa.
Warto zwrócić uwagę na zegar
dwuwahadłowy. Zegar taki z myślą
zastosowania go do potrzeb żeglugi
morskiej skonstruował znany pol-
ski fizyk i matematyk Adam Ko-
chański, późniejszy bibliotekarz Ja-
na III i autor pierwszej ogólnej w
literaturze europejskiej, historii ze-
garów mechanicznych3 4 * * 5. Być może
więc, że dwuwahadłowy zegar w
zbiorze Jana Kazimierza wiąże się
z wynalazkiem Adama Kochań-
skiego (opublikowanym w r. 1664)\
Dwuwahadłowy zegar Kochańskie-
go nie wytrzymał próby praktycz-
nego zastosowania, niewątpliwie
więc mechanizm taki w kolekcji o-
statniego Wazy znalazł miejsce ja-
ko dokument wynalazczych prób
współczesnego mu stulecia. Cha-
rakter zbioru wiśnickiego odbiega
całkowicie od zbioru Jana Kazimie-
rza. Liczy on 17 pozycji, wśród któ-
rych przeważają zegarki — klejno-
ty i jako takie rejestruje je inwen-
tarz zwracający uwagę na drogo-
cenne oprawy i dekoracje: diamen-
ty, agaty, lapis lazuli, emalie, zło-
to. Jest to zbiór luksusowych cacek.
Podobny charakter ma również
późniejszy zbiór Jana Sobieskiego,
zawierający między innymi 22 ze-
garki złote sadzone diamentami, ru-
binami, szmaragdami i zdobione e-
malią.
Odnajdujemy więc w zbieractwie
Jana Kazimierza poważne zainte-
resowanie wynalazkami związany-
mi z postępami techniki i nauki.
Być może, że inspirowała je Maria
Ludwika — jakkolwiek było, uspra-
wiedliwiają one wysokie rachunki
płacone zegarmistrzowi i uregulo-
wanie należności tego przed opusz-
czeniem Polski. Zainteresowania te
są zresztą zrozumiałe w epoce, któ-
BU
1 '
: 1
1
ł" w ■
■
«
■
Ryc. 2. Wnętrze pałacu Leszczyńskich (?), wg zaginionego obrazu niegdyś
w zbiorach T. P. N. w Poznaniu.
ra zapisała się w dziejach zegara
mechanicznego przełomowymi wy-
nalazkami. W ten żywy nurt nauki
pracującej nad udoskonaleniem ze-
gara, włączyła się nauka polska
przez A. Kochańskiego, Heweliusza,
St. Solskiego — zegar staje się co-
raz bardziej niezbędnym. Opis sie-
dziby ziemiańskiej z XVII w.s kre-
ślący obraz wzorowego gospodar-
stwa wiejskiego, oprócz spiżarni su-
chej, chłodnej piwnicy, lodowni,
łaźni, stajen i psiarni wymienia
„zegar wierny dla domu“, w myśl
głoszonej przez S. Solskiego mak-
symy, że „pożądnym ludziom rzecz
przykra przebywać bez zegara y
nie wiedzieć o godzinie, zwłaszcza
we dnie y noce niepogodne, w któ-
re kompasy słońca y gwiazd uży-
wania nie pozwolą“ 6.
Stosunkowo niewielka ilość sre-
ber zidentyfikowana w inwentarzu
jako wyroby polskie, zdaje się nie
przesądzać sprawy, że i niejedne
srebra określone francuskimi, mo-
2 Inwentarz podaje także zegary
z repetierami (s. 160 i 163); są to
pozycje zagadkowe ze względu na
datę śmierci Jana Kazimierza i datę
wynalezienia repetiera przez Angli-
ka H. Barlowa w 1678 r.
3 Kucharzewski F.,Zegarmistrzow-
stwo Kochańskiego, Sprawozdania
Tow. Nauk. Warsz. IV (1911),
zesz. 9, s. 413 i nast.
4 W IX księdze wielkiego wy-
dawnictwa jezuity Kaspra Schot-
ta, Mirabilia chronometrica, Wurz¬
burg 1664.
5 Łoziński W., Zycie polskie w
dawnych wiekach, Lwów 1921, s. 83.
0 Solski S., Architekt polski, Kra-
ków 1690, s. 176.
127