DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12704#0167
I N D
quam igndisluadum elogijs celcbrare queant. Cui quidem vr-
bium omnium regina? ac dominar;cum id optimo iure ac merito
detur,quod Macrobiusin Iib.Saturn. dc Marone his verbis icri-
bit:Eius,inquit,gloriaha?ceft,vt nullius laudibus crefcar.nulli-
Us vituperatione minuatur:Cumq; doctiffima, erudi tiffimorum
viroru fcripta,deampliffima Venetorum Rep.literaru monume
tisfint tradita,a Jongiore eiusenarrationenuncabftineo,auidu-
queLedorem ad Leandri Italiam,ad Egnatiu, & ad Daniclis Bar
bari Commentaria,quibus Vitruuij de Architectnra libros illu-
ftrauit,remit»o.Qiii huncin modu de Venetoru vrbefcribit :E-
rant,inq.t,olim in vrbe Romana Theacra,& Circi,& amphithea-
tra, nunc vrbes ipfae tota? theatra ftint,& Circi,&hithea-
tra.Videbanturilla? moles ingentcs,quonia magnitudo illarum
videntibusimminebat.Atoppida& munimenta noftroru ideo
maiora illis,& prarftantiora funt,quia vel animo metiuntur, vel
ambitu,& circumitione menfurantur.czterum,me ab his natio-
nib.auocatamplitudo Venetorii naualis,triremiiim,&nauiu ap
paratusjinftrumentoruomnium copia,tormentoiii& machina-
rum multitudo,munitionu,& armoru omnis gcneris thefaurus,
infinitoru artificum feries, reru ordo, facilis vfus, promptaq; ad
omnes neceffitates expeditio.Qua; omniamaritimc rei prarftan-
tiam,& excellentia,illis merito tradidere. Nolo aur,quod illius
loci admiratione capiamur,propterea quod res mira omnib.ad-
uenis & hofpitibus videatur,fed propterea,qubd illa a re longe
admirabiliori origine ducit,qua maxime optare non habeces,&
fumma cura feruare habetes debet.Diuturna, & inuiolata Reip.
libertas eam peperitamplitudine, vfufq; rerum maritimaru, &
pra?clara? occafionesfecerunt, vteat copia; cumciuitatis Genio
quafi fuccrefcentes, ad eam dignitate, & maieftate peruenerint.
Quarec6ftareomnib*illuddebetnulIa vi, nullafacultatc quip
piam brcui effici poffe,in quo tempus ius fuu exercet, vnde non.
tam magni &li Imperij, qua libera? & perpetua? adminiftra
tionis opusillud eft.Quodfigladiatores&bellua?,in arenam,hi
ftriones in fcena,quadnga? in circosnon inducuntur,in Veneto-
rum tamen nauali acquircndarii prouinciarum & regionum tu-
tandaruapparatusextruitur, & alijs illis nocendi volutas cohi-
betur,& quemadmodu eius vrbis feueritate diuina prouidentia
architectata eft,vnde nec moenia, nec propugnacula, nec portus
habet,ita,quicquid homines pulchri fecerunt,abeadeprouiden
tiaduftijfeccrunt.Acceflit cocharitas,qu?.m ciues erga patriam
habuere,ciini in eaornanda &lificada, nulli periculo, nulli
vnqua labori peperccrint. Vnde in eo loco, & rerii copia*, & or-
do mirabilis videtur,vt vno oculi iclu, quicquid ad inftruedam
iuftam clafsc opus eft,facillime educatur.VeIa,remos,funes, an-
choras,tormcnta,machinas,organaq; omni.i,vnico nutu in edu-
c~las triremes impofita videres.Memorabile eft,cpEgnatius lib. 6.
c.f.de magnifico Venetoru tcmplo prodidit: Veneti,inquit,Seba-
ftiani Ciani Ducis aufpicio,cii cx alijs orbis parrib5 extruendis
nouis ^dificijs infignes pra?fedtos,tu ex Conftantinopolitana vr-
be^vnu ampliffimis pra?mijs inuitarunt, qui omniii iudicio, om-
nibusalijs ea tepeftate,pra?ferebatur,vtaurea D.Marci a?dem om
nium quccunq; cxtarent celebcrrima,ab ipfis fundametis extrue
rent.Quod cii Gra?cus homo prcftiturii fefe polliceretur, ea ta-
menconditione,vt abfoluto ab feopere,ad a?terna fui memoria,
patereturDux ipfe fenatufq; in oculatiffima tepli parte,ftatuam
marmoream fibi poni:no dubitauit Cianus Dux ipfc,& patres id
pro certo polliceri:Inchoato igitur ab fe opere,quii ia prccipu-
am templi parte abfoluiffet, quu Dux & reliqui Patres adeffent,
nimia quadaiugenij leuitate,elabi fibi exore paffus eft, fequide
multo celebriustemplu ipfum fuiffeextru£turu.,nifi inter ipfum
opus occurrifset plura,qua? i 11 u prudentiore fecifTent. Ad quem
fubridens Dux,Nec nos,inquit,conti a omnia,qua? de ftatua petie
ras,integra tibi dabimus.Qnare illi in veftibuli frote marmorea
ftatuacoilocarunt,manu ad os obiec~ta,quafi illu di<5li fui penite-
ret.UIudinterim,hocinloco prcterireminimepofsu, tepli ipfi9
apparatum tantu,talemq;hodie extare,vt nemofit,qui quum om
nia diligetiusperluftrarit,no fateatur omnibusantiquiffiniis o-
peribus & recentioribus cii ipfa Tarpeia arce cffc anteferendum.
Quod etfi parergon videri multis poffic, no dubicc tamcn plures
forcquibusquagratiffimatepli ipfiusfit futuraexplicatio.Eft i-
gitur teplu ipfum,no tam magni;udine,& vaftitatefua, vt plera-
quealia,quam ornatuinfigne,& imprimisauguftii. Quodfipri-
mum ingrediare.crucisfigura prfferre videatur: cuiusanguli in
altiffimasconfurgunt teftudines.Quarum faftigia, vt reliqua te-
pli facies.plumbeis tegulis operta,ad centiiviginti ftadia,ex alto
ad vrbem nauigantibusintereminentiffima vrbis ^dificia occur
rant.Superbiffimi ad id foi nices,mira inter fe arte, coeiites, tota
molem fulciunt.Illud no poffum,non vehementer admirari,vn-
de tanta visauri Venetis ipfls adfuerit,quod tanto opei i impede
rent.Nam quicquid operis eft, a media tepli parte puriffimo ful-
get auro,quod muffino opere,ita variatu eft,vt quocunq; oculos
>ercas infgneimprimisoccurrar.Recedut tantu in ipfo teftudi-
nucor.nexuGrfcanicioperisvetuftiffimf imagines moefta qua-
dam vcnerabiliq; pra?fentia,horrore cii religione mixtu,fpeftan
tiumanimisinfemes. Quddfiadaliasfpcclandas templi partes
E X.
animum conuertas,marmore£ vndiq; tabule,ad pauimentum vfq;
ipfum,varij marmoiisoccurrent. Qua? tantoartificio funt fibi ad-
iniiice compofitar,vr eedem inter fe fimiles videri poffint. Sed ilia
quoq;ipfacircuardem marmoreaita diftinifta, vt defatigato tibi
iani cuncT:a perluftrati,quietem &ocium parent.Hic tibi pauime-
tum liceat intueri,vermicu!ato opere,marmoreis fruftisita diftin
6tum,vt tantum extruendi templi ftudium.in Cf lu merito tollas.
Columna; vero copluresParij lapidis, vel Tapfici, autNumidici
tibi interim affurgant iure optimo admirabiles,cuduplici fugge-
ftu marmoreo,vnde facerdotes fa?peefnineant.Sicenim cautii pu-
blicodecretofuerat,vcquicquidegregijoperisVeneti ipfi naui-
gantes,quocunque terraru abirent,non dubitarentidipfum Vene-
tiasdeferre,ada?ternamcempli aurei memoriam.vtq; nulli impe-
fa? omnino parcerent.Quod fi ex templo egrediarc,veftibulum lp
fum fubeas,quisperimmortalem Deu,ftupor non teinuadat?Cu-
iusaureifornicestrecentis&liusfulciuntur columnis, non
magnitudinefua magis,quam coloru varietate confpicuis: inter-
co!umna,& quicquid in area ipfa operis eft,cum ipfo pauimento
marmoreistabulisproredlorio rcnitet. QuoJfi fuperiorem ve-
ftibuli partem,ex areaiplaconfpjcias,ecce tibi equi quatuor f nei,
diuerfoftatu,varioq; occurrunt:qui veterisop;risinfignia plane
refereteSjftudium infigneciuitatisipfiusfecum prarfeferant. His
operofum templi fupercilium incubat, fenis fefe pinnaculis ex-
plic.ms:quorum fingula, in tabernaculi fpeciem, furrecla, fingu-
las habentexcandidolapideftatuas,nudigtnij:aliaq;verofplen
didiffimiafpecftusfimulacra, fuoqua?que ftatu operibus inferta,
miro quodam modo,ipfam primarum exornant intercapedinem.
Idem opusexcellentiffimum,eandemq; fpeciofiffimam materia,
tam dextrum,quam la?uum latus habet.
41. Vienna,Pannoniaf,nunc Auftria? caput, atq; illuftriffimoru
Principum & A' chiducu Auftria?,Styria?,Carinthia?, Carniar.Cro
atia: inuiftiffima&inclyta fedes.Ferdinandus Rom.Rex, vc Vien-
nenfis Academia; ftudia repararec, acq; ha;reticorum paffim graf-
fantiumfuroremcompefcerec.CollegiuinSocictati Iefu ibidem
erexit,atquedotauit,cuiusredditusdeinde Maximilianus Carfar
adauxit.EiusvrbisTopographiamD.VVolfgangiLarijapudMun
fteruminucnies,quideindeomniumaccuratiffime eandemlibrij
qustuordefcripfit.Panegiricum etiam, fiueencomium Viennae a
loanne Bock confcriptumextat.
3r. Vlma,ClariffimaSueuia:vrbs,adDanubijripasfita. Intereas
vibes,quas villaslmperijnuncupant, noninfimum dignitacis lo-
cum obtiner.
jx. Vrfella,ConfcederataeHeluetiorumfocietatis,libera; c on
tionis vicus.
31. Vifina,vulg6Berna,elegansHeluetia:oppidu,ad Arolajam-
nem a Bcrtholdo Zeringenfium Duce.ob commodam loci oppor-
tunitatcmconftru<ftum,atqueex venatione hoc nominis fercns.
Ciim enim is fefe obleftaret venado,recreationisfua? focijs dixit:
Ciuitatem quam extruerein hocopportuno loco deliberauimus,
nominari volumus vocabulo beftia?,qua? nobis primum occurre-
rit,&capca fuerit.Ceperuncaurem Vrfum,quem Germani 25eten
vocant.Cumq;in eoloco,vcdiximus,plin ima? crefcerct quercus,
vbi ciuicaseratconftruenda.omncsfci carborcs illarfuerunt pro
domorum ftructura infumptar. Vude&operarij vulgo dicebant,
quum ref?carentarbores. •^oir^i^&idjijiJiwen gecw/ J>ie &tatt
niu^ betffen 25crn: Cuiusrythmi hiccftfenfus: Arboresfinicc, vt
fecimini libenter: Qj_ioniam ciuitas ifta vocjbiturBern.
3j. VVeimariamThuiingia;oppidum,fituslociamoenuj, &ca-
ftrum Saxoni* Ducibus fedem ac domicilui prarbens.nobilitat.
iz. VVcfaliamferior,vrbs murorum ambitu,Rheni propinqui-
tate,& CollegiataEccIefiapra?ftans,cuius fiiiniationem peruetu-
fta qua?dani fcripta-in annuni Domini odtin^etefimum, tricefimu
odcauum,his verbis reijciunt.LuthardiisfiliiisEuerhardi Comitis
Cliuenfium erexit,inftruxitq; duo Collegiara templa.Alterum in
VVefel,fub ditione Cliuenfium in inferion Germania: Alterum
Nouefij Canonicorum&viiginum: qux ciuitas tunc temporis
Cliuenfium Comitibus parebat.
27. VVifmaria,Ducatus Megapolenfisoppidum.
27. VViteberga,oppidum Saxonia?.
3+. VVormatiam,VangOiiu Metropolim ad Rhenu fitam, quon-
dam Borberomagum appellatam, corrupte vero Vormatiam ho-
diedicicoftat,B literain Vmutata,quafi dicas Vormagium.Deea
ita Munfterus fcribit.Peruetufta vrbs VVormatiefis,fita ad Rhenu
inloco amceno,habet in orbcm fundu nobi!em,qui&generofum
pioducit vinum,atq;frumenti copiam, habet circumcirca plus
minusducentaoppida,& villas,quorum incola? quotidieforum
frequentant vVormatienfe,efculenta inferentes: &qui ante So-
lis occafum domum redire queant. ropuli,qui olim per circui-
tum huius vrbis adduo,vel tria miliaria,verfus pagu Alczheim-
menfem habitauerunt,di<fti fuerunt Vangiones, fuitq; VVorma-
tia Metropoliseorii, magni nominis, tam apud Romanos,quam
apudFrancorii prifcos reges,atq; apud fucceffores eoru Germa-
norum Ca?fares,qui& multa ibi cckbrauerunt comitia, cofilia,
nuptias,aut alioshabueriit folemnes couentus, in quibusde ma
gnis traclaruntrebuSjidquod huius vrbis tclianturannales.
F I N I S.
quam igndisluadum elogijs celcbrare queant. Cui quidem vr-
bium omnium regina? ac dominar;cum id optimo iure ac merito
detur,quod Macrobiusin Iib.Saturn. dc Marone his verbis icri-
bit:Eius,inquit,gloriaha?ceft,vt nullius laudibus crefcar.nulli-
Us vituperatione minuatur:Cumq; doctiffima, erudi tiffimorum
viroru fcripta,deampliffima Venetorum Rep.literaru monume
tisfint tradita,a Jongiore eiusenarrationenuncabftineo,auidu-
queLedorem ad Leandri Italiam,ad Egnatiu, & ad Daniclis Bar
bari Commentaria,quibus Vitruuij de Architectnra libros illu-
ftrauit,remit»o.Qiii huncin modu de Venetoru vrbefcribit :E-
rant,inq.t,olim in vrbe Romana Theacra,& Circi,& amphithea-
tra, nunc vrbes ipfae tota? theatra ftint,& Circi,&hithea-
tra.Videbanturilla? moles ingentcs,quonia magnitudo illarum
videntibusimminebat.Atoppida& munimenta noftroru ideo
maiora illis,& prarftantiora funt,quia vel animo metiuntur, vel
ambitu,& circumitione menfurantur.czterum,me ab his natio-
nib.auocatamplitudo Venetorii naualis,triremiiim,&nauiu ap
paratusjinftrumentoruomnium copia,tormentoiii& machina-
rum multitudo,munitionu,& armoru omnis gcneris thefaurus,
infinitoru artificum feries, reru ordo, facilis vfus, promptaq; ad
omnes neceffitates expeditio.Qua; omniamaritimc rei prarftan-
tiam,& excellentia,illis merito tradidere. Nolo aur,quod illius
loci admiratione capiamur,propterea quod res mira omnib.ad-
uenis & hofpitibus videatur,fed propterea,qubd illa a re longe
admirabiliori origine ducit,qua maxime optare non habeces,&
fumma cura feruare habetes debet.Diuturna, & inuiolata Reip.
libertas eam peperitamplitudine, vfufq; rerum maritimaru, &
pra?clara? occafionesfecerunt, vteat copia; cumciuitatis Genio
quafi fuccrefcentes, ad eam dignitate, & maieftate peruenerint.
Quarec6ftareomnib*illuddebetnulIa vi, nullafacultatc quip
piam brcui effici poffe,in quo tempus ius fuu exercet, vnde non.
tam magni &li Imperij, qua libera? & perpetua? adminiftra
tionis opusillud eft.Quodfigladiatores&bellua?,in arenam,hi
ftriones in fcena,quadnga? in circosnon inducuntur,in Veneto-
rum tamen nauali acquircndarii prouinciarum & regionum tu-
tandaruapparatusextruitur, & alijs illis nocendi volutas cohi-
betur,& quemadmodu eius vrbis feueritate diuina prouidentia
architectata eft,vnde nec moenia, nec propugnacula, nec portus
habet,ita,quicquid homines pulchri fecerunt,abeadeprouiden
tiaduftijfeccrunt.Acceflit cocharitas,qu?.m ciues erga patriam
habuere,ciini in eaornanda &lificada, nulli periculo, nulli
vnqua labori peperccrint. Vnde in eo loco, & rerii copia*, & or-
do mirabilis videtur,vt vno oculi iclu, quicquid ad inftruedam
iuftam clafsc opus eft,facillime educatur.VeIa,remos,funes, an-
choras,tormcnta,machinas,organaq; omni.i,vnico nutu in edu-
c~las triremes impofita videres.Memorabile eft,cpEgnatius lib. 6.
c.f.de magnifico Venetoru tcmplo prodidit: Veneti,inquit,Seba-
ftiani Ciani Ducis aufpicio,cii cx alijs orbis parrib5 extruendis
nouis ^dificijs infignes pra?fedtos,tu ex Conftantinopolitana vr-
be^vnu ampliffimis pra?mijs inuitarunt, qui omniii iudicio, om-
nibusalijs ea tepeftate,pra?ferebatur,vtaurea D.Marci a?dem om
nium quccunq; cxtarent celebcrrima,ab ipfis fundametis extrue
rent.Quod cii Gra?cus homo prcftiturii fefe polliceretur, ea ta-
menconditione,vt abfoluto ab feopere,ad a?terna fui memoria,
patereturDux ipfe fenatufq; in oculatiffima tepli parte,ftatuam
marmoream fibi poni:no dubitauit Cianus Dux ipfc,& patres id
pro certo polliceri:Inchoato igitur ab fe opere,quii ia prccipu-
am templi parte abfoluiffet, quu Dux & reliqui Patres adeffent,
nimia quadaiugenij leuitate,elabi fibi exore paffus eft, fequide
multo celebriustemplu ipfum fuiffeextru£turu.,nifi inter ipfum
opus occurrifset plura,qua? i 11 u prudentiore fecifTent. Ad quem
fubridens Dux,Nec nos,inquit,conti a omnia,qua? de ftatua petie
ras,integra tibi dabimus.Qnare illi in veftibuli frote marmorea
ftatuacoilocarunt,manu ad os obiec~ta,quafi illu di<5li fui penite-
ret.UIudinterim,hocinloco prcterireminimepofsu, tepli ipfi9
apparatum tantu,talemq;hodie extare,vt nemofit,qui quum om
nia diligetiusperluftrarit,no fateatur omnibusantiquiffiniis o-
peribus & recentioribus cii ipfa Tarpeia arce cffc anteferendum.
Quod etfi parergon videri multis poffic, no dubicc tamcn plures
forcquibusquagratiffimatepli ipfiusfit futuraexplicatio.Eft i-
gitur teplu ipfum,no tam magni;udine,& vaftitatefua, vt plera-
quealia,quam ornatuinfigne,& imprimisauguftii. Quodfipri-
mum ingrediare.crucisfigura prfferre videatur: cuiusanguli in
altiffimasconfurgunt teftudines.Quarum faftigia, vt reliqua te-
pli facies.plumbeis tegulis operta,ad centiiviginti ftadia,ex alto
ad vrbem nauigantibusintereminentiffima vrbis ^dificia occur
rant.Superbiffimi ad id foi nices,mira inter fe arte, coeiites, tota
molem fulciunt.Illud no poffum,non vehementer admirari,vn-
de tanta visauri Venetis ipfls adfuerit,quod tanto opei i impede
rent.Nam quicquid operis eft, a media tepli parte puriffimo ful-
get auro,quod muffino opere,ita variatu eft,vt quocunq; oculos
>ercas infgneimprimisoccurrar.Recedut tantu in ipfo teftudi-
nucor.nexuGrfcanicioperisvetuftiffimf imagines moefta qua-
dam vcnerabiliq; pra?fentia,horrore cii religione mixtu,fpeftan
tiumanimisinfemes. Quddfiadaliasfpcclandas templi partes
E X.
animum conuertas,marmore£ vndiq; tabule,ad pauimentum vfq;
ipfum,varij marmoiisoccurrent. Qua? tantoartificio funt fibi ad-
iniiice compofitar,vr eedem inter fe fimiles videri poffint. Sed ilia
quoq;ipfacircuardem marmoreaita diftinifta, vt defatigato tibi
iani cuncT:a perluftrati,quietem &ocium parent.Hic tibi pauime-
tum liceat intueri,vermicu!ato opere,marmoreis fruftisita diftin
6tum,vt tantum extruendi templi ftudium.in Cf lu merito tollas.
Columna; vero copluresParij lapidis, vel Tapfici, autNumidici
tibi interim affurgant iure optimo admirabiles,cuduplici fugge-
ftu marmoreo,vnde facerdotes fa?peefnineant.Sicenim cautii pu-
blicodecretofuerat,vcquicquidegregijoperisVeneti ipfi naui-
gantes,quocunque terraru abirent,non dubitarentidipfum Vene-
tiasdeferre,ada?ternamcempli aurei memoriam.vtq; nulli impe-
fa? omnino parcerent.Quod fi ex templo egrediarc,veftibulum lp
fum fubeas,quisperimmortalem Deu,ftupor non teinuadat?Cu-
iusaureifornicestrecentis&liusfulciuntur columnis, non
magnitudinefua magis,quam coloru varietate confpicuis: inter-
co!umna,& quicquid in area ipfa operis eft,cum ipfo pauimento
marmoreistabulisproredlorio rcnitet. QuoJfi fuperiorem ve-
ftibuli partem,ex areaiplaconfpjcias,ecce tibi equi quatuor f nei,
diuerfoftatu,varioq; occurrunt:qui veterisop;risinfignia plane
refereteSjftudium infigneciuitatisipfiusfecum prarfeferant. His
operofum templi fupercilium incubat, fenis fefe pinnaculis ex-
plic.ms:quorum fingula, in tabernaculi fpeciem, furrecla, fingu-
las habentexcandidolapideftatuas,nudigtnij:aliaq;verofplen
didiffimiafpecftusfimulacra, fuoqua?que ftatu operibus inferta,
miro quodam modo,ipfam primarum exornant intercapedinem.
Idem opusexcellentiffimum,eandemq; fpeciofiffimam materia,
tam dextrum,quam la?uum latus habet.
41. Vienna,Pannoniaf,nunc Auftria? caput, atq; illuftriffimoru
Principum & A' chiducu Auftria?,Styria?,Carinthia?, Carniar.Cro
atia: inuiftiffima&inclyta fedes.Ferdinandus Rom.Rex, vc Vien-
nenfis Academia; ftudia repararec, acq; ha;reticorum paffim graf-
fantiumfuroremcompefcerec.CollegiuinSocictati Iefu ibidem
erexit,atquedotauit,cuiusredditusdeinde Maximilianus Carfar
adauxit.EiusvrbisTopographiamD.VVolfgangiLarijapudMun
fteruminucnies,quideindeomniumaccuratiffime eandemlibrij
qustuordefcripfit.Panegiricum etiam, fiueencomium Viennae a
loanne Bock confcriptumextat.
3r. Vlma,ClariffimaSueuia:vrbs,adDanubijripasfita. Intereas
vibes,quas villaslmperijnuncupant, noninfimum dignitacis lo-
cum obtiner.
jx. Vrfella,ConfcederataeHeluetiorumfocietatis,libera; c on
tionis vicus.
31. Vifina,vulg6Berna,elegansHeluetia:oppidu,ad Arolajam-
nem a Bcrtholdo Zeringenfium Duce.ob commodam loci oppor-
tunitatcmconftru<ftum,atqueex venatione hoc nominis fercns.
Ciim enim is fefe obleftaret venado,recreationisfua? focijs dixit:
Ciuitatem quam extruerein hocopportuno loco deliberauimus,
nominari volumus vocabulo beftia?,qua? nobis primum occurre-
rit,&capca fuerit.Ceperuncaurem Vrfum,quem Germani 25eten
vocant.Cumq;in eoloco,vcdiximus,plin ima? crefcerct quercus,
vbi ciuicaseratconftruenda.omncsfci carborcs illarfuerunt pro
domorum ftructura infumptar. Vude&operarij vulgo dicebant,
quum ref?carentarbores. •^oir^i^&idjijiJiwen gecw/ J>ie &tatt
niu^ betffen 25crn: Cuiusrythmi hiccftfenfus: Arboresfinicc, vt
fecimini libenter: Qj_ioniam ciuitas ifta vocjbiturBern.
3j. VVeimariamThuiingia;oppidum,fituslociamoenuj, &ca-
ftrum Saxoni* Ducibus fedem ac domicilui prarbens.nobilitat.
iz. VVcfaliamferior,vrbs murorum ambitu,Rheni propinqui-
tate,& CollegiataEccIefiapra?ftans,cuius fiiiniationem peruetu-
fta qua?dani fcripta-in annuni Domini odtin^etefimum, tricefimu
odcauum,his verbis reijciunt.LuthardiisfiliiisEuerhardi Comitis
Cliuenfium erexit,inftruxitq; duo Collegiara templa.Alterum in
VVefel,fub ditione Cliuenfium in inferion Germania: Alterum
Nouefij Canonicorum&viiginum: qux ciuitas tunc temporis
Cliuenfium Comitibus parebat.
27. VVifmaria,Ducatus Megapolenfisoppidum.
27. VViteberga,oppidum Saxonia?.
3+. VVormatiam,VangOiiu Metropolim ad Rhenu fitam, quon-
dam Borberomagum appellatam, corrupte vero Vormatiam ho-
diedicicoftat,B literain Vmutata,quafi dicas Vormagium.Deea
ita Munfterus fcribit.Peruetufta vrbs VVormatiefis,fita ad Rhenu
inloco amceno,habet in orbcm fundu nobi!em,qui&generofum
pioducit vinum,atq;frumenti copiam, habet circumcirca plus
minusducentaoppida,& villas,quorum incola? quotidieforum
frequentant vVormatienfe,efculenta inferentes: &qui ante So-
lis occafum domum redire queant. ropuli,qui olim per circui-
tum huius vrbis adduo,vel tria miliaria,verfus pagu Alczheim-
menfem habitauerunt,di<fti fuerunt Vangiones, fuitq; VVorma-
tia Metropoliseorii, magni nominis, tam apud Romanos,quam
apudFrancorii prifcos reges,atq; apud fucceffores eoru Germa-
norum Ca?fares,qui& multa ibi cckbrauerunt comitia, cofilia,
nuptias,aut alioshabueriit folemnes couentus, in quibusde ma
gnis traclaruntrebuSjidquod huius vrbis tclianturannales.
F I N I S.