DOI article:
Samek, Jan: Renesansowa mitra z herbami Korab w dawnej kolegiacie w Łasku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0049
w zwieńczeniu tarczy. Fakt, że mitra znajduje się
w kolegiacie w Łasku, zmusza do zwrócenia uwa-
gi na jej fundatora, jako domniemanego ofiaro-
dawcę czy też po prostu pierwotnego właścicie-
la mitry. Nie będziemy tu podejmować szerzej
problemu mecenatu Jana Łaskiego, którym zaj-
mowali się w różnym stopniu m. in.: W. Zakrze-
wski 15, W. Łuszczkiewicz16, S. Łempicki17, W.
Kieszkowski18, H. Kozakiewiczowa 19 oraz J. Pie-
trusiński 20. W pracach tych omówiono syntetycz-
nie mecenat Łaskiego na podstawie dzieł zwią-
zanych z jego osobą, a także pojedyncze zabytki
fundacji prymasa. Jak dotąd brak jednak pełne-
go omów enia wszystkich — zarówno zachowa-
nych, jak i niedotrwałych do naszych czasów, zba-
danych i nie opracowanych — zabytków, które
powstały z inicjatywy Łaskiego. Trzeba tu jeszcze
dodać, że w podsumowujących pomekąd wiedzę
0 mecenacie Łaskiego pracach Kozakiewiczowej
1 Pietrusińskiego na mitrę w kolegiacie w Łasku
nie zwrócono uwagi. Natomiast A. Bochnak i J.
Pagaczewski, pisząc o średniowiecznym rzemiośle
artystycznym, podają zagadkową informację o
włoskim hafcie na kapie „może z daru Łask:ego”
w Muzeum Narodowym w Poznaniu21.
Pora jednak odpowiedzieć na pytanie, czy
dzieła związane z Janem Łaskim posłużą nam
w jakimś stopniu w badaniach nad mitrą z kole-
giaty. Przede wszystkim należy zanotować zbli-
żoną stylizację rozet zdobiących mitrę do tego
motywu (mamy tu na myśli jako dalszy mate-
riał porównawczy również herb Poraj) na pły-
tach renesansowych wiązanych z osobą Łaskiego,
z czasu po r. 1516, w katedrach we Włocławku
i w Gnieźnie 22.
Sporego materiału porównawczego do tarcz
z herbami Korab na mitrze w kolegiacie w Łas-
ku dostarcza, przy dokonaniu pewnego wyboru,
obok płyty prymasa 23 także pieczęć Łaskiego 24,
przede wszystkim zaś wielokrotnie powtarzający
się herb fundatora na ofiarowanych przezeń do
kolegiaty w Łasku księgach liturgicznych. Herb
15 W. Zakrzewski, Rodzina Łaskich w XVI wie-
ku (Ateneum Kapłańskie, XXVI—XXVII, 1882—1833).
18 W. Łuszczkiewicz, Płaskorzeźba Andrzeja
della Robią w kościele w Łasku (Sprawozdania Komisji
do Badania Historii Sztuki w Polsce, IX, 1914), s. 316—
—330.
17 S. Łempicki, Biskupi polskiego renesansu ja-
ko opiekunowie kultury (Przegląd Powszechny 1933, nr
200).
18 W. Kieszkowski, Prymas Jan Łaski i po-
czątki renesansu w Polsce (Arkady, II, 1936).
19 H. Kozakiewiczowa, Mecenat Jana Łaskie-
go (Biuletyn H.S., XXIII, 1961, nr 1), s. 3—17.
20 J- Pietrusiński, Graduał prymasa Łaskiego
ten występuje w Graduale Łaskiego, powstałym
około r. 1520, w części przechowywanej obecnie
w Bibliotece Lenina w Moskwie (vol. I fol. lr)25.
Talk że w Antyfonarzu Łaskiego — zachowanym
w dawnej kolegiacie i w Muzeum Narodowym
w Warszawie, a powstałym w tymże czasie, oko-
ło 1520 r. — kilkakrotnie występuje tarcza z
herbem Korab (vol. I, fol. 50r; vol. II, fol. lr;
vol. II, fol. 17r)26, tym razem w prawie identy-
czny sposób potraktowana, jak na fanones mi-
try (ryc. 11). Warto zwrócić uwagę na sylwetkę
tarczy z charakterystycznymi górnymi zakończe-
niami, sposób potraktowania herbu Korab oraz
charakterystyczną formę wieńczącego tarczę krzy-
ża o krótkich ramionach z wydatnymi, trójlst-
nymi zakończeniami, na których zaznaczono ka-
meryzacje. Uwagi te odnoszą się także do herbu
prymasa, wyobrażonego w Psałterzu Łaskiego z
około r. 1520, przechowywanym w Archiwum
Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego (vol.
36) 27 (ryc. 12).
Reasumując, wstępnie określany na podstawie
cech stylistycznych czas powstania haftów zdo-
biących mitrę z Łaska oraz materiał porównaw-
czy, zaczerpnięty z dzieł bezpośredni związanych
z prymasem Łaskim, pozwalają na wiązanie mi-
try z osobą prymasa. Idąc dalej można uściślić
czas jej powstania na lata około r. 1520 (w r. 1525
erygowana była kolegiata), w każdym razie przed
r. 1531 — datą śmierci prymasa.
Z kolei warto podjąć próbę choćby hipotety-
cznego wskazania środowiska, w którym mogła
powstać mitra z herbami prymasa. Jako mecenas
sztuki, Łaski — jak wskazano dotąd — choć zwra-
cał się ku dziełom renesansowym, nie odrzucał
prac, które stały na granicy gotyku i renesansu.
Korzystał także — obok dzieł polskich, lokal-
nych artystów — z importów. Ten charakter me-
cenatu prymasa zgodny jest zresztą ze wzorem,
jaki stanowiły dla niego niewątpliwie poczy-
nania króla Zygmunta Starego.
Badania nad haftami w. XVI w Polsce, o któ-
w Bibliotece im. Lenina w Moskwie [w:] Renesans. Sztu-
ka i ideologia.
21 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Polskie rze-
miosło artystyczne wieków średnich, Kraków 19“ 9, s. 243.
22 Por. Kozakiewiczowa, o.c.; podobieństwa
te występują w odniesieniu do rozet na płytach: Jana
Gruszczyńskiego (il. 4 na s. 7), Andrzeja Boryszewskie-
go (il. 5 na s. 7) i Krzeslawa z Kurozwęk (il. 6 na s. 9).
23 Ibid., il. 2 na s. 6.
24 Ibid., il. 13 na s. 17.
25 Pietrusiński, o.c., s. 538, il. 43 na s. 531.
26 Ibid., s. 539, il. 44 na s. 531, il. 45 i 46 na s. 534.
27 Ibid., s. 542, il. 47 na s. 535.
45
w kolegiacie w Łasku, zmusza do zwrócenia uwa-
gi na jej fundatora, jako domniemanego ofiaro-
dawcę czy też po prostu pierwotnego właścicie-
la mitry. Nie będziemy tu podejmować szerzej
problemu mecenatu Jana Łaskiego, którym zaj-
mowali się w różnym stopniu m. in.: W. Zakrze-
wski 15, W. Łuszczkiewicz16, S. Łempicki17, W.
Kieszkowski18, H. Kozakiewiczowa 19 oraz J. Pie-
trusiński 20. W pracach tych omówiono syntetycz-
nie mecenat Łaskiego na podstawie dzieł zwią-
zanych z jego osobą, a także pojedyncze zabytki
fundacji prymasa. Jak dotąd brak jednak pełne-
go omów enia wszystkich — zarówno zachowa-
nych, jak i niedotrwałych do naszych czasów, zba-
danych i nie opracowanych — zabytków, które
powstały z inicjatywy Łaskiego. Trzeba tu jeszcze
dodać, że w podsumowujących pomekąd wiedzę
0 mecenacie Łaskiego pracach Kozakiewiczowej
1 Pietrusińskiego na mitrę w kolegiacie w Łasku
nie zwrócono uwagi. Natomiast A. Bochnak i J.
Pagaczewski, pisząc o średniowiecznym rzemiośle
artystycznym, podają zagadkową informację o
włoskim hafcie na kapie „może z daru Łask:ego”
w Muzeum Narodowym w Poznaniu21.
Pora jednak odpowiedzieć na pytanie, czy
dzieła związane z Janem Łaskim posłużą nam
w jakimś stopniu w badaniach nad mitrą z kole-
giaty. Przede wszystkim należy zanotować zbli-
żoną stylizację rozet zdobiących mitrę do tego
motywu (mamy tu na myśli jako dalszy mate-
riał porównawczy również herb Poraj) na pły-
tach renesansowych wiązanych z osobą Łaskiego,
z czasu po r. 1516, w katedrach we Włocławku
i w Gnieźnie 22.
Sporego materiału porównawczego do tarcz
z herbami Korab na mitrze w kolegiacie w Łas-
ku dostarcza, przy dokonaniu pewnego wyboru,
obok płyty prymasa 23 także pieczęć Łaskiego 24,
przede wszystkim zaś wielokrotnie powtarzający
się herb fundatora na ofiarowanych przezeń do
kolegiaty w Łasku księgach liturgicznych. Herb
15 W. Zakrzewski, Rodzina Łaskich w XVI wie-
ku (Ateneum Kapłańskie, XXVI—XXVII, 1882—1833).
18 W. Łuszczkiewicz, Płaskorzeźba Andrzeja
della Robią w kościele w Łasku (Sprawozdania Komisji
do Badania Historii Sztuki w Polsce, IX, 1914), s. 316—
—330.
17 S. Łempicki, Biskupi polskiego renesansu ja-
ko opiekunowie kultury (Przegląd Powszechny 1933, nr
200).
18 W. Kieszkowski, Prymas Jan Łaski i po-
czątki renesansu w Polsce (Arkady, II, 1936).
19 H. Kozakiewiczowa, Mecenat Jana Łaskie-
go (Biuletyn H.S., XXIII, 1961, nr 1), s. 3—17.
20 J- Pietrusiński, Graduał prymasa Łaskiego
ten występuje w Graduale Łaskiego, powstałym
około r. 1520, w części przechowywanej obecnie
w Bibliotece Lenina w Moskwie (vol. I fol. lr)25.
Talk że w Antyfonarzu Łaskiego — zachowanym
w dawnej kolegiacie i w Muzeum Narodowym
w Warszawie, a powstałym w tymże czasie, oko-
ło 1520 r. — kilkakrotnie występuje tarcza z
herbem Korab (vol. I, fol. 50r; vol. II, fol. lr;
vol. II, fol. 17r)26, tym razem w prawie identy-
czny sposób potraktowana, jak na fanones mi-
try (ryc. 11). Warto zwrócić uwagę na sylwetkę
tarczy z charakterystycznymi górnymi zakończe-
niami, sposób potraktowania herbu Korab oraz
charakterystyczną formę wieńczącego tarczę krzy-
ża o krótkich ramionach z wydatnymi, trójlst-
nymi zakończeniami, na których zaznaczono ka-
meryzacje. Uwagi te odnoszą się także do herbu
prymasa, wyobrażonego w Psałterzu Łaskiego z
około r. 1520, przechowywanym w Archiwum
Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego (vol.
36) 27 (ryc. 12).
Reasumując, wstępnie określany na podstawie
cech stylistycznych czas powstania haftów zdo-
biących mitrę z Łaska oraz materiał porównaw-
czy, zaczerpnięty z dzieł bezpośredni związanych
z prymasem Łaskim, pozwalają na wiązanie mi-
try z osobą prymasa. Idąc dalej można uściślić
czas jej powstania na lata około r. 1520 (w r. 1525
erygowana była kolegiata), w każdym razie przed
r. 1531 — datą śmierci prymasa.
Z kolei warto podjąć próbę choćby hipotety-
cznego wskazania środowiska, w którym mogła
powstać mitra z herbami prymasa. Jako mecenas
sztuki, Łaski — jak wskazano dotąd — choć zwra-
cał się ku dziełom renesansowym, nie odrzucał
prac, które stały na granicy gotyku i renesansu.
Korzystał także — obok dzieł polskich, lokal-
nych artystów — z importów. Ten charakter me-
cenatu prymasa zgodny jest zresztą ze wzorem,
jaki stanowiły dla niego niewątpliwie poczy-
nania króla Zygmunta Starego.
Badania nad haftami w. XVI w Polsce, o któ-
w Bibliotece im. Lenina w Moskwie [w:] Renesans. Sztu-
ka i ideologia.
21 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Polskie rze-
miosło artystyczne wieków średnich, Kraków 19“ 9, s. 243.
22 Por. Kozakiewiczowa, o.c.; podobieństwa
te występują w odniesieniu do rozet na płytach: Jana
Gruszczyńskiego (il. 4 na s. 7), Andrzeja Boryszewskie-
go (il. 5 na s. 7) i Krzeslawa z Kurozwęk (il. 6 na s. 9).
23 Ibid., il. 2 na s. 6.
24 Ibid., il. 13 na s. 17.
25 Pietrusiński, o.c., s. 538, il. 43 na s. 531.
26 Ibid., s. 539, il. 44 na s. 531, il. 45 i 46 na s. 534.
27 Ibid., s. 542, il. 47 na s. 535.
45