DOI Artikel:
Samek, Jan: Renesansowa mitra z herbami Korab w dawnej kolegiacie w Łasku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20542#0051
kowanie badań było zrozumiałe ze względu na
zachowane źródła, które informują nie tylko o
wykonawcach, ale również o ich dziełach. Warto
przypomnieć dwa najważniejsze nazwiska dzia-
łających na dworze królewskim hafciarzy. Byli
nimi Jan Holfelder z Norymbergi, który przyjął
prawo miasta Krakowa w r. 1518 i jest często
wzmiankowany w latach 1525—1529, oraz Zebald
(Sebald) Link, działający prawdopodobnie w la-
tach 1543—1562 (mistrz ten przeniósł się w r.
1545 na dwór książęcy w Wilnie)32.
Znacznie mniej informacji opublikowano o
hafciarzach zrzeszonych w ramach organizacji ce-
chowych w miastach, ale i tak pozwoliły one
wydobyć nieco więcej nazwisk. Źródła podają,
że w pierwszej połowie XVI wieku czynni byli
m. in. Mathias Włoch (1512—1520), Balcer z Opa-
wy (1507), Georgius Czipser (1511—1517), Erazm
Ursperger z Pragi (1525), Hanus Leb (1529—
1538) 33. Informacje te świadczą, że do Krakowa
docierali hafciarze z różnych ośrodków — z Nie-
miec, Włoch, a także z Czech. Natomiast czynne
warsztaty klasztorne (mamy tu na myśli klaszto-
ry żeńskie, np. klarysek czy bernardynek) nie
stały się przedmiotem osobnych badań.
Zazwyczaj z danymi archiwalnymi zestawia
się zachowane dzieła. I tu napotykamy duże trud-
ności, haftów renesansowych bowiem z wieku
XVI zachowało się w Polsce bardzo mało. Wła-
ściwie większą grupę stanowią zabytki wiązane
na podstawie inicjałów z królową Anną Jagiellon-
ką, ale te, jeśli nie posiadają dokładnych dat,
określa się ogólnie jako powstałe dopiero w dru-
giej połowie XVI wieku 34.
Z pierwszej połowy stulecia jako wyróżniają-
ce się obiekty przypomnieć należy trzy ozdobio-
ne haftem ornaty. Pierwszy z nich — tradycyj-
nie nazywany ornatem biskupa Piotra Gamrata,
przechowywany w skarbcu katedry krakowskiej
i datowany na lata 1538—1545 — zdobią na
pretekście haftowane przedstawienia Matki Bos-
32 Por. Mańkowski, o.c., s. 11; informacje te opar-
te są na: J. Ptaśnik, i M. Friedberg, Cracouia
Artijicum 1501—1550, Kraków 1936—1918, s. 459, 550; A.
Bochnak, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rze-
miosła artystycznego (Studia do Dziejów Wawelu, II,
1960), s. 229.
33 Mańkowski, o.c., s. 2—4.
34 Por. m. in.: H. d’A b a n c o u r t, Szerzynka Anny
Jagiellonki (Sprawozdania Komisji do Badania Historii
Sztuki w Polsce, VIII, 1912), s. CCXXXVIII, il. 27 na s.
CCXXXVII; I. Burnat owa, Szerzynka Anny Ja-
giellonki (Studia do Dziejów Wawelu, III, 1969), s. 470—
—480, il. 1, 3, 4, 6.
35 Por. I. Polkowski, Skarbiec katedralny na
kiej z Dzieciątkiem i nieokreślonego świętego oraz
popiersia apostołów, przy czym pierwsze z wy-
mienionych postaci umieszczono w arkadach o
niegotyekiej już formie 35.
Bardziej renesansowe w wyrazie są, datowa-
ne może zbyt wcześnie na początek XVI wieku,
hafty zachowane na jednym z ornatów w klasz-
torze dominikanów, na które składają się meda-
liony z przedstawieniami Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem i świętych, wykonanymi w technice or
nue 36.
W pierwszej tercji XVI wieku powstał najpew-
niej jeden z ozdobionych plastycznym haftem or-
natów, przechowywany w skarbcu klasztoru pau-
linów na Jasnej Górze, którego krzyżową kolu-
mnę wypełniają hafty z wyobrażeniami Boga Oj-
ca w półpostaci, Matki Boskiej z Dzieciątkiem
i św. Jana 37. Motywy architektoniczne, w których
umieszczono postacie, nie mają nic wspólnego z
gotyckimi — a składają się nań podtrzymujące
arkady wątłe, manierystyczne kolumienki. Nie
można też pominąć kolumn ornatu przechowywa-
nego w klasztorze bernardynek przy kościele Św.
Józefa, w Krakowie, może zbyt ogólnie datowa-
nych na drugą połowę XVI stulecia38. Wymie-
niając przedstawienia — a są nimi Zwiastowanie,
umieszczone w dwóch tondach, oraz postacie świę-
tych — podkreślić należy w pełni renesansowy
charakter tych haftów, o czym świadczy m. in.
potraktowanie arkad. Niestety, może z wyjąt-
kiem ornatu biskupa Gamrata, nie sposób w od-
niesieniu do wymienionych haftów z całą pew-
nością stwierdzić, że powstały one w Krakowie,
zresztą sprawa jest bardzo trudna, gdyż ma-
my — jak wspomniano — archiwalne wiadomo-
ści o czynnych w Krakowie hafciarzach obcego
pochodzenia, którzy początkowo tworzyli w du-
chu środowiska, w którym się wykształcili.
Jeśli chodzi o mitrę z Łaska, przytoczony ma-
teriał zabytkowy posuwa badania o tyle, że je-
szcze raz podkreślić można unikalność zdobiącego
Wawelu, Kraków 1882, s. 6; Mańkowski, o.c., s. 8,
il. 10, 11; Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Mia-
sto Kraków. Cz. 1: Wawel, s. 129, il. 813.
36 L. Lepszy i S. Tomkowie z, Kościół i
klasztor o.o. dominikanów [w:] Zabytki Sztuki w Pol-
sce, I, Kraków 1924, s. 73; Katalog zabytków sztuki w
Polsce. T. IV: Miasto Kraków. Cz. 3: Kościoły i klasz-
tory Śródmieścia 2, s. 176, il. 1017, 1019, 1020.
37 J. Samek, J. Z b u d n i e w e k, Klejnoty Ja-
snej Góry, Warszawa, wyd. I: 1982; wyd. II: 1983; s.
142—143.
38 Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Miasto
Kraków. Cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia 2, s. 160,
il. 924.
47
zachowane źródła, które informują nie tylko o
wykonawcach, ale również o ich dziełach. Warto
przypomnieć dwa najważniejsze nazwiska dzia-
łających na dworze królewskim hafciarzy. Byli
nimi Jan Holfelder z Norymbergi, który przyjął
prawo miasta Krakowa w r. 1518 i jest często
wzmiankowany w latach 1525—1529, oraz Zebald
(Sebald) Link, działający prawdopodobnie w la-
tach 1543—1562 (mistrz ten przeniósł się w r.
1545 na dwór książęcy w Wilnie)32.
Znacznie mniej informacji opublikowano o
hafciarzach zrzeszonych w ramach organizacji ce-
chowych w miastach, ale i tak pozwoliły one
wydobyć nieco więcej nazwisk. Źródła podają,
że w pierwszej połowie XVI wieku czynni byli
m. in. Mathias Włoch (1512—1520), Balcer z Opa-
wy (1507), Georgius Czipser (1511—1517), Erazm
Ursperger z Pragi (1525), Hanus Leb (1529—
1538) 33. Informacje te świadczą, że do Krakowa
docierali hafciarze z różnych ośrodków — z Nie-
miec, Włoch, a także z Czech. Natomiast czynne
warsztaty klasztorne (mamy tu na myśli klaszto-
ry żeńskie, np. klarysek czy bernardynek) nie
stały się przedmiotem osobnych badań.
Zazwyczaj z danymi archiwalnymi zestawia
się zachowane dzieła. I tu napotykamy duże trud-
ności, haftów renesansowych bowiem z wieku
XVI zachowało się w Polsce bardzo mało. Wła-
ściwie większą grupę stanowią zabytki wiązane
na podstawie inicjałów z królową Anną Jagiellon-
ką, ale te, jeśli nie posiadają dokładnych dat,
określa się ogólnie jako powstałe dopiero w dru-
giej połowie XVI wieku 34.
Z pierwszej połowy stulecia jako wyróżniają-
ce się obiekty przypomnieć należy trzy ozdobio-
ne haftem ornaty. Pierwszy z nich — tradycyj-
nie nazywany ornatem biskupa Piotra Gamrata,
przechowywany w skarbcu katedry krakowskiej
i datowany na lata 1538—1545 — zdobią na
pretekście haftowane przedstawienia Matki Bos-
32 Por. Mańkowski, o.c., s. 11; informacje te opar-
te są na: J. Ptaśnik, i M. Friedberg, Cracouia
Artijicum 1501—1550, Kraków 1936—1918, s. 459, 550; A.
Bochnak, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie rze-
miosła artystycznego (Studia do Dziejów Wawelu, II,
1960), s. 229.
33 Mańkowski, o.c., s. 2—4.
34 Por. m. in.: H. d’A b a n c o u r t, Szerzynka Anny
Jagiellonki (Sprawozdania Komisji do Badania Historii
Sztuki w Polsce, VIII, 1912), s. CCXXXVIII, il. 27 na s.
CCXXXVII; I. Burnat owa, Szerzynka Anny Ja-
giellonki (Studia do Dziejów Wawelu, III, 1969), s. 470—
—480, il. 1, 3, 4, 6.
35 Por. I. Polkowski, Skarbiec katedralny na
kiej z Dzieciątkiem i nieokreślonego świętego oraz
popiersia apostołów, przy czym pierwsze z wy-
mienionych postaci umieszczono w arkadach o
niegotyekiej już formie 35.
Bardziej renesansowe w wyrazie są, datowa-
ne może zbyt wcześnie na początek XVI wieku,
hafty zachowane na jednym z ornatów w klasz-
torze dominikanów, na które składają się meda-
liony z przedstawieniami Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem i świętych, wykonanymi w technice or
nue 36.
W pierwszej tercji XVI wieku powstał najpew-
niej jeden z ozdobionych plastycznym haftem or-
natów, przechowywany w skarbcu klasztoru pau-
linów na Jasnej Górze, którego krzyżową kolu-
mnę wypełniają hafty z wyobrażeniami Boga Oj-
ca w półpostaci, Matki Boskiej z Dzieciątkiem
i św. Jana 37. Motywy architektoniczne, w których
umieszczono postacie, nie mają nic wspólnego z
gotyckimi — a składają się nań podtrzymujące
arkady wątłe, manierystyczne kolumienki. Nie
można też pominąć kolumn ornatu przechowywa-
nego w klasztorze bernardynek przy kościele Św.
Józefa, w Krakowie, może zbyt ogólnie datowa-
nych na drugą połowę XVI stulecia38. Wymie-
niając przedstawienia — a są nimi Zwiastowanie,
umieszczone w dwóch tondach, oraz postacie świę-
tych — podkreślić należy w pełni renesansowy
charakter tych haftów, o czym świadczy m. in.
potraktowanie arkad. Niestety, może z wyjąt-
kiem ornatu biskupa Gamrata, nie sposób w od-
niesieniu do wymienionych haftów z całą pew-
nością stwierdzić, że powstały one w Krakowie,
zresztą sprawa jest bardzo trudna, gdyż ma-
my — jak wspomniano — archiwalne wiadomo-
ści o czynnych w Krakowie hafciarzach obcego
pochodzenia, którzy początkowo tworzyli w du-
chu środowiska, w którym się wykształcili.
Jeśli chodzi o mitrę z Łaska, przytoczony ma-
teriał zabytkowy posuwa badania o tyle, że je-
szcze raz podkreślić można unikalność zdobiącego
Wawelu, Kraków 1882, s. 6; Mańkowski, o.c., s. 8,
il. 10, 11; Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Mia-
sto Kraków. Cz. 1: Wawel, s. 129, il. 813.
36 L. Lepszy i S. Tomkowie z, Kościół i
klasztor o.o. dominikanów [w:] Zabytki Sztuki w Pol-
sce, I, Kraków 1924, s. 73; Katalog zabytków sztuki w
Polsce. T. IV: Miasto Kraków. Cz. 3: Kościoły i klasz-
tory Śródmieścia 2, s. 176, il. 1017, 1019, 1020.
37 J. Samek, J. Z b u d n i e w e k, Klejnoty Ja-
snej Góry, Warszawa, wyd. I: 1982; wyd. II: 1983; s.
142—143.
38 Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. IV: Miasto
Kraków. Cz. 2: Kościoły i klasztory Śródmieścia 2, s. 160,
il. 924.
47