DOI Heft:
Recenzje, repliki, komunikaty
DOI Artikel:Żurowska, Klementyna; Rodzińska-Chorąży, Teresa: Odpowiedź na recenzję Zygmunta Świechowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0145
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Recenzje, repliki, komunikaty
Klementyna Żurowska, Teresa Rodzińska-Chorąży
*
Odpowiedź na recenzję Zygmunta S wiechowskiego
W Biuletynie Historii Sztuki (1994, nr 4, s. 403-409)
Zygmunt Świechowski zamieścił recenzję książki Ostrów
Lednicki. U progu chrześcijaństwa w Polsce, t. I i II, pra-
cy zbiorowej pod red. Klementyny Żurowskiej, wyda-
nej w Krakowie w 1993 i 1994 roku. Będąca przedmio-
tem repliki recenzja składa się z dwóch części. W pierw-
szej Recenzent relacjonuje przebieg ostatnich badań i
ich wyniki oraz charakteryzuje publikację wraz z jej głów-
nymi tezami. Następnie ustosunkowuje się do rozdzia-
łów, w których omówione zostały problemy materiało-
we i dokumentacyjne. Część druga ma charakter pole-
miczno-krytyczny w stosunku do dokonanej przez ze-
spół lednicki interpretacji.
Na wstępie przypomnijmy podstawowe tezy oma-
wianej książki. Na największej wyspie jeziora Lednicy
znane są od połowy wieku XIX ruiny budowli central-
nej związanej na osi E-W z budynkiem podłużnym. Na
północ od tej grupy odkryto w latach sześćdziesiątych
pozostałości małego, jednonawowego kościoła z czwo-
robocznym prezbiterium, zamkniętym ścianą prostą. Do-
tychczas uważano te trzy budowle za pozostałości ka-
plicy i pałacu pierwszych Piastów oraz kościoła grodo-
wego. Po badaniach prowadzonych w latach 1987-1992
okazało się, że budowla centralna i podłużna użytko-
wane były w trzech fazach. Po odnalezieniu dwóch ba-
senów chrzcielnych, w północnej i południowej części
obejścia części centralnej, autorzy monografii doszli do
przekonania, że w pieiwszej fazie pełniła ona funkcję
baptysterium, budynek podłużny był rezydencją bisku-
pa, a jednonawowy kościół - kościołem biskupim.
Źródła archeologiczne, a przede wszystkim architekto-
niczne mówią, że zespół ten powstał w X wieku. Forma
baptysterium i idea zespołu episkopalnego wskazują na
pochodzenie koncepcji architektonicznej z kręgu base-
nu Morza Śródziemnego.
Ta zasadnicza zmiana dotychczasowego poglądu do-
tyczącego funkcji całego zespołu wywołała pełny sprze-
ciw Recenzenta. Akceptując przeznaczenie baptyzmal-
ne dwóch regularnych zagłębień w obejściu, Recenzent
nie godzi się na określenie budowli centralnej jako bap-
tysterium i - jak dawniej - uważa, że była to kaplica
pałacowa wyposażona w urządzenia chrzcielne. Co za
tym idzie, pałac nie był biskupi, lecz książęcy, a kościół
jednonawowy służył ludności grodu. Ostatecznie, do-
tychczasowe ustalenia właściwie nie zmieniają się. Ar-
gumenty przeciw baptysterium są, według Recenzenta,
następujące:
1 - umieszczenie basenów w obejściu, a nie w cen-
trum budowli, co miałoby świadczyć, że ich funkcja nie
była najważniejsza,
2 - w budowlach sakralnych służących codziennej
liturgii źródło chrzcielne przesuwa się do nawy bocznej
lub do partii zachodniej kościoła. Jako przykład takiego
układu służy Recenzentowi „basen chrzcielny o zbliżo-
nych parametrach [...] w nawie bocznej Karlskapelle w
westfalskim Palenbergu z późnego wieku VIII”,
3 - „Łączenie wielu funkcji w obrębie jednej budow-
li staje się jedną z cech architektury wczesnego średnio-
wiecza, zaczynając od epoki karolińskiej. Karoliński
westwerk jest tego najlepszym przykładem, łącząc em-
porę władcy, ołtarz Salwatora i źródło chrzcielne”.
Ad 1. Znanych jest kilka rodzajów położenia base-
nów w obrębie baptysterium: a) w centrum budowli, b)
w apsydzie baptysterium, c) w narożniku, d) całkowi-
cie dowolne. Te ostatnie przypadki dotyczą między in-
nymi szeregu baptysteriów wielobesenowych (Venosa,
Egnazia, Torre del Palma) oraz innych wymienionych
w recenzowanej książce na s. 124 i następnych. W ra-
mionach południowym i północnym wczesnochrześci-
jańskiego baptysterium na rzucie krzyża greckiego w
Pianottoli-Caldarello na Korsyce odnaleziono po jed-
nym basenie czworobocznym. Z tych względów usytu-
owanie basenów chrzcielnych na Ostrowie Lednickim
141
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Recenzje, repliki, komunikaty
Klementyna Żurowska, Teresa Rodzińska-Chorąży
*
Odpowiedź na recenzję Zygmunta S wiechowskiego
W Biuletynie Historii Sztuki (1994, nr 4, s. 403-409)
Zygmunt Świechowski zamieścił recenzję książki Ostrów
Lednicki. U progu chrześcijaństwa w Polsce, t. I i II, pra-
cy zbiorowej pod red. Klementyny Żurowskiej, wyda-
nej w Krakowie w 1993 i 1994 roku. Będąca przedmio-
tem repliki recenzja składa się z dwóch części. W pierw-
szej Recenzent relacjonuje przebieg ostatnich badań i
ich wyniki oraz charakteryzuje publikację wraz z jej głów-
nymi tezami. Następnie ustosunkowuje się do rozdzia-
łów, w których omówione zostały problemy materiało-
we i dokumentacyjne. Część druga ma charakter pole-
miczno-krytyczny w stosunku do dokonanej przez ze-
spół lednicki interpretacji.
Na wstępie przypomnijmy podstawowe tezy oma-
wianej książki. Na największej wyspie jeziora Lednicy
znane są od połowy wieku XIX ruiny budowli central-
nej związanej na osi E-W z budynkiem podłużnym. Na
północ od tej grupy odkryto w latach sześćdziesiątych
pozostałości małego, jednonawowego kościoła z czwo-
robocznym prezbiterium, zamkniętym ścianą prostą. Do-
tychczas uważano te trzy budowle za pozostałości ka-
plicy i pałacu pierwszych Piastów oraz kościoła grodo-
wego. Po badaniach prowadzonych w latach 1987-1992
okazało się, że budowla centralna i podłużna użytko-
wane były w trzech fazach. Po odnalezieniu dwóch ba-
senów chrzcielnych, w północnej i południowej części
obejścia części centralnej, autorzy monografii doszli do
przekonania, że w pieiwszej fazie pełniła ona funkcję
baptysterium, budynek podłużny był rezydencją bisku-
pa, a jednonawowy kościół - kościołem biskupim.
Źródła archeologiczne, a przede wszystkim architekto-
niczne mówią, że zespół ten powstał w X wieku. Forma
baptysterium i idea zespołu episkopalnego wskazują na
pochodzenie koncepcji architektonicznej z kręgu base-
nu Morza Śródziemnego.
Ta zasadnicza zmiana dotychczasowego poglądu do-
tyczącego funkcji całego zespołu wywołała pełny sprze-
ciw Recenzenta. Akceptując przeznaczenie baptyzmal-
ne dwóch regularnych zagłębień w obejściu, Recenzent
nie godzi się na określenie budowli centralnej jako bap-
tysterium i - jak dawniej - uważa, że była to kaplica
pałacowa wyposażona w urządzenia chrzcielne. Co za
tym idzie, pałac nie był biskupi, lecz książęcy, a kościół
jednonawowy służył ludności grodu. Ostatecznie, do-
tychczasowe ustalenia właściwie nie zmieniają się. Ar-
gumenty przeciw baptysterium są, według Recenzenta,
następujące:
1 - umieszczenie basenów w obejściu, a nie w cen-
trum budowli, co miałoby świadczyć, że ich funkcja nie
była najważniejsza,
2 - w budowlach sakralnych służących codziennej
liturgii źródło chrzcielne przesuwa się do nawy bocznej
lub do partii zachodniej kościoła. Jako przykład takiego
układu służy Recenzentowi „basen chrzcielny o zbliżo-
nych parametrach [...] w nawie bocznej Karlskapelle w
westfalskim Palenbergu z późnego wieku VIII”,
3 - „Łączenie wielu funkcji w obrębie jednej budow-
li staje się jedną z cech architektury wczesnego średnio-
wiecza, zaczynając od epoki karolińskiej. Karoliński
westwerk jest tego najlepszym przykładem, łącząc em-
porę władcy, ołtarz Salwatora i źródło chrzcielne”.
Ad 1. Znanych jest kilka rodzajów położenia base-
nów w obrębie baptysterium: a) w centrum budowli, b)
w apsydzie baptysterium, c) w narożniku, d) całkowi-
cie dowolne. Te ostatnie przypadki dotyczą między in-
nymi szeregu baptysteriów wielobesenowych (Venosa,
Egnazia, Torre del Palma) oraz innych wymienionych
w recenzowanej książce na s. 124 i następnych. W ra-
mionach południowym i północnym wczesnochrześci-
jańskiego baptysterium na rzucie krzyża greckiego w
Pianottoli-Caldarello na Korsyce odnaleziono po jed-
nym basenie czworobocznym. Z tych względów usytu-
owanie basenów chrzcielnych na Ostrowie Lednickim
141