DOI Artikel:
Smorąg Różycka, Małgorzata: Lech Kalinowski a historia sztuki bizantyńskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19071#0010
wiecznej i nowożytnej, jak i metody badawcze historii sztuki. Z wykazu tego
można by też wysnuć wniosek, że sztuka bizantyńska pozostawała poza za-
kresem tych zainteresowań. Warto więc tej kwestii poświęcić więcej uwagi.
Na wstępie odnotujmy dla porządku dwa encyklopedyczne artykuły uj-
mujące syntetycznie całość dziejów sztuki bizantyńskiej, w Wielkiej Ency-
klopedii Powszechnej PWN z roku 1962 i w Encyklopedii Sztuki Starożytnej
z 19744. Za pośrednictwem pierwszego artykułu wprowadził Lech Kalinow-
ski na grunt polskiej literatury przedmiotu podstawowe pojęcia w zakresie bi-
zantyńskiej architektury sakralnej z dominującym typem budowli krzyżowo-
kopułowej, czteropodporowej oraz ujętych historycznie przemian stylowych
w malarstwie i reliefie w kości słoniowej. W krótkich sformułowaniach, zgod-
nych z encyklopedycznym standardem, współbrzmią obiegowe opinie o ce-
chującym tę sztukę „wschodnim zamiłowaniu do przepychu" z jakże trafnie
rozpoznaną „wybitną wrażliwością kolorystyczną" bizantyńskich malarzy,
skłaniając do kilku słów refleksji, polemicznej i dopełniającej5.
Nie ma potrzeby omawiać tu zagadnienia genezy sztuki bizantyńskiej ani
też rozwijać wątku wschodniego jej komponentu, poprzestając tylko na przy-
pomnieniu, że ukształtowała się ona na podłożu tradycji imperialnego Rzymu
i greckiego (hellenistycznego) Orientu, przede wszystkim środowisk Aleksan-
drii, Antiochii i Efezu, nie zapominając wszakże o znaczącym oddziaływaniu
kultury perskiej epoki Sassanidów6. Zwróćmy wszakże uwagę, że powtórzone
przez Kalinowskiego przekonanie o bizantyńskim przepychu odpowiada po-
wszechnemu już w średniowieczu odczuciu. Przypomnijmy tylko relację bi-
skupa Liutpranda z Kremony, który olśniony świetnością cesarskiego dwom,
ale i skuszony bogactwem miasta poczynił tak ogromne zakupy luksusowych
przedmiotów, że naraził się bizantyńskim celnikom7. Istotnie, jeśli porównać
4 Odpowiednio: t. 1, s. 825-827; s. 91-92.
5 Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1962, t. 1. s. 825.
6 Do kanonu literatury na temat genezy kultury bizantyńskiej należą rozstrzygające w tym
zakresie prace: Jl.B. AfmanoB, EjuieHucmuneacue ocnoebi eu3a.HmuucK.ozo uccnycmea, C.
EleTep6ypr 1900; A. Grabar, L'emperew dans l'art byzantin. Recherches sur l'art officiel de
l 'Empire d 'Orient, Paris 1936; tenże, The Christian Iconography. A Siudy oflts Origin, Prince-
ton 1968; B.H. Jla3apeB, Hcmopun emaHmuucmu oicueonucu, MocKBa 1986 (wyd. I: Mockbh
1947-1948), s. 9-14; szerzej na ten temat zob. M. Smorąg Różycka, Problematyka badań nad
sztuką bizantyńską: główne kierunki i perspektywy badawcze, w: Sztuka średniowiecznego
Wschodu i Zachodu. Osiągnięcia i perspektywy poznawcze u progu XXI wieku, red. M. Smorąg
Różycka, Kraków 2002 (= Ars Vetus et Nova, t. 6), szczególnie s. 65-71.
7 Liutprand odbył dwie podróże do Konstantynopola, w 949 r. i w latach 968-969 z po-
selstwem od Ottona I. Wrażenia z pierwszej zawarł w nieukończonym dziele historycznym
Antapodosis, drugi pobyt, mniej udany - jak wynika z relacji - obszernie opisał w Relatio de
legatione Constantinopolitana, nie szczędząc Bizantyńczykom, a w szczególności cesarzowi
6
można by też wysnuć wniosek, że sztuka bizantyńska pozostawała poza za-
kresem tych zainteresowań. Warto więc tej kwestii poświęcić więcej uwagi.
Na wstępie odnotujmy dla porządku dwa encyklopedyczne artykuły uj-
mujące syntetycznie całość dziejów sztuki bizantyńskiej, w Wielkiej Ency-
klopedii Powszechnej PWN z roku 1962 i w Encyklopedii Sztuki Starożytnej
z 19744. Za pośrednictwem pierwszego artykułu wprowadził Lech Kalinow-
ski na grunt polskiej literatury przedmiotu podstawowe pojęcia w zakresie bi-
zantyńskiej architektury sakralnej z dominującym typem budowli krzyżowo-
kopułowej, czteropodporowej oraz ujętych historycznie przemian stylowych
w malarstwie i reliefie w kości słoniowej. W krótkich sformułowaniach, zgod-
nych z encyklopedycznym standardem, współbrzmią obiegowe opinie o ce-
chującym tę sztukę „wschodnim zamiłowaniu do przepychu" z jakże trafnie
rozpoznaną „wybitną wrażliwością kolorystyczną" bizantyńskich malarzy,
skłaniając do kilku słów refleksji, polemicznej i dopełniającej5.
Nie ma potrzeby omawiać tu zagadnienia genezy sztuki bizantyńskiej ani
też rozwijać wątku wschodniego jej komponentu, poprzestając tylko na przy-
pomnieniu, że ukształtowała się ona na podłożu tradycji imperialnego Rzymu
i greckiego (hellenistycznego) Orientu, przede wszystkim środowisk Aleksan-
drii, Antiochii i Efezu, nie zapominając wszakże o znaczącym oddziaływaniu
kultury perskiej epoki Sassanidów6. Zwróćmy wszakże uwagę, że powtórzone
przez Kalinowskiego przekonanie o bizantyńskim przepychu odpowiada po-
wszechnemu już w średniowieczu odczuciu. Przypomnijmy tylko relację bi-
skupa Liutpranda z Kremony, który olśniony świetnością cesarskiego dwom,
ale i skuszony bogactwem miasta poczynił tak ogromne zakupy luksusowych
przedmiotów, że naraził się bizantyńskim celnikom7. Istotnie, jeśli porównać
4 Odpowiednio: t. 1, s. 825-827; s. 91-92.
5 Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1962, t. 1. s. 825.
6 Do kanonu literatury na temat genezy kultury bizantyńskiej należą rozstrzygające w tym
zakresie prace: Jl.B. AfmanoB, EjuieHucmuneacue ocnoebi eu3a.HmuucK.ozo uccnycmea, C.
EleTep6ypr 1900; A. Grabar, L'emperew dans l'art byzantin. Recherches sur l'art officiel de
l 'Empire d 'Orient, Paris 1936; tenże, The Christian Iconography. A Siudy oflts Origin, Prince-
ton 1968; B.H. Jla3apeB, Hcmopun emaHmuucmu oicueonucu, MocKBa 1986 (wyd. I: Mockbh
1947-1948), s. 9-14; szerzej na ten temat zob. M. Smorąg Różycka, Problematyka badań nad
sztuką bizantyńską: główne kierunki i perspektywy badawcze, w: Sztuka średniowiecznego
Wschodu i Zachodu. Osiągnięcia i perspektywy poznawcze u progu XXI wieku, red. M. Smorąg
Różycka, Kraków 2002 (= Ars Vetus et Nova, t. 6), szczególnie s. 65-71.
7 Liutprand odbył dwie podróże do Konstantynopola, w 949 r. i w latach 968-969 z po-
selstwem od Ottona I. Wrażenia z pierwszej zawarł w nieukończonym dziele historycznym
Antapodosis, drugi pobyt, mniej udany - jak wynika z relacji - obszernie opisał w Relatio de
legatione Constantinopolitana, nie szczędząc Bizantyńczykom, a w szczególności cesarzowi
6