DOI Artikel:
Wasilewska, Diana: Krytyka artystyczna Stanisława Lacka
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19071#0134
dokonaniem była dlań sztuka Wyspiańskiego. W przypadku bowiem jednostek
genialnych, jak autor Wesela, nie ma mowy o ewolucji - „działają oni tak, jakby
nigdy nie zaczynali, jakby zawsze (...) byli w trakcie roboty zaczętej"71.
Dlatego też w koncepcji krytyka tylko umysł twórczy, przytomny (a więc
odznaczający się potęgą artystyczną) jest w stanie chwytać historyczne zna-
czenie chwili, odkrywać w niej to, co jest wieczne i niezmienne. Lack prze-
ciwstawia takiego artystę umysłom śpiącym i niewolniczym - ci bowiem
czują na sobie ciężar przeszłości, „która już tyle dokonała" - i kontynuują ją
mimo wszystko, ale ograniczeni przez formy i konwencje. A ponieważ śpią,
przeszłość dla nich też jest martwa i śpiąca, jest tylko „grobem, rzeczą daw-
no minioną, niejasnym wspomnieniem, (...) ucieczką od niepięknej rzeczywi-
stości"72. Umysł wolny zaś to w definicji krytyka umysł żyjący chwilą - „w
nim jest cała przeszłość". Nie ma więc znaczenia, z jak odległych czasów
czerpie, chodzi o to, by w nich znalazł swój czas, swoją myśl, samego siebie:
„Bo dla człowieka żyjącego i twórczego żadna epoka nie minęła, każda jest
w tej chwili - kostium jest przypadkowy, jest konieczny jako znak, ślad po lu-
dziach, ale naprawdę liczy się rzeczywistość"73. Takim artystą był dla Lacka
niewątpliwie Wyspiański. Jednak podobną właściwość przyznawał on każdej
prawdziwej sztuce - która jako jedyna potrafi ową wieczną obecność ukazać,
która jest „ostatnią konsekwencją życia"74.
Artysta, który kreuje własną wizję przeszłości nie ucieka, zdaniem kryty-
ka, od historii - nie zmienia bowiem samych wydarzeń, lecz jedynie tor ich
przebiegu, zmienia ich znaczenie. Dokonuje wyborów określonych przez te-
raźniejszość, przez wizję historii tkwiącą w świadomości społecznej, a tym
samym tworzy wizję własną, podobną, choć o innym ładunku emocjonalnym,
bardziej syntetyczną, która w ten sposób przenika na nowo do świadomości
zbiorowej75. Tym Lack tłumaczy wizerunek Kazimierza Wielkiego na pro-
jekcie witraża do katedry na Wawelu - którego malarz przedstawił w postaci
szkieletu naturalnej wielkości, w koronie i płaszczu królewskim. Wyspiański,
pisze krytyk, chciał tu utrwalić znaczenie historycznej chwili, jaką było odna-
lezienie zwłok króla: „Tę chwilę (...) przedstawił artysta na kartonie. Miast iść
na pola odpoczynku i błogiego zapomnienia zaczerpnąć wody, król wydzie-
71 Lack, Wyspiański (Fragmenty), w: Lack (przyp. 11), s. 299-300.
72 Tenże, Dwa zasadnicze mot)nvy muzyki Wyspiańskiego w: Lack (przyp. 11), s. 255.
73 Tamże, s. 256.
74 Lack uważał, że życie nie kończy się śmiercią, lecz dziełem sztuki. Bo każde życie jest
nieskończone, do końca niezrealizowane. Dopiero sztuka może je ostatecznie zamknąć (Lack
[przyp.72], s. 318).
75 W koncepcji sztuki, która swą wizją historii wpływa na kształtowanie świadomości spo-
łecznej, widać znaczny wpływ teorii Hipolita Taine'a.
120
genialnych, jak autor Wesela, nie ma mowy o ewolucji - „działają oni tak, jakby
nigdy nie zaczynali, jakby zawsze (...) byli w trakcie roboty zaczętej"71.
Dlatego też w koncepcji krytyka tylko umysł twórczy, przytomny (a więc
odznaczający się potęgą artystyczną) jest w stanie chwytać historyczne zna-
czenie chwili, odkrywać w niej to, co jest wieczne i niezmienne. Lack prze-
ciwstawia takiego artystę umysłom śpiącym i niewolniczym - ci bowiem
czują na sobie ciężar przeszłości, „która już tyle dokonała" - i kontynuują ją
mimo wszystko, ale ograniczeni przez formy i konwencje. A ponieważ śpią,
przeszłość dla nich też jest martwa i śpiąca, jest tylko „grobem, rzeczą daw-
no minioną, niejasnym wspomnieniem, (...) ucieczką od niepięknej rzeczywi-
stości"72. Umysł wolny zaś to w definicji krytyka umysł żyjący chwilą - „w
nim jest cała przeszłość". Nie ma więc znaczenia, z jak odległych czasów
czerpie, chodzi o to, by w nich znalazł swój czas, swoją myśl, samego siebie:
„Bo dla człowieka żyjącego i twórczego żadna epoka nie minęła, każda jest
w tej chwili - kostium jest przypadkowy, jest konieczny jako znak, ślad po lu-
dziach, ale naprawdę liczy się rzeczywistość"73. Takim artystą był dla Lacka
niewątpliwie Wyspiański. Jednak podobną właściwość przyznawał on każdej
prawdziwej sztuce - która jako jedyna potrafi ową wieczną obecność ukazać,
która jest „ostatnią konsekwencją życia"74.
Artysta, który kreuje własną wizję przeszłości nie ucieka, zdaniem kryty-
ka, od historii - nie zmienia bowiem samych wydarzeń, lecz jedynie tor ich
przebiegu, zmienia ich znaczenie. Dokonuje wyborów określonych przez te-
raźniejszość, przez wizję historii tkwiącą w świadomości społecznej, a tym
samym tworzy wizję własną, podobną, choć o innym ładunku emocjonalnym,
bardziej syntetyczną, która w ten sposób przenika na nowo do świadomości
zbiorowej75. Tym Lack tłumaczy wizerunek Kazimierza Wielkiego na pro-
jekcie witraża do katedry na Wawelu - którego malarz przedstawił w postaci
szkieletu naturalnej wielkości, w koronie i płaszczu królewskim. Wyspiański,
pisze krytyk, chciał tu utrwalić znaczenie historycznej chwili, jaką było odna-
lezienie zwłok króla: „Tę chwilę (...) przedstawił artysta na kartonie. Miast iść
na pola odpoczynku i błogiego zapomnienia zaczerpnąć wody, król wydzie-
71 Lack, Wyspiański (Fragmenty), w: Lack (przyp. 11), s. 299-300.
72 Tenże, Dwa zasadnicze mot)nvy muzyki Wyspiańskiego w: Lack (przyp. 11), s. 255.
73 Tamże, s. 256.
74 Lack uważał, że życie nie kończy się śmiercią, lecz dziełem sztuki. Bo każde życie jest
nieskończone, do końca niezrealizowane. Dopiero sztuka może je ostatecznie zamknąć (Lack
[przyp.72], s. 318).
75 W koncepcji sztuki, która swą wizją historii wpływa na kształtowanie świadomości spo-
łecznej, widać znaczny wpływ teorii Hipolita Taine'a.
120