DOI article:
Wasilewska, Diana: Krytyka artystyczna Stanisława Lacka
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.19071#0140
sił Lack także do krytyki literackiej, która, tworzona wszak przez artystę, mia-
ła być indywidualna, lecz przy tym ani subiektywna, ani obiektywna. Ze
względu na płynność wspomnianych terminów krytyk wolał unikać ich stoso-
wania, w zamian proponując nazwę, która będzie w sobie mieścić obie cechy.
Modelem postulowanym przez Lacka miała być bowiem krytyka symbolicz-
na, „będąca odłamem sztuki, również symbolicznej"98. Piszący o sztuce ma
więc za zadanie „stworzyć syntezę indywidualności omawianego artysty i złą-
czyć go z wszechnością, a przede wszystkim z jego odwiecznym typem. (...)
W ten sposób indywidualność artysty staje się chwilą, momentem, który pod
ręką drugiego artysty wzrasta do znaczenia symbolu. I krytyka ta (...) jest tak
samo «sztuką dla sztuki» i jest tak samo twórczą (niestety bardzo tylko wyjąt-
kowo!)"99. Krytyk ma więc nie tyle stworzyć syntetyczną analizę danego
dzieła, co wniknąć w specyfikę, odrębność danego artysty. By to było możli-
we, konieczna jest jednak odpowiednia postawa badającego. Wspominaliśmy
już o empatycznym stosunku Lacka wobec omawianych dzieł - przede
wszystkim twórczości Wyspiańskiego. Taka sytuacja ma miejsce jednak nie
tylko w praktyce krytycznej, ale też w głoszonej przezeń teorii. Wówczas bo-
wiem, gdy mówi Lack o konieczności zejścia do źródeł „zapładniających"
dzieło, nie postuluje krytyki impresjonistycznej, lecz daje dowód właśnie em-
patii, która poprzez utożsamienie z dziełem próbuje dotrzeć do jego najgłęb-
szej istoty. Powodem licznych nieporozumień był tekst Krytyka - bojkot - im-
presja, w którym, powołując się na Anatola France'a Lack wprost nazwie
nowy model krytyki „sztuką czyli impresją". Większość badaczy powyższe
uwagi uznała za dowód krótkiej, bo porzuconej już w następnym roku, fazy
impresjonistycznej w twórczości krytyka100. Naszym zdaniem jest to sąd po-
chopny i nie do końca słuszny. Nazwanie krytyki impresją czy nawet powoła-
nie się na czołowego badacza tego kierunku, nie jest chyba wystarczającym
argumentem101. Według Michała Głowińskiego, impresjonizm w krytyce wy-
różnia się antyscjentyzmem, odejściem od badania obiektywnego, a także
zbliżeniem krytyka raczej do artysty niż naukowca. Tekst Lacka istotnie od-
98 Tamże, s. 222.
99 Tamże, s. 222. Do takich twórczych krytyków zalicza on m.in. Remy de Gourmonta i A.
Symonsa.
100 Piszą o tym Głowala. Juszczak, Makowiecki, ale także badacze współcześni Łąckowi,
jak Pazurkiewicz czy Feldman. M. Kitowska-Łysiak termin ten, zupełnie niesłusznie, odniosła
do całej działalności krytycznej Lacka: „dorobek Lacka należy do okresu Młodej Polski, a na
kartach niniejszego omówienia występuje on jako realizator postulatów krytyki impresjoni-
stycznej" (Kitowska-Łysiak [przyp. 11], s. 11)
101 Tym bardziej, że obiegowe terminy nie zawsze zgadzały się ze znaczeniem nadanym im
przez krytyka. Będziemy o tym pisać szerzej w dalszej części tekstu.
126
ła być indywidualna, lecz przy tym ani subiektywna, ani obiektywna. Ze
względu na płynność wspomnianych terminów krytyk wolał unikać ich stoso-
wania, w zamian proponując nazwę, która będzie w sobie mieścić obie cechy.
Modelem postulowanym przez Lacka miała być bowiem krytyka symbolicz-
na, „będąca odłamem sztuki, również symbolicznej"98. Piszący o sztuce ma
więc za zadanie „stworzyć syntezę indywidualności omawianego artysty i złą-
czyć go z wszechnością, a przede wszystkim z jego odwiecznym typem. (...)
W ten sposób indywidualność artysty staje się chwilą, momentem, który pod
ręką drugiego artysty wzrasta do znaczenia symbolu. I krytyka ta (...) jest tak
samo «sztuką dla sztuki» i jest tak samo twórczą (niestety bardzo tylko wyjąt-
kowo!)"99. Krytyk ma więc nie tyle stworzyć syntetyczną analizę danego
dzieła, co wniknąć w specyfikę, odrębność danego artysty. By to było możli-
we, konieczna jest jednak odpowiednia postawa badającego. Wspominaliśmy
już o empatycznym stosunku Lacka wobec omawianych dzieł - przede
wszystkim twórczości Wyspiańskiego. Taka sytuacja ma miejsce jednak nie
tylko w praktyce krytycznej, ale też w głoszonej przezeń teorii. Wówczas bo-
wiem, gdy mówi Lack o konieczności zejścia do źródeł „zapładniających"
dzieło, nie postuluje krytyki impresjonistycznej, lecz daje dowód właśnie em-
patii, która poprzez utożsamienie z dziełem próbuje dotrzeć do jego najgłęb-
szej istoty. Powodem licznych nieporozumień był tekst Krytyka - bojkot - im-
presja, w którym, powołując się na Anatola France'a Lack wprost nazwie
nowy model krytyki „sztuką czyli impresją". Większość badaczy powyższe
uwagi uznała za dowód krótkiej, bo porzuconej już w następnym roku, fazy
impresjonistycznej w twórczości krytyka100. Naszym zdaniem jest to sąd po-
chopny i nie do końca słuszny. Nazwanie krytyki impresją czy nawet powoła-
nie się na czołowego badacza tego kierunku, nie jest chyba wystarczającym
argumentem101. Według Michała Głowińskiego, impresjonizm w krytyce wy-
różnia się antyscjentyzmem, odejściem od badania obiektywnego, a także
zbliżeniem krytyka raczej do artysty niż naukowca. Tekst Lacka istotnie od-
98 Tamże, s. 222.
99 Tamże, s. 222. Do takich twórczych krytyków zalicza on m.in. Remy de Gourmonta i A.
Symonsa.
100 Piszą o tym Głowala. Juszczak, Makowiecki, ale także badacze współcześni Łąckowi,
jak Pazurkiewicz czy Feldman. M. Kitowska-Łysiak termin ten, zupełnie niesłusznie, odniosła
do całej działalności krytycznej Lacka: „dorobek Lacka należy do okresu Młodej Polski, a na
kartach niniejszego omówienia występuje on jako realizator postulatów krytyki impresjoni-
stycznej" (Kitowska-Łysiak [przyp. 11], s. 11)
101 Tym bardziej, że obiegowe terminy nie zawsze zgadzały się ze znaczeniem nadanym im
przez krytyka. Będziemy o tym pisać szerzej w dalszej części tekstu.
126