DOI Artikel:
Wasilewska, Diana: Krytyka artystyczna Stanisława Lacka
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19071#0139
tykę dużą rolę odegrały pisma Ignacego Matuszewskiego. Podstawą krytyki,
zdaniem tego badacza, jest podmiotowa wrażliwość na piękno, która reaguje
na bodźce estetyczne i po analizie swych wrażeń wypowiada je w sposób in-
dywidualny92. Matuszewski oddziela jednak subiektywizm od luźnych impro-
wizacji na temat danego dzieła, które, jak twierdzi, mogą mieć wartość arty-
styczną, ale krytyką nie są93. Za subiektywne uznaje zaś prace Stanisława Wit-
kiewicza, mimo iż krytyk ten od podobnego sposobu pisania wyraźnie się od-
cinał, sądząc, iż w prawdziwej krytyce nie ma miejsca na subiektywizm, gdyż
jest ona „zastosowaniem praktycznym naukowej teorii sztuki", jest „sumie-
niem artysty, samowiedzą sztuki"94. Matuszewski jednak rozumie ów termin
dość specyficznie93 - oddziela bowiem krytyka doktrynera, który wypowiada
swe sądy zupełnie dowolnie, od krytyka indywidualnego, który jest dopiero
właściwym subiektywistą96. Subiektywizm jest więc w teorii Matuszewskie-
go tożsamy z indywidualizmem. Zupełnie inaczej wspomniane kwestie rozu-
miał St. Lack - także zwolennik uznania krytyka pełnoprawnym artystą.
W pojęciu naszego badacza indywidualizm nie wyklucza wcale obiektywi-
zmu, ale jest tak samo uprawniony jak subiektywizm. Różnica między subiek-
tywizmem a obiektywizmem leży bowiem w stosunku twórcy wobec świata,
w którym żyje: „Artysta subiektywny tonie całym swym jestestwem w życiu,
artysta subiektywny znaczy: więcej rozkoszy, więcej cierpienia, więcej głębi
bezpośredniej. Twórczość takiego artysty, jego indywidualność, jest odśrod-
kowa; tworzy on syntezy kosmiczne z własnego wnętrza, skąd wylewają się
one rozległymi strumieniami i ogarniają sobą wszystko, co wokół się znajdu-
je. I jest on centrum, z którego wychodzą promienie. Artysta obiektywny
z dala stoi od życia, patrzy za nim z tęskną zadumą, pragnie utonąć w tym wi-
rze, ale stoi mu na przeszkodzie mózg, który odcina go od wszelkich rdzeniów
życia. Jego indywidualność jest dośrodkowa, jest punktem zbieżnym wszyst-
kich promieni, które w nim skupiają się po przejściu przez niszczącą analizę.
Ale i w tym artyście jest subiektywizm, odmienny jednak, bo właśnie ta nie-
zdolność do życia bezpośredniego, właściwego staje się dlań twórcą nowego
życia, nowej formy życia, zupełnie odrębnej"97. Takie rozumienie pojęć odno-
92 I. Matuszewski, Subiektywizm w krytyce, w: tegoż, O sztuce i bytyce, oprać. S. Sandler,
Warszawa 1965.
93 Do takich krytyków zaliczał Matuszewski m.in. Przybyszewskiego.
94 Cyt. za: S. Sandler, wstęp do: Matuszewski (przyp. 92), s. 23.
95 Zdaniem Feldmana np. każdy krytyk, któiy jest człowiekiem czującym, musi być subiek-
tywny; emocjonalny odbiór dzieła podkreśla też inny zwolennik krytyki podmiotowej - Cezary
Jellenta (Patrz: Głowala 1985 [przyp. 11], s. 111, 114).
96 Matuszewski, Stanisław Witkiewicz i krytyka subiektywna, w: Matuszewski [przyp. 92].
97 Lack, Przegląd przeglądów, „Życie" 1899, nr 11, s. 222.
125
zdaniem tego badacza, jest podmiotowa wrażliwość na piękno, która reaguje
na bodźce estetyczne i po analizie swych wrażeń wypowiada je w sposób in-
dywidualny92. Matuszewski oddziela jednak subiektywizm od luźnych impro-
wizacji na temat danego dzieła, które, jak twierdzi, mogą mieć wartość arty-
styczną, ale krytyką nie są93. Za subiektywne uznaje zaś prace Stanisława Wit-
kiewicza, mimo iż krytyk ten od podobnego sposobu pisania wyraźnie się od-
cinał, sądząc, iż w prawdziwej krytyce nie ma miejsca na subiektywizm, gdyż
jest ona „zastosowaniem praktycznym naukowej teorii sztuki", jest „sumie-
niem artysty, samowiedzą sztuki"94. Matuszewski jednak rozumie ów termin
dość specyficznie93 - oddziela bowiem krytyka doktrynera, który wypowiada
swe sądy zupełnie dowolnie, od krytyka indywidualnego, który jest dopiero
właściwym subiektywistą96. Subiektywizm jest więc w teorii Matuszewskie-
go tożsamy z indywidualizmem. Zupełnie inaczej wspomniane kwestie rozu-
miał St. Lack - także zwolennik uznania krytyka pełnoprawnym artystą.
W pojęciu naszego badacza indywidualizm nie wyklucza wcale obiektywi-
zmu, ale jest tak samo uprawniony jak subiektywizm. Różnica między subiek-
tywizmem a obiektywizmem leży bowiem w stosunku twórcy wobec świata,
w którym żyje: „Artysta subiektywny tonie całym swym jestestwem w życiu,
artysta subiektywny znaczy: więcej rozkoszy, więcej cierpienia, więcej głębi
bezpośredniej. Twórczość takiego artysty, jego indywidualność, jest odśrod-
kowa; tworzy on syntezy kosmiczne z własnego wnętrza, skąd wylewają się
one rozległymi strumieniami i ogarniają sobą wszystko, co wokół się znajdu-
je. I jest on centrum, z którego wychodzą promienie. Artysta obiektywny
z dala stoi od życia, patrzy za nim z tęskną zadumą, pragnie utonąć w tym wi-
rze, ale stoi mu na przeszkodzie mózg, który odcina go od wszelkich rdzeniów
życia. Jego indywidualność jest dośrodkowa, jest punktem zbieżnym wszyst-
kich promieni, które w nim skupiają się po przejściu przez niszczącą analizę.
Ale i w tym artyście jest subiektywizm, odmienny jednak, bo właśnie ta nie-
zdolność do życia bezpośredniego, właściwego staje się dlań twórcą nowego
życia, nowej formy życia, zupełnie odrębnej"97. Takie rozumienie pojęć odno-
92 I. Matuszewski, Subiektywizm w krytyce, w: tegoż, O sztuce i bytyce, oprać. S. Sandler,
Warszawa 1965.
93 Do takich krytyków zaliczał Matuszewski m.in. Przybyszewskiego.
94 Cyt. za: S. Sandler, wstęp do: Matuszewski (przyp. 92), s. 23.
95 Zdaniem Feldmana np. każdy krytyk, któiy jest człowiekiem czującym, musi być subiek-
tywny; emocjonalny odbiór dzieła podkreśla też inny zwolennik krytyki podmiotowej - Cezary
Jellenta (Patrz: Głowala 1985 [przyp. 11], s. 111, 114).
96 Matuszewski, Stanisław Witkiewicz i krytyka subiektywna, w: Matuszewski [przyp. 92].
97 Lack, Przegląd przeglądów, „Życie" 1899, nr 11, s. 222.
125