Modus: Prace z historii sztuki (6.2005)

wypunktowane tu z nadmierną pewnie skru-
pulatnością szczegóły, aby zająć się treścią
omawianej książki.

Konstrukcja Miasta w pejzażu malar-
skim XVwieku jest klarowna. Zaraz po Wstę-
pie (s. 7-12), w którym wyjaśniono motywy
i założenia pracy, znalazły się istotne dla dal-
szych wywodów uwagi o najwcześniejszych,
pojawiających się w sztuce przed wiekiem
XIII, motywach miejskich oraz o przyczy-
nach ich obecności jako obrazów „miasta
Boga" (Niebieskiej Jerozolimy) i „miasta
człowieka" (s. 13-22). Wprowadzeniem do
właściwej części analitycznej jest rozdział
zatytułowany Franko-jlamandzkie malar-
stwo miniaturowe od polowy XIIIdo pierw-
szej ćwierci XV w., które opisane zostało
w dwóch podrozdziałach, omawiających
kolejno iłuminatorstwo paryskie (s. 23-65)
oraz flamandzkie (s. 67-73). Kontynuując
wędrówkę w czasie, której etapy wyznaczyła
Autorka w ślad za swymi licznymi poprzed-
nikami, zakładając istnienie w dziejach sztu-
ki zjawiska konsekwentnego rozwoju prze-
jawiającego się w narastaniu tendencji reali-
stycznych (zob. m.in. s. 29-30), zmierzamy
do zasadniczej części pracy, zatytułowanej
Niderlandzkie malarstwo tablicowe XV wie-
ku. Znajdujemy tu uporządkowane chronolo-
gicznie i opisane z dużą spostrzegawczością
przykłady odwzorowania miast, a ściślej mó-
wiąc - „motywów miejskich" - takie sfor-
mułowanie wydaje się bowiem lepiej odpo-
wiadać ich najczęstszej postaci: widokom
różnego rodzaju mniej lub bardziej zwar-
tych i konkretnych zabudowań, wtopionych
w krajobraz. Poczynając od „fazy wczesnej"
(1390-1430): Melchiora Broederlama i Ro-
berta Campin (s. 75-91), poprzez „dojrzałą",
która przypada na lata 1430-1480 i obejmu-
je twórczość Jana van Eycka, Rogera van
der Weyden, Petrusa Christusa oraz Dir-
ka Boutsa (s. 92-188), dochodzimy do lat

1480-1510, okresu ostatniego, nazwanego
przez Mazurczak „fazą schyłkową" (uwaga,
to negatywnie kojarzone określenie odnosi
się tylko do zjawiska „ustępowania w malar-
stwie motywów miejskich" na rzecz „czyste-
go" krajobrazu), wyznaczoną przez daty ar-
tystycznej aktywności Hugona van der Goes,
Hansa Memlinga i Gerarda Davida (s. 189—
228). Wywody analityczne i zarazem całą
książkę kończy Epilog. „Les Petites Mait-
res " (s. 229-237); po nim znajdujemy już
tylko wykaz literatury, spis ilustracji, stresz-
czenie w języku angielskim oraz indeksy.

Powyższa konstrukcja pracy ujawnia
szczególną dysproporcję erudycji, jaka rysu-
je się pomiędzy teoretyczno-historyczną, po-
partą odpowiednią bibliografią częścią wpro-
wadzającą (s. 7-73), a częścią analityczną,
miejscem właściwego rozwinięcia tematu
(s. 74-237), bazującą na samodzielnych ana-
lizach Autorki, w mniejszym stopniu wspie-
rającej swe wywody aktualną literaturą na-
ukową. Określając zakres swej pracy, Ur-
szula Mazurczak postępuje śladami Erwina
Panofsky'ego, co przejawia się w uznaniu
roli malarstwa książkowego dla kształtowa-
nia się nowego stylu malarstwa u progu XV
w., bezdyskusyjnie przyjmuje natomiast po-
glądy Beltinga i Kruse5, niesłusznie ignoru-
jąc więzy, jakie przez cały wiek XV łączy-
ły wielorakimi relacjami obrazy tablicowe
i dzieła iluminatorskie6. W porównaniu z ob-
fitym wykorzystaniem jako tła prezentacji
francuskiego i tzw. franko-flamandzkiego
malarstwa książkowego (s. 24—65), odnośny
rozdział poświęcony Flandrii (s. 66-73) jest
skrótowy i w sposób krzywdzący uprosz-
czony. Tymczasem nie jest dziełem przy-
padku, że zarówno wizerunek miasta w jego
kształcie architektonicznym, jak i idea civi-
tatis znalazły swoją dojrzałą realizację wła-
śnie w piętnastowiecznych rękopisach ilu-
minowanych. W znaczeniu pierwszym my-

5 H. Belting, Ch. Kruse, Die Erfindung des Gemaldes. Das erste Jahrhundert der niederldndischen
Malerei, Miinchen 1994.

6 Por. M. Gąsiorowski, Chroniąues de Hainaut - ilaminatorzy Jeana Wauąuelin u źródeł swoich minia-
tur, w: Księga - nauka - wiara w średniowiecznej Europie, red. T. Ratajczak, Poznań 2004, s. 51-57.

195