DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0051
Język historii sztuki a język polityki •6' 47
połowy XX wieku, owym obrazie „nieustającej rewolucji”52, ma infil-
tracja języka historii sztuki przez słownictwo polityczne. Słownictwo,
które - przypomnijmy - znamionuje tendencja do opozycyjności, do
ujmowania rzeczywistości w kategoriach przeciwstawnych i dwuwarto-
ściowych. Jego schematy, zastosowane do tak trudnej do werbalizacji
dziedziny jak sztuki wizualne, nie tylko ograniczają dociekliwość i in-
wencję mówiących oraz piszących o sztuce, lecz są zdolne - przynaj-
mniej w pewnym stopniu - zniekształcić obraz całej epoki. Z wielu
publikacji jawi się ona - ujmijmy rzecz w metaforze bliskiej tu omawia-
nym - jako ciasna ulica przedzielona barykadą: po jednej stronie walczy
„awangarda” i „nowoczesność”, a po drugiej broni się cała słabo rozpo-
znana reszta.
Rzecz jasna, nie chodzi o pomawianie historii sztuki o manipulację języ-
kową, o świadome deformacje i wypaczenia. Mają one oczywiście miej-
sce, co prawda częściej w krytyce artystycznej niż naukowej historii
sztuki. Śledzić je można zwłaszcza w okresach napięć i przesileń, zarów-
no politycznych, jak artystycznych. Zwykle zresztą rozszyfrowanie sto-
sowanych wówczas zabiegów perswazyjnych i metod manipulacji nie
jest trudne. Ma się do czynienia nie tyle z „ukrytą infiltracją”, ile z bez-
ceremonialnym urabianiem ocen i postaw, dokonywanym przez dobór
słów i zwrotów. To, na co trzeba zwracać uwagę, to nie nadużycia do-
konywane na języku, lecz nadużycia wynikające ze stanu samego języ-
ka, tego właśnie niełatwego stanu języka mówiącego o sztuce. Mniej
groźne niż te pierwsze, są dlatego niebezpieczne, że nie tylko pozostają
niedostrzegalne dla odbiorców tekstów, ale często znajdują się poza
kontrolą samego mówiącego i tym bardziej zdolne są kierować myśl ku
wadliwym rozwiązaniom. Chodzi o to, aby zdawać sobie sprawę zarów-
no z możliwości, jak zagrożeń tkwiących w języku, poddawać analizie
uschematyzowane formy wypowiadania i bronić się przed niebezpieczeń-
stwem sprowadzenia języka dyscypliny do niewielkiej liczby utartych
wzorów, które narzucają inne, bardziej agresywne i dynamiczne dzie-
dziny działalności językowej - tak jak rozpatrywane tu słownictwo po-
połowy XX wieku, owym obrazie „nieustającej rewolucji”52, ma infil-
tracja języka historii sztuki przez słownictwo polityczne. Słownictwo,
które - przypomnijmy - znamionuje tendencja do opozycyjności, do
ujmowania rzeczywistości w kategoriach przeciwstawnych i dwuwarto-
ściowych. Jego schematy, zastosowane do tak trudnej do werbalizacji
dziedziny jak sztuki wizualne, nie tylko ograniczają dociekliwość i in-
wencję mówiących oraz piszących o sztuce, lecz są zdolne - przynaj-
mniej w pewnym stopniu - zniekształcić obraz całej epoki. Z wielu
publikacji jawi się ona - ujmijmy rzecz w metaforze bliskiej tu omawia-
nym - jako ciasna ulica przedzielona barykadą: po jednej stronie walczy
„awangarda” i „nowoczesność”, a po drugiej broni się cała słabo rozpo-
znana reszta.
Rzecz jasna, nie chodzi o pomawianie historii sztuki o manipulację języ-
kową, o świadome deformacje i wypaczenia. Mają one oczywiście miej-
sce, co prawda częściej w krytyce artystycznej niż naukowej historii
sztuki. Śledzić je można zwłaszcza w okresach napięć i przesileń, zarów-
no politycznych, jak artystycznych. Zwykle zresztą rozszyfrowanie sto-
sowanych wówczas zabiegów perswazyjnych i metod manipulacji nie
jest trudne. Ma się do czynienia nie tyle z „ukrytą infiltracją”, ile z bez-
ceremonialnym urabianiem ocen i postaw, dokonywanym przez dobór
słów i zwrotów. To, na co trzeba zwracać uwagę, to nie nadużycia do-
konywane na języku, lecz nadużycia wynikające ze stanu samego języ-
ka, tego właśnie niełatwego stanu języka mówiącego o sztuce. Mniej
groźne niż te pierwsze, są dlatego niebezpieczne, że nie tylko pozostają
niedostrzegalne dla odbiorców tekstów, ale często znajdują się poza
kontrolą samego mówiącego i tym bardziej zdolne są kierować myśl ku
wadliwym rozwiązaniom. Chodzi o to, aby zdawać sobie sprawę zarów-
no z możliwości, jak zagrożeń tkwiących w języku, poddawać analizie
uschematyzowane formy wypowiadania i bronić się przed niebezpieczeń-
stwem sprowadzenia języka dyscypliny do niewielkiej liczby utartych
wzorów, które narzucają inne, bardziej agresywne i dynamiczne dzie-
dziny działalności językowej - tak jak rozpatrywane tu słownictwo po-