DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0164
160 Pochwała malarstwa
lekceważenie elementarnych prawideł budowy dzieła malarskiego, za-
sad perspektywy, światłocienia, kolorytu, co tak usilnie i z taką pasją
tłumaczył. W dziedzinie ekspresji błędy - jeśli zgodzimy się je tak na-
zwać - leżą w czym innym, w tym, że malarz, który nade wszystko
chciał „przemawiać”, nie przestrzegał reguł wypowiedzi.
Matejko, choć jest malarzem historycznym, nie jest malarzem „akcji”,
lecz „stanów”53. Dlatego też malowane przez niego fizjonomie rzadko
obarczone są funkcjami narracyjnymi (jak to zazwyczaj ma miejsce w ma-
larstwie historycznym). Znów wyjątkiem jest Kazanie Skargi - najbar-
dziej „poprawny” z Matejkowskich obrazów. Jak świetnie pisał Witkie-
wicz: „Matejko robi cały obraz na twarze, na wyrazy. Spokojne ruchy
siedzących lub stojących figur przy słabym akcentowaniu innych stron
malarstwa sprawiły, iż akcja rozgrywa się tylko na twarzach, a obraz
w całości robił wrażenie ciemnej płaszczyzny, na której unosiły się różo-
we krążki twarzy”54. Jest ten obraz podręcznikowym niemal przykładem
„określania akcji przez reakcję”, jednego ze sprawdzonych sposobów two-
rzenia obrazowej narracji55. Ale już w Rejtanie twarze objawiają nie tylko
reakcję na wydarzenie, chwilowy afekt, i nie tylko ujawniają charaktery,
lecz obarczone zostają informacjami o roli i miejscu postaci w dziejowych
wypadkach. I ta funkcja będzie im przypisana na stałe - nie są one jedynie
indywidualną charakterystyką, ale syntetycznym, historycznym biogra-
mem. Stąd natłok informacji wciśniętych w te oblicza.
Dotkniętych tu zostało zaledwie kilka spraw związanych z Matejkowski-
mi fizjonomiami. Zawsze gdy odchodzi się od rozpatrywania treści Ma-
tejkowskich „wizji” do badania sposobów ich „malarskiego utrwalania”,
okazuje się, jak powikłany był przebieg jego artystycznej inwencji, jak
kluczy ona między różnymi, nie zawsze uświadamianymi zasadami obra-
zowania, jak sprzecznym podlega naciskom i wymogom. Historyka sztu-
ki zawsze nurtuje pytanie: jak to zostało zrobione? Jakakolwiek byłaby
jednak odpowiedź, najważniejsze pozostanie to, że ciągle widzimy te twa-
rze w narodowej „duszy teatrze”.
lekceważenie elementarnych prawideł budowy dzieła malarskiego, za-
sad perspektywy, światłocienia, kolorytu, co tak usilnie i z taką pasją
tłumaczył. W dziedzinie ekspresji błędy - jeśli zgodzimy się je tak na-
zwać - leżą w czym innym, w tym, że malarz, który nade wszystko
chciał „przemawiać”, nie przestrzegał reguł wypowiedzi.
Matejko, choć jest malarzem historycznym, nie jest malarzem „akcji”,
lecz „stanów”53. Dlatego też malowane przez niego fizjonomie rzadko
obarczone są funkcjami narracyjnymi (jak to zazwyczaj ma miejsce w ma-
larstwie historycznym). Znów wyjątkiem jest Kazanie Skargi - najbar-
dziej „poprawny” z Matejkowskich obrazów. Jak świetnie pisał Witkie-
wicz: „Matejko robi cały obraz na twarze, na wyrazy. Spokojne ruchy
siedzących lub stojących figur przy słabym akcentowaniu innych stron
malarstwa sprawiły, iż akcja rozgrywa się tylko na twarzach, a obraz
w całości robił wrażenie ciemnej płaszczyzny, na której unosiły się różo-
we krążki twarzy”54. Jest ten obraz podręcznikowym niemal przykładem
„określania akcji przez reakcję”, jednego ze sprawdzonych sposobów two-
rzenia obrazowej narracji55. Ale już w Rejtanie twarze objawiają nie tylko
reakcję na wydarzenie, chwilowy afekt, i nie tylko ujawniają charaktery,
lecz obarczone zostają informacjami o roli i miejscu postaci w dziejowych
wypadkach. I ta funkcja będzie im przypisana na stałe - nie są one jedynie
indywidualną charakterystyką, ale syntetycznym, historycznym biogra-
mem. Stąd natłok informacji wciśniętych w te oblicza.
Dotkniętych tu zostało zaledwie kilka spraw związanych z Matejkowski-
mi fizjonomiami. Zawsze gdy odchodzi się od rozpatrywania treści Ma-
tejkowskich „wizji” do badania sposobów ich „malarskiego utrwalania”,
okazuje się, jak powikłany był przebieg jego artystycznej inwencji, jak
kluczy ona między różnymi, nie zawsze uświadamianymi zasadami obra-
zowania, jak sprzecznym podlega naciskom i wymogom. Historyka sztu-
ki zawsze nurtuje pytanie: jak to zostało zrobione? Jakakolwiek byłaby
jednak odpowiedź, najważniejsze pozostanie to, że ciągle widzimy te twa-
rze w narodowej „duszy teatrze”.