DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0242
238 Pochwala malarstwa
oddaniu dziejów, z ich zagmatwaniem, nawrotami i powtórkami. A jed-
nak, przy całej wielowątkowości i komplikacji układu, malarstwo prze-
łomu wieków dominuje tutaj niepodzielnie, przyćmiewając zarówno to,
co je poprzedza, jak i to, co po nim następuje.
W zupełnie odmienny sposób, także ze względu na inne ramy czasowe
ekspozycji, to samo doznanie narzuca galeria krakowska. Tu malarstwo
powstałe około roku 1900 otwiera chronologiczny ciąg doprowadzony
do dnia dzisiejszego. Nic jednak nie da się porównać z olśniewającą
salą, gdzie naprzeciw szklanej tafli okien znalazły się kartony do witra-
ży wawelskich Wyspiańskiego, a obok Wojtkiewicz, Mehoffer. Sala ta,
do której docieramy wzdłuż ciągów obrazów Malczewskiego, poprzez
labirynty ekranów dających schronienie pejzażom Stanisławskiego, jest
jakby pełnym, głębokim akordem, po nim wszystko wydaje się stłumio-
ne, cichsze, bledsze. Owo przygaśnięcie bardzo dojmująco ukazuje też
ekspozycja warszawska, przedłużona o malarstwo dwudziestolecia mię-
dzywojennego i lat czterdziestych.
Zatem obie galerie, choć w inny sposób, przedstawiają malarstwo prze-
łomu wieków jako najbujniejszy i najbogatszy okres polskiego malar-
stwa. Widzimy je pulsujące życiem, nasycone emocjami, wielogłosowe
dzięki silnym twórczym indywidualnościom, a zarazem wyraźnie, choć
raczej intuicyjnie wyczuwamy jego jedność. Owo objawienie nie jest
odbiciem utrwalonych, kanonicznych hierarchii. To same obrazy na-
rzucają tu hierarchię. Są jak błysk fulguracji w rozwojowym ciągu pol-
skiego malarstwa.
Od dawna zarzuca się historii sztuki, że ma charakter apologetyczny, że
jest historią arcydzieł, a pomija całe rozległe obszary twórczości, które
nie mieszczą się w jej kryteriach i aktualnych normach3. Jest wszakże
paradoksem, iż zarazem można w niej znaleźć znacznie więcej rozważań
nad „przyczynami upadku smaku” niż nad fenomenami rozkwitu. „Nie
sposób wskazać przyczyn pozytywnych i nagłych fulguracji, dokonują-
cych się szybko zjawisk formowania się nowego stylu i nowego wyrazu.
Natura, rytm i przyczyny zarówno ogólnych, jak indywidualnych ful-
oddaniu dziejów, z ich zagmatwaniem, nawrotami i powtórkami. A jed-
nak, przy całej wielowątkowości i komplikacji układu, malarstwo prze-
łomu wieków dominuje tutaj niepodzielnie, przyćmiewając zarówno to,
co je poprzedza, jak i to, co po nim następuje.
W zupełnie odmienny sposób, także ze względu na inne ramy czasowe
ekspozycji, to samo doznanie narzuca galeria krakowska. Tu malarstwo
powstałe około roku 1900 otwiera chronologiczny ciąg doprowadzony
do dnia dzisiejszego. Nic jednak nie da się porównać z olśniewającą
salą, gdzie naprzeciw szklanej tafli okien znalazły się kartony do witra-
ży wawelskich Wyspiańskiego, a obok Wojtkiewicz, Mehoffer. Sala ta,
do której docieramy wzdłuż ciągów obrazów Malczewskiego, poprzez
labirynty ekranów dających schronienie pejzażom Stanisławskiego, jest
jakby pełnym, głębokim akordem, po nim wszystko wydaje się stłumio-
ne, cichsze, bledsze. Owo przygaśnięcie bardzo dojmująco ukazuje też
ekspozycja warszawska, przedłużona o malarstwo dwudziestolecia mię-
dzywojennego i lat czterdziestych.
Zatem obie galerie, choć w inny sposób, przedstawiają malarstwo prze-
łomu wieków jako najbujniejszy i najbogatszy okres polskiego malar-
stwa. Widzimy je pulsujące życiem, nasycone emocjami, wielogłosowe
dzięki silnym twórczym indywidualnościom, a zarazem wyraźnie, choć
raczej intuicyjnie wyczuwamy jego jedność. Owo objawienie nie jest
odbiciem utrwalonych, kanonicznych hierarchii. To same obrazy na-
rzucają tu hierarchię. Są jak błysk fulguracji w rozwojowym ciągu pol-
skiego malarstwa.
Od dawna zarzuca się historii sztuki, że ma charakter apologetyczny, że
jest historią arcydzieł, a pomija całe rozległe obszary twórczości, które
nie mieszczą się w jej kryteriach i aktualnych normach3. Jest wszakże
paradoksem, iż zarazem można w niej znaleźć znacznie więcej rozważań
nad „przyczynami upadku smaku” niż nad fenomenami rozkwitu. „Nie
sposób wskazać przyczyn pozytywnych i nagłych fulguracji, dokonują-
cych się szybko zjawisk formowania się nowego stylu i nowego wyrazu.
Natura, rytm i przyczyny zarówno ogólnych, jak indywidualnych ful-