DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0250
246 Pochwała malarstwa
równywalnych w swej doniosłości do Confiteor Przybyszewskiego (bo
nie jest taki nawet Intensywizm Jellenty, bezpośrednio zresztą od Przy-
byszewskiego zależny22). Jeśli już szukać wystąpień programowych, to
są nimi nie teksty, lecz obrazy, takie jak Malczewskiego Melancholia
czy Błędne kolo73. Zauważmy, że płótna te, szokująco odmienne od przy-
jętych zasad obrazowania, rażące przestrzenną i stylistyczną niespójno-
ścią, są zarazem utrzymane w bardzo starej formule ikonograficznej, zgod-
nie z którą wyobrażenie pracowni artysty służy alegorycznej wykładni
poglądów na sztukę. Owo zaskakujące zderzenie nowatorstwa i wielo-
wiekowej, choć w sztuce polskiej niemal nieobecnej konwencji wydaje się
wielce symptomatyczne dla ówczesnej sytuacji naszego malarstwa.
Melancholia i Błędne koło to zarazem bodaj pierwsze w malarstwie pol-
skim dzieła o charakterze autotematycznym, „malowanie o malowa-
niu”, na podobieństwo prozy auto tematycznej, której przedmiotem jest
ona sama24. Zagadnienie paraleli słowno-obrazowych pojawia się tu na
zupełnie innej płaszczyźnie. W dotychczasowej sztuce polskiej problem
malarsko-literackich relacji nie wychodził poza proste związki genetycz-
ne, powinowactwa gatunkowe, iluzyjność i wspólne dziewiętnastowiecz-
nemu malarstwu narracyjnemu kłopoty z przełamywaniem atemporal-
ności obrazów25. U schyłku wieku zakres wzajemnych związków sztuk
siostrzanych nie tylko gwałtownie się rozszerza, przyjmuje także wielo-
rakie formy. Najpowszechniejsze pozostają oczywiście bezpośrednie in-
spiracje tekstami literackimi i poetyckimi. W ich wyniku powstały tak
znane obrazy jak Krucjata dziecięca Wojtkiewicza (według poematu
Marcela Schwoba)26 czy Judasz Okunia (według poematu Jana Kaspro-
wicza)27. Znane są związki płócien Malczewskiego z konkretnymi tek-
stami Asnyka, Lenartowicza, Pola, Słowackiego. Znana jest wreszcie
rola, jaką poezja Słowackiego odegrała w całej „nowej sztuce”. Mnożą
się też wtedy dzieła malarskie, które już nie motywem czy tematem,
lecz nastrojem przywołują utwory literackie, jak na przykład Park w Du-
boju Pankiewicza, przywodzący aurę opowieści Edgara Allana Poe28,
bądź wyobrażenia sugerujące wyrafinowane odniesienia poetyckie, jak
równywalnych w swej doniosłości do Confiteor Przybyszewskiego (bo
nie jest taki nawet Intensywizm Jellenty, bezpośrednio zresztą od Przy-
byszewskiego zależny22). Jeśli już szukać wystąpień programowych, to
są nimi nie teksty, lecz obrazy, takie jak Malczewskiego Melancholia
czy Błędne kolo73. Zauważmy, że płótna te, szokująco odmienne od przy-
jętych zasad obrazowania, rażące przestrzenną i stylistyczną niespójno-
ścią, są zarazem utrzymane w bardzo starej formule ikonograficznej, zgod-
nie z którą wyobrażenie pracowni artysty służy alegorycznej wykładni
poglądów na sztukę. Owo zaskakujące zderzenie nowatorstwa i wielo-
wiekowej, choć w sztuce polskiej niemal nieobecnej konwencji wydaje się
wielce symptomatyczne dla ówczesnej sytuacji naszego malarstwa.
Melancholia i Błędne koło to zarazem bodaj pierwsze w malarstwie pol-
skim dzieła o charakterze autotematycznym, „malowanie o malowa-
niu”, na podobieństwo prozy auto tematycznej, której przedmiotem jest
ona sama24. Zagadnienie paraleli słowno-obrazowych pojawia się tu na
zupełnie innej płaszczyźnie. W dotychczasowej sztuce polskiej problem
malarsko-literackich relacji nie wychodził poza proste związki genetycz-
ne, powinowactwa gatunkowe, iluzyjność i wspólne dziewiętnastowiecz-
nemu malarstwu narracyjnemu kłopoty z przełamywaniem atemporal-
ności obrazów25. U schyłku wieku zakres wzajemnych związków sztuk
siostrzanych nie tylko gwałtownie się rozszerza, przyjmuje także wielo-
rakie formy. Najpowszechniejsze pozostają oczywiście bezpośrednie in-
spiracje tekstami literackimi i poetyckimi. W ich wyniku powstały tak
znane obrazy jak Krucjata dziecięca Wojtkiewicza (według poematu
Marcela Schwoba)26 czy Judasz Okunia (według poematu Jana Kaspro-
wicza)27. Znane są związki płócien Malczewskiego z konkretnymi tek-
stami Asnyka, Lenartowicza, Pola, Słowackiego. Znana jest wreszcie
rola, jaką poezja Słowackiego odegrała w całej „nowej sztuce”. Mnożą
się też wtedy dzieła malarskie, które już nie motywem czy tematem,
lecz nastrojem przywołują utwory literackie, jak na przykład Park w Du-
boju Pankiewicza, przywodzący aurę opowieści Edgara Allana Poe28,
bądź wyobrażenia sugerujące wyrafinowane odniesienia poetyckie, jak