DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.42397#0252
248 Pochwala malarstwa
Nokturn Pankiewicza przywodzący poemat Mallarmego29. Śledzić moż-
na ponadto różnorodne próby asymilacji środków innych sztuk. Mogą
to być aluzje zawarte w tytułach, nadających nowy sens prozaicznym
gatunkom - jak Totenmesse Weissa, będąca portretem Antoniego Pro-
cajłowicza30. Inne tytuły nie niosą żadnego wyjaśnienia, nie są nawet
poetyckim nazwaniem, lecz bodźcem do poetyckiego i asocjacyjnego
odbioru obrazu - jak Idź nad strumienie Malczewskiego31. Malarsko-
-literacka wspólnota tematyczna jest tak powszednia, iż rozrasta się we
wspólnotę mitu, topiki skupionej wokół symbolicznych obrazów, ta-
kich jak ziemia, niebo, dom32, wiosna i jesień, zarówno natury, jak i ludz-
kiego życia.
Twórczość Malczewskiego, której „przyliterackość” wielokrotnie ba-
dano i podkreślano, pozwala dostrzec jeszcze inne, głębiej sięgające
związki słowa i obrazu. Analiza „odpowiedniości” między jego płótna-
mi a tekstami będącymi ich źródłem wiedzie do wniosku, że „widowi-
ska poetyckie” Malczewskiego „noszą cechy szeroko rozumianego utwo-
ru poetyckiego, i to nie tylko w sensie ogólnych konotacji, lecz również
cech strukturalnych samego przekazu”33. Tu wskazać też trzeba na ma-
larskie realizacje niemające już nic wspólnego z bezpośrednią zależno-
ścią od tekstów poetyckich, jak Stanisławskiego „pejzaże według Króla
Ducha"34 czy „krajobrazy wymowne” Weissa, w których „dominuje mniej
lub bardziej jawna narracyjność różnego stopnia i typu”35. To tylko kilka
przykładów świadczących, że malarstwo polskiego modernizmu pozo-
staje wciąż nie dość zbadanym obszarem wielu trudno uchwytnych zapo-
życzeń, wynikających z pokusy wkraczania na tereny uznane za obce czy
niewłaściwe danej sztuce, z głodu odkryć warsztatowych, z potrzeby prze-
łamywania ograniczeń malarskiego medium36. Takie są próby wizualiza-
cji tego, co niematerialne, bezcielesne czy dostępne zmysłom innym niż
wzrok. Takie są poszukiwania ekwiwalentów malarsko-muzycznych.
Te ostatnie dążenia wykraczają i poza wspólnotę tematyczną, i nawet
poza inspiracje płynące z dzieł Whistlera (skądinąd bardzo istotne w krę-
gu malarzy warszawskich), widoczne w nokturnach Pankiewicza, Pod-
Nokturn Pankiewicza przywodzący poemat Mallarmego29. Śledzić moż-
na ponadto różnorodne próby asymilacji środków innych sztuk. Mogą
to być aluzje zawarte w tytułach, nadających nowy sens prozaicznym
gatunkom - jak Totenmesse Weissa, będąca portretem Antoniego Pro-
cajłowicza30. Inne tytuły nie niosą żadnego wyjaśnienia, nie są nawet
poetyckim nazwaniem, lecz bodźcem do poetyckiego i asocjacyjnego
odbioru obrazu - jak Idź nad strumienie Malczewskiego31. Malarsko-
-literacka wspólnota tematyczna jest tak powszednia, iż rozrasta się we
wspólnotę mitu, topiki skupionej wokół symbolicznych obrazów, ta-
kich jak ziemia, niebo, dom32, wiosna i jesień, zarówno natury, jak i ludz-
kiego życia.
Twórczość Malczewskiego, której „przyliterackość” wielokrotnie ba-
dano i podkreślano, pozwala dostrzec jeszcze inne, głębiej sięgające
związki słowa i obrazu. Analiza „odpowiedniości” między jego płótna-
mi a tekstami będącymi ich źródłem wiedzie do wniosku, że „widowi-
ska poetyckie” Malczewskiego „noszą cechy szeroko rozumianego utwo-
ru poetyckiego, i to nie tylko w sensie ogólnych konotacji, lecz również
cech strukturalnych samego przekazu”33. Tu wskazać też trzeba na ma-
larskie realizacje niemające już nic wspólnego z bezpośrednią zależno-
ścią od tekstów poetyckich, jak Stanisławskiego „pejzaże według Króla
Ducha"34 czy „krajobrazy wymowne” Weissa, w których „dominuje mniej
lub bardziej jawna narracyjność różnego stopnia i typu”35. To tylko kilka
przykładów świadczących, że malarstwo polskiego modernizmu pozo-
staje wciąż nie dość zbadanym obszarem wielu trudno uchwytnych zapo-
życzeń, wynikających z pokusy wkraczania na tereny uznane za obce czy
niewłaściwe danej sztuce, z głodu odkryć warsztatowych, z potrzeby prze-
łamywania ograniczeń malarskiego medium36. Takie są próby wizualiza-
cji tego, co niematerialne, bezcielesne czy dostępne zmysłom innym niż
wzrok. Takie są poszukiwania ekwiwalentów malarsko-muzycznych.
Te ostatnie dążenia wykraczają i poza wspólnotę tematyczną, i nawet
poza inspiracje płynące z dzieł Whistlera (skądinąd bardzo istotne w krę-
gu malarzy warszawskich), widoczne w nokturnach Pankiewicza, Pod-