DOI article:
Labuda, Adam S.: O retabulum Trójcy Świętej bractwa św. Jerzego w kościele Mariackim w Gdańsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28181#0053
wyboru władz miasta". Niezależnie od tych tendencji doświadczenia rewolty
z pewnością utkwiły w pamięci elit rządzących i przywrócenie wcześniejszych
stosunków władzy w mieście musiało skutkować poczuciem silniejszej więzi
politycznej między władzą państwową a elitami miasta oraz potrzebą stoso-
wania taktyki politycznej równowagi. Roztropne było utrzymywanie popraw-
nych stosunków z władzą zwierzchnią jako gwarantem spokoju społecznego.
Przedstawienie na rewersie mogło być w zarysowanym kontekście histo-
rycznym stosowną, nawet elegancką formą manifestacji lojalności i związane-
go z nią oczekiwania na przychylność ze strony władzy centralnej. Starszyzna
bractwa honorowałaby wielkiego mistrza, który wciąż wcielał polityczne i ideo-
logiczne przewodnictwo w państwie. Ta demonstracja wspólnoty przykrywa-
łaby w jakiejś mierze dramatyczne konflikty sprzed roku 1416. Oczywiście był-
by to głos bractwa, a nie oficjalna wypowiedź miejskich organów rządowych,
ale nie trzeba podkreślać, że członkowie bractwa rekrutowali się z rządzącego
w mieście patrycjatu. Jakie inne warstwy znaczeniowe przedstawienia, odnoszą-
ce się wyłącznie do sytuacji bractwa, mogłyby tu dochodzić do głosu, nie spo-
sób stwierdzić bez dokładniejszych badań historycznych i prozopograficznych.
Na przypomnienie zasługuje też rok 1421, moment wydania nowego statu-
tu dla Dworu Artusa i zachowanie bractwa w tej sytuacji. Zawarty w programie
rewersu obrazu moment taktyczno-politycznej demonstracji aliansu z władzą
centralną jest niesprzeczny z innymi momentami - owym aktem umacniania
ekskluzywnego charakteru bractwa przez przedstawienie wielkiego mistrza
jako non plus ultra kasty rycerskiej oraz wizualne zawłaszczenie króla Artu-
ra jako patrona komplementarnego wobec św. Jerzego.
Powyższa interpretacja związku historii i przesłania obrazu jest hipotezą,
która harmonizuje z inną, czyli datowaniem powstania obrazu Trójcy Świętej
na trzecią dekadę XV w. w oparciu o przesłanki stylistyczne.
Na koniec powrócimy do kwestii już podnoszonej w toku naszych rozważań.
W badaniach dotychczasowych milcząco zakładano, iż obraz od momentu
zaistnienia w Gdańsku zdobił ołtarz przyfilarowy bractwa św. Jerzego. Wiedza
o tej lokalizacji oparta jest, jak wiadomo, na późnych, dziewiętnastowiecznych
świadectwach100. Że jednak ekspozycja ta ma dawną, piętnastowieczną metry-
kę, zdaje się dowodzić niepotwierdzony jednoznacznie, ale prawdopodobny
fakt, iż już w 1473 r. na filarze tym zawieszono zdobyty przez kapra Pawła
Benecke i ofiarowany bractwu św. Jerzego tryptyk Sądu Ostatecznego Hansa
Memlinga - ponad retabulum Trójcy Świętej. Na fotografiach sprzed 1935 r.
tryptyku Memlinga już nie ma (il. 3, 4)101. Natomiast, jak już podkreślaliśmy,
99 Biskup, Gdańsk u schyłku rządów krzyżackich..., s. 561 i n.
100 Hirsch, Die Oberpfarrkirche..., s. 425, 430.
101 Zob. ibidem, s. 423, 425. Autor opiera się na kronice Georga Melmana (Chronik des Lan-
des Preussen) z około 1550 r., który zapisał, iż tryptyk „auf S. Georgens-Altar steht”. Na to, że
w istocie obraz wisiał nad ołtarzem wskazują zachowane do dziś haki. Zob. też Drost, Marien-
kirche..., s. 134.
O retabulum
Trójcy Świętej
bractwa
św. Jerzego...
47
z pewnością utkwiły w pamięci elit rządzących i przywrócenie wcześniejszych
stosunków władzy w mieście musiało skutkować poczuciem silniejszej więzi
politycznej między władzą państwową a elitami miasta oraz potrzebą stoso-
wania taktyki politycznej równowagi. Roztropne było utrzymywanie popraw-
nych stosunków z władzą zwierzchnią jako gwarantem spokoju społecznego.
Przedstawienie na rewersie mogło być w zarysowanym kontekście histo-
rycznym stosowną, nawet elegancką formą manifestacji lojalności i związane-
go z nią oczekiwania na przychylność ze strony władzy centralnej. Starszyzna
bractwa honorowałaby wielkiego mistrza, który wciąż wcielał polityczne i ideo-
logiczne przewodnictwo w państwie. Ta demonstracja wspólnoty przykrywa-
łaby w jakiejś mierze dramatyczne konflikty sprzed roku 1416. Oczywiście był-
by to głos bractwa, a nie oficjalna wypowiedź miejskich organów rządowych,
ale nie trzeba podkreślać, że członkowie bractwa rekrutowali się z rządzącego
w mieście patrycjatu. Jakie inne warstwy znaczeniowe przedstawienia, odnoszą-
ce się wyłącznie do sytuacji bractwa, mogłyby tu dochodzić do głosu, nie spo-
sób stwierdzić bez dokładniejszych badań historycznych i prozopograficznych.
Na przypomnienie zasługuje też rok 1421, moment wydania nowego statu-
tu dla Dworu Artusa i zachowanie bractwa w tej sytuacji. Zawarty w programie
rewersu obrazu moment taktyczno-politycznej demonstracji aliansu z władzą
centralną jest niesprzeczny z innymi momentami - owym aktem umacniania
ekskluzywnego charakteru bractwa przez przedstawienie wielkiego mistrza
jako non plus ultra kasty rycerskiej oraz wizualne zawłaszczenie króla Artu-
ra jako patrona komplementarnego wobec św. Jerzego.
Powyższa interpretacja związku historii i przesłania obrazu jest hipotezą,
która harmonizuje z inną, czyli datowaniem powstania obrazu Trójcy Świętej
na trzecią dekadę XV w. w oparciu o przesłanki stylistyczne.
Na koniec powrócimy do kwestii już podnoszonej w toku naszych rozważań.
W badaniach dotychczasowych milcząco zakładano, iż obraz od momentu
zaistnienia w Gdańsku zdobił ołtarz przyfilarowy bractwa św. Jerzego. Wiedza
o tej lokalizacji oparta jest, jak wiadomo, na późnych, dziewiętnastowiecznych
świadectwach100. Że jednak ekspozycja ta ma dawną, piętnastowieczną metry-
kę, zdaje się dowodzić niepotwierdzony jednoznacznie, ale prawdopodobny
fakt, iż już w 1473 r. na filarze tym zawieszono zdobyty przez kapra Pawła
Benecke i ofiarowany bractwu św. Jerzego tryptyk Sądu Ostatecznego Hansa
Memlinga - ponad retabulum Trójcy Świętej. Na fotografiach sprzed 1935 r.
tryptyku Memlinga już nie ma (il. 3, 4)101. Natomiast, jak już podkreślaliśmy,
99 Biskup, Gdańsk u schyłku rządów krzyżackich..., s. 561 i n.
100 Hirsch, Die Oberpfarrkirche..., s. 425, 430.
101 Zob. ibidem, s. 423, 425. Autor opiera się na kronice Georga Melmana (Chronik des Lan-
des Preussen) z około 1550 r., który zapisał, iż tryptyk „auf S. Georgens-Altar steht”. Na to, że
w istocie obraz wisiał nad ołtarzem wskazują zachowane do dziś haki. Zob. też Drost, Marien-
kirche..., s. 134.
O retabulum
Trójcy Świętej
bractwa
św. Jerzego...
47