DOI Artikel:
Okoń, Waldemar: Ikonografia Tadeusza Kościuszki - wybrane zagadnienia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0087
IKONOGRAFIA TADEUSZA KOŚCIUSZKI - WYBRANE ZAGADNIENIA
85
W najbardziej popularnym przedstawieniu nazywanym „Grobem Ojczy-
zny”20, jak to opisywał E. Swieykowski, widzimy „Polskę w kajdanach, którą
żywcem do grobu wpędzają zdrajcy, podczas gdy część z nich przygotowuje ka-
mień do przywalenia. Kościuszko wstrzymuje ten akt, wskazując na fantastycz-
ny pomnik w głębi, na którym widzimy go z dobytym pałaszem i księgą w
ręce. Z piedestału pomnika spada korona królewska, a anioł z pochodnią spędza
czarne orły mocarstw rozbiorowych”21. Na obrazie tym zgromadzono właści-
wie pełny repertuar alegoryczny, jaki łączono ze zwycięzcą spod Racławic, te
same elementy w różnych konfiguracjach pojawiały się bowiem w polskich ale-
goriach narodowych przez kolejne dziesięciolecia - grób, Polskę w kajdanach,
heroiczny piedestał, anioła z pochodnią, czarne orły widzimy na licznych płót-
nach Franciszka Smuglewicza, Michała Stachowicza, na popularnych rycinach
i rozprowadzanych przy okazji kolejnych kościuszkowskich rocznic medalach
i medalionach. Na przykład na miedziorycie wykonanym według obrazu Józefa
Grassiego przez holenderskiego sztycharza C. Josiego (il. 4) odnajdujemy pod
wizerunkiem Kościuszki wprawdzie listki wawrzynu i szablę, ale i kajdany; na
litografii wykonanej przez L. Letronne’a w 1821 r. możemy spostrzec: „Na tle
krajobrazu nagrobek z napisem «Pamięci walecznym». Na lewo odeń obelisk z
nazwiskami wybitnych pisarzy polskich, przed nim ołtarz z płonącym nad nim
ogniem ofiarnym oraz z bronią u stóp złożoną”, a główne przedstawienie okala
29 medalionów z nazwiskami wybitnych wodzów polskich, wśród których nie
brakuje oczywiście nazwiska naszego bohatera22. Podobnie na medalu wy-
bitym nakładem Numizmatycznego Towarzystwa Historycznego w Warszawie
w 1917 r. na rewersie umieszczono „Niewiastę klęczącą przy ołtarzu ofiarnym
i trzymającą w wyciągniętej ręce miecz nad płomieniem. Na bokach ołtarza -
Racławice i Połaniec”23, a podobne przykłady można by mnożyć.
Kościuszko w ikonografii narodowej umiejscowiony był zarówno po stro-
nie jasnej, zwycięskiej - przysięga na Rynku krakowskim, Racławice, jak i po
20 A. Ryszkiewicz, odtwarzając hipotetycznie dzieje kompozycji nazywanej zwykle „Grobem
Ojczyzny”, za dzieło pierwotne uznaje obraz F. Smuglewicza z około r. 1794 (dawniej w zbiorach
Muzeum im. Lubomirskich we Lwowie), który miał kopiować M. Stachowicz, i z tego, czy ewen-
tualnie analogicznego, egzemplarza mają pochodzić dalsze kopie; por.: A. Ryszkiewicz,
Alegorie i satyry na kilka momentów z historii Polski przełomu XVIII i XIX w., [w:] Ikonografia
romantyczna. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN, pod red. M. Poprzęckiej, War-
szawa 1977, s. 234 i n.
21 Podaję za: Katalog wystawy historycznej Tadeusza Kościuszki 1764-1946. Obrazy. Pamiątki.
Dokumenty, Muzeum Narodowe w Krakowie, Wydawnictwo Głównego Komitetu Kościuszkow-
skiego w Krakowie, s. 8.
22 Podaję za: Katalog wystawy kościuszkowskiej w Muzeum im. Mieliyńskich w Poznaniu,
Poznań 1917, s. 27.
23 Por.: Medale i odznaki kościuszkowskie, poz. kat. nr 51.
85
W najbardziej popularnym przedstawieniu nazywanym „Grobem Ojczy-
zny”20, jak to opisywał E. Swieykowski, widzimy „Polskę w kajdanach, którą
żywcem do grobu wpędzają zdrajcy, podczas gdy część z nich przygotowuje ka-
mień do przywalenia. Kościuszko wstrzymuje ten akt, wskazując na fantastycz-
ny pomnik w głębi, na którym widzimy go z dobytym pałaszem i księgą w
ręce. Z piedestału pomnika spada korona królewska, a anioł z pochodnią spędza
czarne orły mocarstw rozbiorowych”21. Na obrazie tym zgromadzono właści-
wie pełny repertuar alegoryczny, jaki łączono ze zwycięzcą spod Racławic, te
same elementy w różnych konfiguracjach pojawiały się bowiem w polskich ale-
goriach narodowych przez kolejne dziesięciolecia - grób, Polskę w kajdanach,
heroiczny piedestał, anioła z pochodnią, czarne orły widzimy na licznych płót-
nach Franciszka Smuglewicza, Michała Stachowicza, na popularnych rycinach
i rozprowadzanych przy okazji kolejnych kościuszkowskich rocznic medalach
i medalionach. Na przykład na miedziorycie wykonanym według obrazu Józefa
Grassiego przez holenderskiego sztycharza C. Josiego (il. 4) odnajdujemy pod
wizerunkiem Kościuszki wprawdzie listki wawrzynu i szablę, ale i kajdany; na
litografii wykonanej przez L. Letronne’a w 1821 r. możemy spostrzec: „Na tle
krajobrazu nagrobek z napisem «Pamięci walecznym». Na lewo odeń obelisk z
nazwiskami wybitnych pisarzy polskich, przed nim ołtarz z płonącym nad nim
ogniem ofiarnym oraz z bronią u stóp złożoną”, a główne przedstawienie okala
29 medalionów z nazwiskami wybitnych wodzów polskich, wśród których nie
brakuje oczywiście nazwiska naszego bohatera22. Podobnie na medalu wy-
bitym nakładem Numizmatycznego Towarzystwa Historycznego w Warszawie
w 1917 r. na rewersie umieszczono „Niewiastę klęczącą przy ołtarzu ofiarnym
i trzymającą w wyciągniętej ręce miecz nad płomieniem. Na bokach ołtarza -
Racławice i Połaniec”23, a podobne przykłady można by mnożyć.
Kościuszko w ikonografii narodowej umiejscowiony był zarówno po stro-
nie jasnej, zwycięskiej - przysięga na Rynku krakowskim, Racławice, jak i po
20 A. Ryszkiewicz, odtwarzając hipotetycznie dzieje kompozycji nazywanej zwykle „Grobem
Ojczyzny”, za dzieło pierwotne uznaje obraz F. Smuglewicza z około r. 1794 (dawniej w zbiorach
Muzeum im. Lubomirskich we Lwowie), który miał kopiować M. Stachowicz, i z tego, czy ewen-
tualnie analogicznego, egzemplarza mają pochodzić dalsze kopie; por.: A. Ryszkiewicz,
Alegorie i satyry na kilka momentów z historii Polski przełomu XVIII i XIX w., [w:] Ikonografia
romantyczna. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN, pod red. M. Poprzęckiej, War-
szawa 1977, s. 234 i n.
21 Podaję za: Katalog wystawy historycznej Tadeusza Kościuszki 1764-1946. Obrazy. Pamiątki.
Dokumenty, Muzeum Narodowe w Krakowie, Wydawnictwo Głównego Komitetu Kościuszkow-
skiego w Krakowie, s. 8.
22 Podaję za: Katalog wystawy kościuszkowskiej w Muzeum im. Mieliyńskich w Poznaniu,
Poznań 1917, s. 27.
23 Por.: Medale i odznaki kościuszkowskie, poz. kat. nr 51.