DOI Artikel:
Bagłajewski, Arkadiusz: Ut poesis pictura - o interpretacji Jana Styki Chorału Kornela Ujejskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27409#0110
108
ARKADIUSZ BAGŁAJEWSKI
Wieniec cierniowy wrósł w naszą skroń,
Wiecznie jak pomnik Twojego gniewu,
Sterczy ku Tobie błagalna dłoń.
I rzeczywiście „błagalna dłoń”, skierowana ku górze, wyznacza znaczenia ma-
larskie będące „ilustracją” fragmentu Chorału. Ilustracja Styki przedstawia w
centrum kompozycji alegoryczne wyobrażenie Ojczyzny - kobietę w cierniowej,
Chrystusowej koronie, z rękami wyciągniętymi ku górze. W prawym dolnym
rogu zauważamy błagalnie wyciągnięte ręce ku górze (brak wizerunków posta-
ci). Zwraca uwagę semantyka kolorów: dolna część ilustracji pogrążona jest w
ciemnych barwach - to, co ziemskie, Styka nieodmiennie kojarzy z czernią. Z
kolei wizerunek Polonii wśród obłoków, z dłońmi zwróconymi ku barwom
jasnym, sugeruje znaczenia wpisane w ilustrację.
Czy Styka ilustruje czy także interpretuje Chorał? Wydaje się, że niezależnie
od „ilustrowania” znaczeń literalnych tekstu (scena malarska jest bowiem jakby
przekopiowaniem znaczeń tekstowych na wizję malarską, gdzie zauważamy
przyleganie znaczeń motta do ilustracji) mamy tu do czynienia również z inter-
pretacją. I to nie tylko pierwszej strofy, ale całego utworu. W Chorale, w ra-
mach błagalnej skargi zbiorowości, już w pierwszych wersach dochodzi do
wyrażenia przez „ja” liryczne przekonania, iż cierpienie narodu zrównane jest
w istocie z męką Chrystusa („Wieniec cierniowy wrósł w naszą skroń”). Mesja-
nistyczny sens wydarzeń sugeruje więc Ujejski, a za nim Styka, w otwierają-
cych tekst i cykl ilustracji: w pierwszej strofie i w pierwszym obrazie. Alego-
ryczne przedstawienie Ojczyzny w cierniowej koronie, a więc cierpiącej zbio-
rowości, wyraźnie określa sposób interpretacji. Styl odbioru zostaje więc narzu-
cony poprzez alegoryczność ilustracji. Rozszyfrowanie znaczeń możliwe jest
poprzez alegorezę. Zarazem warto zwrócić uwagę, że odwołanie się Styki do
ustalonej w malarstwie konwencji alegorycznego przedstawienia Polonii do-
określa znaczenia tekstu poetyckiego. Ujejski bowiem sugeruje mesjanistyczny
charakter wydarzeń historycznych roku 1846, Styka akcentuje cierpienia i
skierowaną do Boga błagalną modlitwę, umieszczając wyraźnie znaczenia
przedstawionej sceny jako syntezę w ogóle narodowych doświadczeń (będzie
to wyraźne także w kolejnych ilustracjach).
Posłużenie się przez malarza alegorycznym wyobrażeniem Ojczyzny okazuje
się zabiegiem trafnym. W ten sposób Styka wydobył nie tylko znaczenia pod-
kreślone mottem z Chorału, ale także wyznaczył sposób interpretacji pozosta-
łych kartonów. Można powiedzieć, iż interpretacja tekstu poprzez malarską ale-
gorię, a więc takie przedstawienie, które „silnie wzmacnia umowność i osłabia
referencję”12, wprowadzenie znaku ikonicznego (alegorii Polonii) o konwen-
12
W y s ł o u c h, dz. cyt., s. 76. Uwagi Wysłouchowej odnoszą się do symbolu, ale można
ARKADIUSZ BAGŁAJEWSKI
Wieniec cierniowy wrósł w naszą skroń,
Wiecznie jak pomnik Twojego gniewu,
Sterczy ku Tobie błagalna dłoń.
I rzeczywiście „błagalna dłoń”, skierowana ku górze, wyznacza znaczenia ma-
larskie będące „ilustracją” fragmentu Chorału. Ilustracja Styki przedstawia w
centrum kompozycji alegoryczne wyobrażenie Ojczyzny - kobietę w cierniowej,
Chrystusowej koronie, z rękami wyciągniętymi ku górze. W prawym dolnym
rogu zauważamy błagalnie wyciągnięte ręce ku górze (brak wizerunków posta-
ci). Zwraca uwagę semantyka kolorów: dolna część ilustracji pogrążona jest w
ciemnych barwach - to, co ziemskie, Styka nieodmiennie kojarzy z czernią. Z
kolei wizerunek Polonii wśród obłoków, z dłońmi zwróconymi ku barwom
jasnym, sugeruje znaczenia wpisane w ilustrację.
Czy Styka ilustruje czy także interpretuje Chorał? Wydaje się, że niezależnie
od „ilustrowania” znaczeń literalnych tekstu (scena malarska jest bowiem jakby
przekopiowaniem znaczeń tekstowych na wizję malarską, gdzie zauważamy
przyleganie znaczeń motta do ilustracji) mamy tu do czynienia również z inter-
pretacją. I to nie tylko pierwszej strofy, ale całego utworu. W Chorale, w ra-
mach błagalnej skargi zbiorowości, już w pierwszych wersach dochodzi do
wyrażenia przez „ja” liryczne przekonania, iż cierpienie narodu zrównane jest
w istocie z męką Chrystusa („Wieniec cierniowy wrósł w naszą skroń”). Mesja-
nistyczny sens wydarzeń sugeruje więc Ujejski, a za nim Styka, w otwierają-
cych tekst i cykl ilustracji: w pierwszej strofie i w pierwszym obrazie. Alego-
ryczne przedstawienie Ojczyzny w cierniowej koronie, a więc cierpiącej zbio-
rowości, wyraźnie określa sposób interpretacji. Styl odbioru zostaje więc narzu-
cony poprzez alegoryczność ilustracji. Rozszyfrowanie znaczeń możliwe jest
poprzez alegorezę. Zarazem warto zwrócić uwagę, że odwołanie się Styki do
ustalonej w malarstwie konwencji alegorycznego przedstawienia Polonii do-
określa znaczenia tekstu poetyckiego. Ujejski bowiem sugeruje mesjanistyczny
charakter wydarzeń historycznych roku 1846, Styka akcentuje cierpienia i
skierowaną do Boga błagalną modlitwę, umieszczając wyraźnie znaczenia
przedstawionej sceny jako syntezę w ogóle narodowych doświadczeń (będzie
to wyraźne także w kolejnych ilustracjach).
Posłużenie się przez malarza alegorycznym wyobrażeniem Ojczyzny okazuje
się zabiegiem trafnym. W ten sposób Styka wydobył nie tylko znaczenia pod-
kreślone mottem z Chorału, ale także wyznaczył sposób interpretacji pozosta-
łych kartonów. Można powiedzieć, iż interpretacja tekstu poprzez malarską ale-
gorię, a więc takie przedstawienie, które „silnie wzmacnia umowność i osłabia
referencję”12, wprowadzenie znaku ikonicznego (alegorii Polonii) o konwen-
12
W y s ł o u c h, dz. cyt., s. 76. Uwagi Wysłouchowej odnoszą się do symbolu, ale można