Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

ŚREDNIOWIECZNE CHRZCIELNICE KAMIENNE W POLSCE

29

rzeźbiarskiej. Wśród polskich przykładów chrzcielnic stylu przejściowego znamy tylko dzieła reprezentu-
jące typ kielichowy. Większość chrzcielnic ma gładką powierzchnię, a jeśli dekoracja występuje —
jest skromna i schematyczna. Czas wykonania tych chrzcielnic mieści się w XIV w.

Najwięcej chrzcielnic stylu przejściowego występuje na Pomorzu, głównie na ziemiach dawnego
Państwa Krzyżackiego. Spotyka się je również na Śląsku; w innych regionach obecnej Polski
należą do wyjątków.

I. POMORZE

Na ziemiach byłego Państwa Krzyżackiego można wyodrębnić trzy grupy chrzcielnic. Najlicz-
niejszą z nich (dotychczas udało się stwierdzić istnienie 36 chrzcielnic) i najbardziej zwartą tworzą
granitowe chrzcielnice w kształcie dwuczęściowego kielicha o czaszach zdobionych listwami. Szersza
z nich ujmuje czaszę przy krawędzi i odchodzi od niej ku podstawie czaszy najczęściej sześć listew.
Niektóre chrzcielnice w tej grupie (Lubiszewo, Królówlas — il. 19, Walichnowy) mają nieco inaczej
ukształtowaną górną listwę przez wyrzeźbienie na niej pionowych półwałków. Ten rodzaj dekoracji
wskazuje na wyraźny związek z formą gotycką. Stopy chrzcielnic — sądząc z zachowanych w całości
obiektów w Opaleniu, Walichnowym, Gronowie i z kaplicy św. Wawrzyńca na Zamku Niskim
w Malborku (obecnie Muzeum w Malborku) posiadały kształt wysokiego, schodkowego stożka.
Stopy omawianych chrzcielnic znajdują analogię w chrzcielnicach norweskich, np. w Garmo (około
1125—1150) i w Hedal Stave (około 1175— 1200)126. Zastosowanie zbliżonego rozwiązania w budo-
wie chrzcielnic pomorskich można by wyjaśnić kontaktami miast pruskich z krajami północnymi
za pośrednictwem Hanzy. Najwięcej chrzcielnic skupia się w okolicach Malborka. W samym
Malborku znajdują się trzy: jedna w kościele Św. Jana i dwie obecnie w Muzeum. Ponadto

19. Królówlas, kościół par. p.w. św. Mikołaja, chrzcielnica 20. Płoskinia, kościół par. p.w. św. Katarzyny,

chrzcielnica

126 M. Blindheim, Norwegian Romanesque Décorative Sculpture 1090—1210. London 1965, il. 79, 157.