DOI article:
Kuczyńska, Jadwiga: Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0038
34
JADWIGA KUCZYŃSKA
25. Radziemice, kościół par. p.w. św. Stanisława bpa, 26. Gilowice, kościół par. p.w. św. Andrzeja,
chrzcielnica chrzcielnica
III. CHRZCIELNICE GOTYCKIE
Kształtowanie się chrzcielnicy gotyckiej postępowało powoli. Pierwszym etapem przeobrażania się
formy romańskiej w gotycką był styl przejściowy. Dalszy proces ewolucji chrzcielnicy w Polsce jest
trudny do prześledzenia ze względu na znikomą ilość zachowanych dziel. Wyraźna krystalizacja go-
tyckiej postaci naczynia przebiegała w sposób najbardziej uchwytny na terenie Wielkopolski i Mało-
polski. Chrzcielnice już w pełni gotyckie zaczęły się tam pojawiać w pierwszej poł. XV w. Wśród nich
przeważa typ kielichowy odznaczający się dużym zróżnicowaniem kształtów i nowymi składnikami
dekoracyjnymi jak maswerki i herby; pojawiają się również inskrypcje.
Z zachowanych chrzcielnic gotyckich na uwagę zasługują przykłady w Radziemicach (il. 25),
Gilowicach (il. 26), Samoklęskach (il. 27 — Małopolska) i w Gosławicach (il. 28 — Wielkopolska).
Struktura kielichowej chrzcielnicy w Radziemicach, zbudowanej na planie oktogonu, wykazuje
zależność od form wykształconych w XIV w. Misowy kształt czaszy nawiązuje do dzieł znanych
zwłaszcza na Śląsku. Nowym rozwiązaniem jest natomiast połączenie płynnym lukiem wysokiego
trzonu z szeroką stopą z cokolikiem i zastosowanie wąskiego nodusa, nad którym zaznacza się
jakby pierścień kielicha. Dekoracja czaszy w postaci maswerków o łukach półkolistych jest, jak
wolno sądzić, najstarszym przykładem wprowadzenia tego motywu na chrzcielnice polskie. Analogiczny
rodzaj maswerków występował w kamiennej rzeźbie krakowskiej w drugiej poł. XIV w., np. w balda-
chimie nad nagrobkiem Kazimierza Wielkiego datowanym na lata po 1370 r. 141 Ten motyw
141 E. Śnieżyńska-Stolot. Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej, [w:] Studia do dziejów Wawelu,
IV. pod red. J. Szabłowskiego, Kraków 1978. s. 42, fig. 29 na s. 41.
JADWIGA KUCZYŃSKA
25. Radziemice, kościół par. p.w. św. Stanisława bpa, 26. Gilowice, kościół par. p.w. św. Andrzeja,
chrzcielnica chrzcielnica
III. CHRZCIELNICE GOTYCKIE
Kształtowanie się chrzcielnicy gotyckiej postępowało powoli. Pierwszym etapem przeobrażania się
formy romańskiej w gotycką był styl przejściowy. Dalszy proces ewolucji chrzcielnicy w Polsce jest
trudny do prześledzenia ze względu na znikomą ilość zachowanych dziel. Wyraźna krystalizacja go-
tyckiej postaci naczynia przebiegała w sposób najbardziej uchwytny na terenie Wielkopolski i Mało-
polski. Chrzcielnice już w pełni gotyckie zaczęły się tam pojawiać w pierwszej poł. XV w. Wśród nich
przeważa typ kielichowy odznaczający się dużym zróżnicowaniem kształtów i nowymi składnikami
dekoracyjnymi jak maswerki i herby; pojawiają się również inskrypcje.
Z zachowanych chrzcielnic gotyckich na uwagę zasługują przykłady w Radziemicach (il. 25),
Gilowicach (il. 26), Samoklęskach (il. 27 — Małopolska) i w Gosławicach (il. 28 — Wielkopolska).
Struktura kielichowej chrzcielnicy w Radziemicach, zbudowanej na planie oktogonu, wykazuje
zależność od form wykształconych w XIV w. Misowy kształt czaszy nawiązuje do dzieł znanych
zwłaszcza na Śląsku. Nowym rozwiązaniem jest natomiast połączenie płynnym lukiem wysokiego
trzonu z szeroką stopą z cokolikiem i zastosowanie wąskiego nodusa, nad którym zaznacza się
jakby pierścień kielicha. Dekoracja czaszy w postaci maswerków o łukach półkolistych jest, jak
wolno sądzić, najstarszym przykładem wprowadzenia tego motywu na chrzcielnice polskie. Analogiczny
rodzaj maswerków występował w kamiennej rzeźbie krakowskiej w drugiej poł. XIV w., np. w balda-
chimie nad nagrobkiem Kazimierza Wielkiego datowanym na lata po 1370 r. 141 Ten motyw
141 E. Śnieżyńska-Stolot. Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej, [w:] Studia do dziejów Wawelu,
IV. pod red. J. Szabłowskiego, Kraków 1978. s. 42, fig. 29 na s. 41.