Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

ŚREDNIOWIECZNE CHRZCIELNICE KAMIENNE W POLSCE

41

Charakterystyczną dla chrzcielnic grupy radomsko-kieleckiej dekorację trzonu posiada chrzcielnica
w Cherbourgu (il. 32 — Francja). Zapewne podobieństwo to jest przypadkowe, ale nie należy
wykluczać, że ten wzór dekoracji chrzcielnicy został przyniesiony do Małopolski spoza jej granic.

b. Grupa sądecka

Chrzcielnice objęte nazwą tej grupy występują na obszarze Sądecczyzny. Mają one kształt
ośmiobocznego, stylizowanego kielicha mszalnego.

Chrzcielnice te ukształtowały się około ćwierć wieku później od grupy radomsko-kieleckiej.
Wszystkie są datowane. Na ich przykładzie można prześledzić postępującą szybko ewolucję formy,
która była, jak się wydaje, wynikiem pracy jednego środowiska kamieniarskiego. W nim ukształto-
wały się dwie odmiany chrzcielnic sądeckich.

Innowacją w grupie sądeckiej było umieszczenie chrzcielnic na szerokiej, jedno, dwu lub trzy-
stopniowej podstawie. Wyryte na podstawie chrzcielnicy w Korzennej (spalona wraz z kościołem
29 X 1952 r.)166 — data 1486, jak również minuskułowy napis „nicolaus" na podstawie chrzcielnicy
w Krużlowej Wyżnej świadczyły, że element ten nie był dodatkiem wieków następnych.

Odmiana starsza

Odmianę starszą reprezentują chrzcielnice: z Korzennej, w Krużlowej Wyżnej (il. 33), w Wilczyskach
(il. 34) i w Brzezinach — powstałe w latach 1486— 1495 oraz dwie kropielnice w Krużlowej Wyżnej
i w Korzennej. Kształt tych dzieł jest kontynuacją dwuczęściowej struktury chrzcielnic pierwszej
poł. XV w. Zmianie uległa tu górna część chrzcielnicy przez wprowadzenie ostrych załamań
i wydzielenie czaszy.

Chrzcielnice są dekorowane maswerkami i sznurami. Na wszystkich tych dziełach (oprócz kro-
pielnic) występują herby i daty.

Chrzcielnice z Korzennej i w Krużlowej Wyżnej są do siebie bardzo podobne. Chrzcielnica
w Wilczyskach różni się rodzajem maswerków, w których zastosowano laski na przemian dłuższe
i krótsze oraz układem tarcz herbowych na gładkim w tym przypadku nodusie.

W Korzennej tarcze zawierały herby w następującej kolejności: Odrowąż, Poraj, Leliwa, Topór
współistniejący z Abdankiem, Odrowąż, Szreniawa, Strzemię, Szreniawa. Herb Strzemię należy odnieść
do właścicieli Korzennej — Korzeńskich 167, przypuszczalnych fundatorów chrzcielnicy. Pozostałe herby
można wiązać z wpływowymi w tym czasie na Sądecczyźnie osobami lub rodami. Powtarzający się
dwa razy herb Odrowąż może należeć do Pieniążków, właścicieli Krużlowej Wyżnej lf,!j. Występujący
dwukrotnie herb Szreniawa łączy się przypuszczalnie z Markiem Stadnickim, który był w 1480 r.
kasztelanem sądeckim 169 lub z rodziną Kurowskich, przybyłą na Sądecczyznę w drugiej poł. XIV w. '7(l
Herb Topór wiąże się być może z Andrzejem Tęczyńskim, który w 1475 r. pełnił funkcję kasztelana
sądeckiego171. Właścicieli herbu Abdank i Poraj nie udało się ustalić.

Na chrzcielnicy w Krużlowej Wyżnej znajdują się cztery herby: Poraj, Jastrzębiec i dwukrotnie -
Odrowąż. Pozostałe tarcze są tłem dla daty 1486. Herb Odrowąż należy odnieść do Mikołaja -
syna właściciela Krużlowej Wyżnej - Prokopa (1437-1469)l72. Był on niewątpliwie fundatorem

166 Rocznik Diecezji Tarnowskiej na rok 1972. Tarnów, s. 101.

167 S. Morawski, Sądecczyzna za Jagiellonów z miasly biskupiemi i księstwem oświecimskiem. t. 2. Kraków 1865. s. 363;
Jan Długosz. Liber benejkiorum Dioecesis Cracoviensis. t. 2. Cracoviae 1864. s. 302. Za czasów Jana Długosza wieś
znajdowała się w posiadaniu Klemensa.

168 K. Górski. Ród Odrowążów w wiekach średnich. ..Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie"
t. 8. 1926 - 27, s. 49.

169 B. Paprocki. Herby rycerstwa polskiego. Kraków 1858. s. 202.

17(1 S. Gawęda. Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej polowie XV w.. ..Zeszyty Naukowe UJ". CXLI:
1966 (Prace Historyczne), z. 18. s. 41.

ri W. Dworzaczek, Genealogia. Tablice. Warszawa 1959. tabl. 94.
172 Górski, op. cit.. s. 52.

6- Rocznik Historii... t. XIV