Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

ŚREDNIOWIECZNE CHRZCIELNICE KAMIENNE W POLSCE

55

występują herby: Brochwicz. Doliwa i dwukrotnie powtórzony Nałęcz. Herb Brochwicz należy do
Potkańskich, właścicieli Wrzosu i okolicznych wsi2H Oni to byli niewątpliwie fundatorami chrzcielnicy.
Ich herb widnieje również na zworniku sklepiennym kościoła we Wrzosie. W Lewiczynie, oprócz
sznurowego nodusa, występuje rodzaj dekoracji znamienny dla grupy wschodniowielkopolskiej. Są to
dwa profile, z których jeden podkreśla czaszę, drugi zaś znajduje się nad nodusem. Oprócz wy-
mienionych składników dekoracji, chrzcielnicę w Dobrowodzie zdobią drobne cięcia kryształowe,
pokrywające jej trzon, a we Wrzosie — szeroki pas inskrypcji nad stopą mówiący o twórcy dzieła,
którym był kamieniarz nazwiskiem Pothnijsh (sic).

Chrzcielnice te pochodzą niewątpliwie z pierwszego trzydziestolecia XVI w. Świadczą o tym huma-
nistyczne litery występujące w inskrypcji we Wrzosie i w hierogramie w Dobrowodzie oraz profile
w Lewiczynie. Czas powstania dzieła we Wrzosie jest przypuszczalnie bliski konsekracji tamtejszego
kościoła w 1521 r.235

Z innych chrzcielnic cylindryczno-kielichowych. rozproszonych w różnych dzielnicach Polski, na
uwagę zasługują dzieła w Żmigrodzie Starym (il. 47) i Podolu (il. 48 — południowo-wschodnia
Małopolska), w Waliszewie (Mazowsze) i w Mierzycach (Ziemia Wieluńska). W trzech pierwszych
chrzcielnicach formę kielichową uzyskano przez przewężenie korpusu w środku, a w Mierzycach
przez wycięcie w cylindrycznej bryle środkowej partii.

Dekoracja chrzcielnicy w Żmigrodzie Starym odznacza się motywami nie znanymi w polskiej
sztuce baptyzmalnej. Są to: wyobrażenia męskich, brodatych głów podpierających krzyże, uproszczona
figura ptasia oraz znacznych rozmiarów swastyka. Ponadto wykuto na chrzcielnicy dwie głębokie,
zamknięte ostrolukowo nisze, służące niewątpliwie do potrzeb liturgicznych. Z innych motywów
chrzcielnicę żmigrodzką zdobią: analogiczny jak w Samoklęskach ornament sznurowy o różnych

S. U ruski. Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 14. Warszawa 1917. s. 277.
23S Słownik geograficzny..., t. 14. Warszawa 1895. s. 62.