Rocznik Historii Sztuki (14.1984)

58

JADWIGA KUCZYŃSKA

Andréas. Podobieństwo dotyczy także stosowania w dekoracji analogicznych motywów wykonanych
jednakową techniką. Są to laski, rozetki i ornament siatkowy. Wymienione składniki nie występują
we wszystkich przypadkach, różne jest ich umiejscowienie i ilość.

Najbogatsza jest chrzcielnica w Wyszynie; zawiera ona między innymi wszystkie motywy deko-
racyjne zdobiące chrzcielnice w Grabienicach i w Słupcy powtórzone wielokrotnie. Występujący na
niej herb Dryja należał do Grodzieckich — właścicieli Wyszyny244. Oni też z pewnością byli fundato-
rami chrzcielnicy.

Chrzcielnice w Grabienicach, Słupcy, Wyszynie i Koninie pochodzą z jednego warsztatu czynnego
w latach osiemdziesiątych XV w., prawdopodobnie w okolicach Brzeźna koło Konina, w pobliżu
kamieniołomów245. Przemawia za tym rozmieszczenie chrzcielnic: wszystkie znajdują się blisko
Brzeźna. Dzieło w Grabienicach mógł wykonać sam mistrz i dlatego znalazł się na nim podpis
autora. Jest to najstarszy zachowany w Polsce podpis twórcy chrzcielnicy.

Z innych warsztatów pochodzą chrzcielnice w Gostyniu i w Lublinie. Można jednak przyjąć, że
ich twórcy wzorowali się na modelu chrzcielnic grupy środkowowielkopolskiej. Czas powstania
tych chrzcielnic ńależy odnieść do ostatniego dwudziestolecia XV w.

b. Grupa poznańska

Grupa poznańska ukształtowała się około 1521 г.; wolno tak sądzić na podstawie daty na
jednej z chrzcielnic. W obręb tej grupy wchodzą chrzcielnice o budowie stylizowanego kielicha
mszalnego z ośmioboczną czaszą. Wszystkie chrzcielnice są dość obficie dekorowane. Podobnie jak na
chrzcielnicach śląskich grupy wroclawsko-opolskiej, dekoracja pól czaszy została ujęta w ramy.

Chrzcielnice grupy poznańskiej zachowały się w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu
(z Modrza), w kościele Jana Jerozolimskiego w Poznaniu (il. 51), w Jeżowie i w Grzegorzewie.

Dwie chrzcielnice, z Modrza i w Poznaniu, o analogicznej strukturze, całe są pokryte deko-
racją, której głównym składnikiem są maswerki w kształcie rozet i rybich pęcherzy. W obu
przypadkach występuje sznurowy nodus. Ten sposób uformowania nodusa był stosowany przede
wszystkim na chrzcielnicach sądeckich. Na czaszach obu chrzcielnic występują daty: z Modrza -
1521, w Poznaniu — 1522.

Chrzcielnica w Jeżowie o zbliżonej budowie odznacza się trójwarstwowym nodusem o niespoty-
kanym, gwiaździstym przekroju. Cztery ścianki czaszy zajmują duże tarcze herbowe, na których dwa
razy powtórzono herb Trzaska. Herbem tym pieczętowali się w XVI w. opaci w klasztorze bene-
dyktynów w Lubiniu — Chojnacki i Chrzczonowski24ft. Na ich nagrobkach w Lubiniu znajduje się
herb Trzaska, o takim samym układzie, jak na chrzcielnicy jeżowskiej. Ponieważ Jeżów należał do
klasztoru w Lubiniu247, herb Trzaska na tej chrzcielnicy wskazuje, że pochodzi ona z fundacji
benedyktyńskiej.

Chrzcielnica w Grzegorzewie ma już dekorację renesansową, która zapełnia płyciny czaszy
i zdobi trzon, pieszczące się na czaszy inskrypcje oddane pismem humanistycznym podają, być
może, fundatora dzieła - JOHANS CZSCZIENSKY i jej autora - PAULAS.

Chrzcielnice grupy poznańskiej pochodzą z jednego warsztatu, którego miejsce jest trudne do
ustalenia. Zarówno forma chrzcielnic, jak i dekoracja wskazują na czas działalności tego warsztatu;
był on czynny do połowy XVI w. Dwa najstarsze dzieła (Modrze, Poznań) wykonał jeden rzemieślnik,
któremu nieobce były chrzcielnice sądeckie i śląskie. Być może pochodził on z Małopolski i drogą
przez Śląsk dotarł do Wielkopolski, gdzie założył warsztat. Chrzcielnica w Jeżowie jest niewątpliwie
dziełem innego rzemieślnika, podobnie jak najmłodsza chrzcielnica w Grzegorzewie, pochodząca
prawdopodobnie z lat pięćdziesiątych XVI stulecia.

-44 A. Boniecki. Herbarz polski, t. 7. Warszawa 1904. s. 98.

245 M. Weber-Kozińska. Górnictwo kamienne, [w:] Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich, t. 1, pod red.
J. Pazdura. Katowice i960, s. 181.

W Niesiecki. op. cit.. t. 3. Lipsk 1839. s. 97.

247 Słownik geograficzny.... t. 3. Warszawa 1882. s. 584.