DOI article:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Nagrobki Stefana Batorego i Anny Jagiellonki w katedrze wawelskiej. Kilka uwag i hipotez
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0104
NAGROBKI STEFANA BATOREGO 1 ANNY JAGIELLONKI
101
który tworzy linia łącząca stallę przeznaczoną dla żyjących członków rodziny królewskiej modlących
się w kaplicy z arkadą wejściową, spoza której ogląda wnętrze widz. Wprowadzenie do kaplicy
nagrobka królowej Anny zakłóciło harmonię wnętrza — zarówno w sferze kompozycji formalnej, jak
ideowej.
Wracając do sprawy kaplicy Mariackiej — z czasów przebudowy jej wnętrza w latach 1594 — 95
zachowały się tylko nieliczne fragmenty. Poza nagrobkiem króla jedynie stalle i fragmenty poli-
chromii na sklepieniu i ścianie północnej50. W 1649 r. dokonano bowiem z inicjatywy janonika Wojcie-
cha Serebryskiego przebudowy wnętrza, w czasie której ściany i posadzkę kaplicy wyłożono czarnym
marmurem dębnickim, zamurowano gotyckie arkady wejściowe, pozostawiając w nich niewielkie bramki,
powiększono okna, wprowadzono przepierzenia zwężające zachodnią część kaplicy oraz wykonano
nowy, duży chór wsparty na kolumnach, łączący się z przejściem do zamku51. Również wówczas
prawdopodobnie usunięto z kaplicy portrety obojga królestwa52. Przebudowa ta ostatecznie zatarła
dawny obraz wnętrza kaplicy Mariackiej, która według ambitnych planów Anny Jagiellonki miała
stanowić królewskie mauzoleum stworzone dla niej i jej męża — Stefana Batorego.
ANEKSY
I. Fragment umowy o przebudowę kaplicy Mariackiej przy katedrze wawelskiej i o nagrobek Stefana Batorego, zawartej między
Anną Jagiellonką a Santi Guccim 5 maja 1594 r.
oryg. : Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Skarbu Koronnego. Rachunki królewskie, nr 380.
k. 155-156.
druk: A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969. s. 147—149, aneks 30.
..Anna z łaski Bożej itd. itd.
Oznąjmujemy wszem wobec i każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy, iżeśmy z Santem Guczym Florentinem,
murarzem naszym, uczynili pewne postanowienie zrobienia grobu królowi JMci Stefanowi, świętej pamięci małżonkowi
naszemu, w kaplicy kościoła świętego Stanisława na zamku krakowskim, gdzie ciało króla JMci pochowane jest, także
i na ochędożenie i ozdobienie kaplice tej wszyćkiej sposobem niżej napisanym. Naprzód według wizerunku przezeń uczynio-
nego, nam pokazanego i co by jeszcze ozdobie jego większej przezeń albo i przez nas, i tym, którym dozór tego
poruczemy, by to przydano, grób ten ze wszyćkiem z materyjej wszelakiej swojej powinien będzie i podjął się wyrobić
i wystawić. Corpus samo. jako miara miejscowa i wizerunku tego pokaże, wysokość, szerokość i kształt wszyciek
w wizerunku opisany będzie: ma to być z kamienia myślimickiego. starego, jednakiego, jako jest w kaplicy króla JMci.
pana ojca i brata naszego miłościwego, albo halabastrowego prawie cudnego. Skrzynia pod osobą pierwsza w niszy, mają
być trzy tablice marmurowe dla tekstu, który będzie dany i herby dwa króla JMci pod koroną. Spodek albo bazament
pod wszyćką robotą grobową ma być zrobiony z posadzeniem marmurowem na mieścach w wizerunku zaznaczonych. Nad
skrzynią ma być osoba króla JMci wej środku, z marmuru prawie cudnego budzińskiego czerwonego albo genueńskiego
białego na niem wykonterfretowana. stojąca w majestacie, w koronie, sceptrum i jabłko trzymając, w kapie, jako byl
koronowany. A gdzie by z białego marmuru osoba była wykonterfretowana, tedy z marmuru czerwonego spodek wszyciek
ma być urobiony. Około osoby z obydwu stron membry czerwone, flores nad głową marmurowe rzezane, anioł nad
głową także marmurowy. Nad osobą króla JMci ma być herb koronny i Wielkiego Księstwa Litewskiego pod jedną
koroną na tablicy marmurowej, litery przy niem itd. Nad herby wzgórę anioł z tekstem na tablicy białej halabstrowej.
jaki będzie podany. A to już ma być pod samym wierzchem. Po obu stronach osoby króla JMci mają być z ka-
mienia, jako korpus samo będzie, dwie osoby: Fortitudo et Prudentia na kamieniu marmurowem, i przy nich ornamenta
według wizerunku. Nad temi osobami mają być aniołowie z kamienia: jeden będzie trzymał na drzewcu Wysokiem chorągiew
malowaną pod herbem koronnym złotym zdobioną, na drugiej stronie drugą chorągiew z herbem Wielkiego Księstwa
Litewskiego, jako najochędożniej wymalowaną. Między temi dwiema chorągwiami mają być trofea na kamieniu wyrzezane
w górę: zbroje, buławy, trąby, bębny, według wizerunku. Około wszyćkiej tej roboty malowanie będzie miało być na
kształt złotogłowiu, świetne, złociste, według wizerunku.
Kaplica sama także wszyćka znowu ochędożona. potynkowana. pomalowana na wielu mieścach złoczysta będzie miała
być. Okna mają być rozprzestrzenione dla widoku, gdzie będzie mogło być. Błony nowe weneckiego szkła, herby w nich
50 Fischinger. Przebudowa____ s. 359.
51 Fischinger, Przebudowa____ s. 360 przypis 1: o XVII w. przemianach wnętrza kaplicy ostatnio: M. Rożek,
Katedra wawelska w XVII wieku. Kraków 1980 (Biblioteka Krakowska nr 121), s. 177-184.
52 J. T. Petrus, Portrety dziecięce Władysława IV i Anny Marii Wazówny w zbiorach hiszpańskich (Ze studiów nad
malarstwem dworskim epoki Wazów). ..Folia Historiae Artium". XI; 1975, s. 130-131, przypis 36; E. Blażewska,
Marcin Kober i portrety z jego kręgu. ..Rocznik Krakowski". XLVII: 1976, s. 84. przypis 48.
101
który tworzy linia łącząca stallę przeznaczoną dla żyjących członków rodziny królewskiej modlących
się w kaplicy z arkadą wejściową, spoza której ogląda wnętrze widz. Wprowadzenie do kaplicy
nagrobka królowej Anny zakłóciło harmonię wnętrza — zarówno w sferze kompozycji formalnej, jak
ideowej.
Wracając do sprawy kaplicy Mariackiej — z czasów przebudowy jej wnętrza w latach 1594 — 95
zachowały się tylko nieliczne fragmenty. Poza nagrobkiem króla jedynie stalle i fragmenty poli-
chromii na sklepieniu i ścianie północnej50. W 1649 r. dokonano bowiem z inicjatywy janonika Wojcie-
cha Serebryskiego przebudowy wnętrza, w czasie której ściany i posadzkę kaplicy wyłożono czarnym
marmurem dębnickim, zamurowano gotyckie arkady wejściowe, pozostawiając w nich niewielkie bramki,
powiększono okna, wprowadzono przepierzenia zwężające zachodnią część kaplicy oraz wykonano
nowy, duży chór wsparty na kolumnach, łączący się z przejściem do zamku51. Również wówczas
prawdopodobnie usunięto z kaplicy portrety obojga królestwa52. Przebudowa ta ostatecznie zatarła
dawny obraz wnętrza kaplicy Mariackiej, która według ambitnych planów Anny Jagiellonki miała
stanowić królewskie mauzoleum stworzone dla niej i jej męża — Stefana Batorego.
ANEKSY
I. Fragment umowy o przebudowę kaplicy Mariackiej przy katedrze wawelskiej i o nagrobek Stefana Batorego, zawartej między
Anną Jagiellonką a Santi Guccim 5 maja 1594 r.
oryg. : Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Skarbu Koronnego. Rachunki królewskie, nr 380.
k. 155-156.
druk: A. Fischinger, Santi Gucci, architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969. s. 147—149, aneks 30.
..Anna z łaski Bożej itd. itd.
Oznąjmujemy wszem wobec i każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy, iżeśmy z Santem Guczym Florentinem,
murarzem naszym, uczynili pewne postanowienie zrobienia grobu królowi JMci Stefanowi, świętej pamięci małżonkowi
naszemu, w kaplicy kościoła świętego Stanisława na zamku krakowskim, gdzie ciało króla JMci pochowane jest, także
i na ochędożenie i ozdobienie kaplice tej wszyćkiej sposobem niżej napisanym. Naprzód według wizerunku przezeń uczynio-
nego, nam pokazanego i co by jeszcze ozdobie jego większej przezeń albo i przez nas, i tym, którym dozór tego
poruczemy, by to przydano, grób ten ze wszyćkiem z materyjej wszelakiej swojej powinien będzie i podjął się wyrobić
i wystawić. Corpus samo. jako miara miejscowa i wizerunku tego pokaże, wysokość, szerokość i kształt wszyciek
w wizerunku opisany będzie: ma to być z kamienia myślimickiego. starego, jednakiego, jako jest w kaplicy króla JMci.
pana ojca i brata naszego miłościwego, albo halabastrowego prawie cudnego. Skrzynia pod osobą pierwsza w niszy, mają
być trzy tablice marmurowe dla tekstu, który będzie dany i herby dwa króla JMci pod koroną. Spodek albo bazament
pod wszyćką robotą grobową ma być zrobiony z posadzeniem marmurowem na mieścach w wizerunku zaznaczonych. Nad
skrzynią ma być osoba króla JMci wej środku, z marmuru prawie cudnego budzińskiego czerwonego albo genueńskiego
białego na niem wykonterfretowana. stojąca w majestacie, w koronie, sceptrum i jabłko trzymając, w kapie, jako byl
koronowany. A gdzie by z białego marmuru osoba była wykonterfretowana, tedy z marmuru czerwonego spodek wszyciek
ma być urobiony. Około osoby z obydwu stron membry czerwone, flores nad głową marmurowe rzezane, anioł nad
głową także marmurowy. Nad osobą króla JMci ma być herb koronny i Wielkiego Księstwa Litewskiego pod jedną
koroną na tablicy marmurowej, litery przy niem itd. Nad herby wzgórę anioł z tekstem na tablicy białej halabstrowej.
jaki będzie podany. A to już ma być pod samym wierzchem. Po obu stronach osoby króla JMci mają być z ka-
mienia, jako korpus samo będzie, dwie osoby: Fortitudo et Prudentia na kamieniu marmurowem, i przy nich ornamenta
według wizerunku. Nad temi osobami mają być aniołowie z kamienia: jeden będzie trzymał na drzewcu Wysokiem chorągiew
malowaną pod herbem koronnym złotym zdobioną, na drugiej stronie drugą chorągiew z herbem Wielkiego Księstwa
Litewskiego, jako najochędożniej wymalowaną. Między temi dwiema chorągwiami mają być trofea na kamieniu wyrzezane
w górę: zbroje, buławy, trąby, bębny, według wizerunku. Około wszyćkiej tej roboty malowanie będzie miało być na
kształt złotogłowiu, świetne, złociste, według wizerunku.
Kaplica sama także wszyćka znowu ochędożona. potynkowana. pomalowana na wielu mieścach złoczysta będzie miała
być. Okna mają być rozprzestrzenione dla widoku, gdzie będzie mogło być. Błony nowe weneckiego szkła, herby w nich
50 Fischinger. Przebudowa____ s. 359.
51 Fischinger, Przebudowa____ s. 360 przypis 1: o XVII w. przemianach wnętrza kaplicy ostatnio: M. Rożek,
Katedra wawelska w XVII wieku. Kraków 1980 (Biblioteka Krakowska nr 121), s. 177-184.
52 J. T. Petrus, Portrety dziecięce Władysława IV i Anny Marii Wazówny w zbiorach hiszpańskich (Ze studiów nad
malarstwem dworskim epoki Wazów). ..Folia Historiae Artium". XI; 1975, s. 130-131, przypis 36; E. Blażewska,
Marcin Kober i portrety z jego kręgu. ..Rocznik Krakowski". XLVII: 1976, s. 84. przypis 48.