DOI Heft:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI Artikel:Świecimski, Jerzy: Ekspozycja muzealna jako przedmiot poznania i działania twórczego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0373
370
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCF KULTURY MASOWEJ
koncepcji wystawowej i to zarówno w wymiarze struktury semantycznej utworu wystawowego, jak
jego architektonicznej czy plastycznej formy.
Z nastawień tych wynika, że w całym szeregu analiz utwór wystawowy traktowany jest często
jako wynik działania jakiegoś czynnika zewnętrznego, lub zespołu takich czynników. Ten sposób
„zobaczenia" utworów wystawowych zaznacza się szczególnie wyraźnie, gdy utwory te analizuje się
pod kątem ich zależności od czynników kulturalno-historycznych. Utwory wystawowe badane
są bowiem wtedy jako przynależne do określonego środowiska kulturowego, w obrębie którego
powstają, lub od którego są pośrednio zależne (ważne jest tu w szczególności zagadnienie wszelkiego
rodzaju zapożyczeń). Odpowiednio, bada się wystawy jako utwory przynależne do określonego czasu
historycznego, nb. niezależnie od czasu ich powstania (pozwala to np. na wykrycie różnego rodzaju
opóźnień rozwojowych). Jeśli przedmiotem badań stają się same czynniki kształtujące postać wystaw,
kierunek badawczy automatycznie przesuwa się jeszcze bardziej. Badania te wiążą się często z analiza-
mi, przy pomocy których określa się obiektywne „parametry projektowania" wystaw: one to bowiem
stanowią główne źródło przesłanek typologiczno-historycznych, uzasadniających racje poszczególnych
koncepcji wystawowych, kształtujących się np. w różnych czasach i w różnych środowiskach kultu-
rowych, a tym samym pozwalających na pewną obiektywizację ustaleń, co w poszczególnych kon-
cepcjach projektowych należy uznać za poprawne (tzn. logicznie rozwijające się, zgodnie z charakterem
danego czasu i danego milieu), a co natomiast za błędne (np. przypadkowo zapożyczone, obce
danemu środowisku kulturowemu, anachroniczne itp.). I wreszcie, gdy przedmiotem badania staje się
„strefa człowieka", jest to ostateczne przesunięcie kierunku badań na coś, co do wystawy muzealnej
nie należy, jakkolwiek pod wpływem i „na terenie" tej wystawy pozostaje. Jeśli w badaniach tych
pojawi się znów treść wystawy lub przedmiot tej treści, analizy są odpowiednio zmodyfikowane,
przedmiot badania traktowany jest teraz bowiem wyłącznie jako tworzywo, na podłożu którego wy-
kształcają się różnego rodzaju doznania i zachowania zwiedzających. Momentem kluczowym staje
się wtedy rozpoznanie zależności między poszczególnymi typami ekspozycji (w szczególności, poszcze-
gólnymi typami jej treści, struktur semantycznych, a także typami zewnętrznymi, postaciami przekazu
treści i jej „oprawy"), a różnymi odmianami doznań lub zachowań zwiedzającego.
Bliższe określenia i rozgraniczenia dziedzin badawczych
Wszystkie te kierunki badawcze tworzą wspólnie rozległą dziedzinę (zaproponowano dla niej
ostatnio nazwę: „ekspozycjologia" |6). Charakter badań jest przy tym wyraźnie interdyscyplinarny.
Ekspozycjologia angażuje bowiem różne metodologie, przeważnie zapożyczone z innych nauk (z estetyki,
historii sztuki, historii wytworów kulturowych w szerokim sensie, z socjologii, psychologii, a nawet
z nauk przyrodniczych, np. z systematyki stosowanej w biologii). W niektórych przypadkach me-
todologia badań ekspozycjologicznych stanowi swoiste przetworzenie owych zapożyczonych metod.
Charakter interdyscyplinarny wyraża się też w przypadkach, gdy dla rozwiązania jednego zagadnie-
nia stosuje się kilka rozmaitych metodologii, których nastawienia wzajemnie się uzupełniają.
Na podstawie zróżnicowań w wyborze przedmiotu badania i jednocześnie na podstawie typu
stosowanej metodologii, można w obrębie piśmiennictwa wyróżnić następujące typy publikacji
ekspozycjologicznych.
1. Prace technologiczne. Punktem wyjścia jest w nich rozumienie budowy utworu ekspozycji
muzealnej w sensie czysto konstrukcyjnym, w szczególności technicznym. Rozprawy tu należące
angażują elementy takich nauk jak fizyka, chemia, niektóre dziedziny budownictwa itd. Mają też
charakter inżynieryjny. W rozprawach brany jest pod uwagę moment funkcji wystawy, z tym iż jest
on interpretowany głównie pod kątem czynników praktyczno-użytkowych. jak np. komunikacja w obrę-
bie wnętrza, możliwość ewakuacji, przelotowość i pojemność sal, aranżacja urządzeń oświetleniowych,
wentylacyjnych, środki zabezpieczania zbiorów itp. Do grupy prac technologicznych można
z pewnymi zastrzeżeniami wliczyć niektóre prace z dziedziny konserwacji eksponatów (w dziedzi-
16 Termin len zaproponowano na Podyplomowym Studium Muzeologicznym w Krakowie, gdzie przedmiot ten jest
wykładany. Uzasadnieniem jest to. iż dziedzina wchodząca w grę jest wyraźnie wydzielonym rozdziałem muzeologii jako
całości.
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZEUM W EPOCF KULTURY MASOWEJ
koncepcji wystawowej i to zarówno w wymiarze struktury semantycznej utworu wystawowego, jak
jego architektonicznej czy plastycznej formy.
Z nastawień tych wynika, że w całym szeregu analiz utwór wystawowy traktowany jest często
jako wynik działania jakiegoś czynnika zewnętrznego, lub zespołu takich czynników. Ten sposób
„zobaczenia" utworów wystawowych zaznacza się szczególnie wyraźnie, gdy utwory te analizuje się
pod kątem ich zależności od czynników kulturalno-historycznych. Utwory wystawowe badane
są bowiem wtedy jako przynależne do określonego środowiska kulturowego, w obrębie którego
powstają, lub od którego są pośrednio zależne (ważne jest tu w szczególności zagadnienie wszelkiego
rodzaju zapożyczeń). Odpowiednio, bada się wystawy jako utwory przynależne do określonego czasu
historycznego, nb. niezależnie od czasu ich powstania (pozwala to np. na wykrycie różnego rodzaju
opóźnień rozwojowych). Jeśli przedmiotem badań stają się same czynniki kształtujące postać wystaw,
kierunek badawczy automatycznie przesuwa się jeszcze bardziej. Badania te wiążą się często z analiza-
mi, przy pomocy których określa się obiektywne „parametry projektowania" wystaw: one to bowiem
stanowią główne źródło przesłanek typologiczno-historycznych, uzasadniających racje poszczególnych
koncepcji wystawowych, kształtujących się np. w różnych czasach i w różnych środowiskach kultu-
rowych, a tym samym pozwalających na pewną obiektywizację ustaleń, co w poszczególnych kon-
cepcjach projektowych należy uznać za poprawne (tzn. logicznie rozwijające się, zgodnie z charakterem
danego czasu i danego milieu), a co natomiast za błędne (np. przypadkowo zapożyczone, obce
danemu środowisku kulturowemu, anachroniczne itp.). I wreszcie, gdy przedmiotem badania staje się
„strefa człowieka", jest to ostateczne przesunięcie kierunku badań na coś, co do wystawy muzealnej
nie należy, jakkolwiek pod wpływem i „na terenie" tej wystawy pozostaje. Jeśli w badaniach tych
pojawi się znów treść wystawy lub przedmiot tej treści, analizy są odpowiednio zmodyfikowane,
przedmiot badania traktowany jest teraz bowiem wyłącznie jako tworzywo, na podłożu którego wy-
kształcają się różnego rodzaju doznania i zachowania zwiedzających. Momentem kluczowym staje
się wtedy rozpoznanie zależności między poszczególnymi typami ekspozycji (w szczególności, poszcze-
gólnymi typami jej treści, struktur semantycznych, a także typami zewnętrznymi, postaciami przekazu
treści i jej „oprawy"), a różnymi odmianami doznań lub zachowań zwiedzającego.
Bliższe określenia i rozgraniczenia dziedzin badawczych
Wszystkie te kierunki badawcze tworzą wspólnie rozległą dziedzinę (zaproponowano dla niej
ostatnio nazwę: „ekspozycjologia" |6). Charakter badań jest przy tym wyraźnie interdyscyplinarny.
Ekspozycjologia angażuje bowiem różne metodologie, przeważnie zapożyczone z innych nauk (z estetyki,
historii sztuki, historii wytworów kulturowych w szerokim sensie, z socjologii, psychologii, a nawet
z nauk przyrodniczych, np. z systematyki stosowanej w biologii). W niektórych przypadkach me-
todologia badań ekspozycjologicznych stanowi swoiste przetworzenie owych zapożyczonych metod.
Charakter interdyscyplinarny wyraża się też w przypadkach, gdy dla rozwiązania jednego zagadnie-
nia stosuje się kilka rozmaitych metodologii, których nastawienia wzajemnie się uzupełniają.
Na podstawie zróżnicowań w wyborze przedmiotu badania i jednocześnie na podstawie typu
stosowanej metodologii, można w obrębie piśmiennictwa wyróżnić następujące typy publikacji
ekspozycjologicznych.
1. Prace technologiczne. Punktem wyjścia jest w nich rozumienie budowy utworu ekspozycji
muzealnej w sensie czysto konstrukcyjnym, w szczególności technicznym. Rozprawy tu należące
angażują elementy takich nauk jak fizyka, chemia, niektóre dziedziny budownictwa itd. Mają też
charakter inżynieryjny. W rozprawach brany jest pod uwagę moment funkcji wystawy, z tym iż jest
on interpretowany głównie pod kątem czynników praktyczno-użytkowych. jak np. komunikacja w obrę-
bie wnętrza, możliwość ewakuacji, przelotowość i pojemność sal, aranżacja urządzeń oświetleniowych,
wentylacyjnych, środki zabezpieczania zbiorów itp. Do grupy prac technologicznych można
z pewnymi zastrzeżeniami wliczyć niektóre prace z dziedziny konserwacji eksponatów (w dziedzi-
16 Termin len zaproponowano na Podyplomowym Studium Muzeologicznym w Krakowie, gdzie przedmiot ten jest
wykładany. Uzasadnieniem jest to. iż dziedzina wchodząca w grę jest wyraźnie wydzielonym rozdziałem muzeologii jako
całości.