DOI issue:
Sympozjum naukowe pt. "Muzeum w epoce kultury masowej" zorganizowane przez Komitet Nauk o Sztuce w Gołuchowie w dniach 28-29 września1979 r.
DOI article:Świecimski, Jerzy: Ekspozycja muzealna jako przedmiot poznania i działania twórczego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14265#0374
SYMPOZJUM NAUKOWE: MUZFUM W EPOCE KULTURY MASOWEJ
371
nie muzeów przyrodniczych jest to dziedzina preparatoryki). Dotyczy to konkretnie tych prac. które
traktują o zabiegach konserwacyjnych (względnie preparatorskich) dokonywanych na okazach przezna-
czonych wyłącznie do celów wystawowych, lub o zabiegach konserwatorskich (np. preparatorskich)
dokonywanych ze względu na specyficzne warunki wystawowe, w których poszczególne okazy (nawet
ze zbioru naukowego) mogą być umieszczone. W muzeach sztuki odgraniczenie tych typowo wy-
stawowych zabiegów od innych zabiegów konserwatorskich jest niewątpliwie trudniejsze, a niekiedy
nie ma między nimi wyraźnej granicy. W muzeach przyrodniczych, przeciwnie, granica ta jest bardzo
wyraźna, ponieważ preparatoryka okazów przeznaczonych dla celów wystawowych różni się zasadniczo
od preparatoryki okazów przeznaczonych do badań17.
2. Opracowania faktograficzne. Wchodzą tu publikacje projektów i rozwiązań wystawowych,
bądź pojedynczych (gdy np. stanowią one jakąś nowość, zwłaszcza nowość doniosłą dla muzeologii),
bądź całych ich grup (gdy chodzi np. o przeglądy rozwiązań jakiegoś kraju, czy jakiegoś okresu
historycznego). Punktem wyjścia jest również analiza budowy utworów wystawowych, jakkolwiek
rozumiana szerzej niż w pracach technologicznych. Obok konstrukcji technicznej, opisywane są tu
również cechy stylowe rozwiązań wystawowych, koncepcje treściowe, założenia funkcji w sensie przezna-
czenia wystawy dla określonego rodzaju widza itp. Także intencja poznawcza jest w tym kierunku
prac nieco inna niż w poprzednim: moment bezpośredniej użyteczności praktycznej nie stanowi bowiem
teraz motywu decydującego o wyborze przedmiotu badania: zasadą opracowań jest bowiem
rejestracja faktów, które wyłącznie przez swe zaistnienie, powinny zostać zasygnalizowane w lite-
raturze. Stąd opracowania tej grupy stanowią ważne źródło danych faktograficznych, potrzebnych dla
opracowań ogólniejszych. Nawet więc zalew informacji przyczynkowych i mało interesujących, jest
do pewnego stopnia koniecznością: można by powiedzieć nawet, że opracowania rejestrujące wyłącznie
fakty uznane z jakiegoś stanowiska za czołowe, niosą ze sobą pewien ładunek dezinformacji, pomijają
bowiem zwykle liczniejsze rozwiązania przeciętne i złe. które w każdym środowisku i w każdym czasie
stanowią ważny czynnik charakteryzujący całokształt obrazu.
3. Prace normatywne. Należą tu prace mające charakter programów projektowania. Różnią
się one jednak od programów, o których była mowa przy omawianiu nastawienia twórczego, gdyż
cechują się one wyraźnie empiryczną postawą, stanowiąc wynik analiz czynników warunkujących
projektowanie. Ich normatywny charakter wyraża się w ustaleniu optymalnych „parametrów pro-
jektowania". W opracowaniach tych brak jest natomiast owego „imperatywu ideowego", tak bardzo
typowego dla programów poprzednio omawianych. Szereg opracowań tu należących dotyczy zagadnień
dydaktyki wystaw i ma podstawę w badaniach psychologicznych, oraz psycho-socjologicznych.
4. Recenzje. W pewnym sensie wiążą się one z opracowaniami opisowymi, są bowiem również
opisami utworów wystawowych. Różnica polega jednak na obecności w nich tendencji do oceniania
przedmiotu opisu pod kątem jego wartości. System kryteriów oceny może być przy tym bardzo
rozmaity, nie wyklucza się też systemów wartościowania opartych na przesłankach subiektywnych,
nawet jednostkowo przyjętych (np. na czyimś bliżej nie uzasadnionym „przekonaniu", na czyimś
„guście" do tych, a nie innych form rozwiązań itp.). Niezależnie od własnej funkcji określania
wystaw pod kątem wartości, recenzje stanowią ważny materiał dla opracowań faktograficznych
i syntetyczno-porównawczych. W przypadkach, gdy opracowywane są np. wystawy dawne, które dla
Mieszanie pojęcia okazu przeznaczonego do badań naukowych i okazu przeznaczonego na wystawę w muzeach
przyrodniczych jest przyczyną zasadniczych błędów w koncepcji organizacyjnej wielu muzeów, nawet współcześnie projekto-
wanych. Utrzymuje się np. mniemanie, jakoby wystawa muzealna nie mogła istnieć bez zaplecza w postaci zbiorów nau-
kowych, lub jakoby zbiór wystawowy byl częścią zbioru naukowego, a tym samym jakoby okazy mogły być swobodnie
przenoszone z jednego zbioru do drugiego. Koncepcja taka była uzasadniona jedynie w wystawach, które stanowiły ro-
dzaj skorowidza orientacyjnego o zbiorach naukowych i były pomocą w korzystaniu z tych zbiorów przez specjalistów.
Dziś. gdy odbiorcą wystaw przyrodniczych jest z reguły tzw. ..laik", natomiast specjalista korzysta wyłącznie ze zbioru nau-
kowego, koncepcja wystawy jako skorowidza jest wyraźnie anachroniczna. Podporządkowanie okazów znajdujących się na
wystawie prawidłom organizacji przestrzeni typowym dla wystawy, nie zaś dla magazynu naukowego, dotyczy także tzw.
typów opisowych, jeśli decydujemy się wystawiać je jako eksponaty. Należy jednak liczyć się wtedy, że typy te mogą
stać się częściowo, a niekiedy nawet całkowicie niedostępne dla badań (np. gdy są to zmontowane w całości wielkie
szkielety zwierząt wymarłych, a więc okazy, których nie można na każde żądanie zdemontować). W niektórych przypadkach,
gdy możliwość takiego koni iktu zachodzi, na wystawie umieszczane są faksimilowe kopie oryginałów, zaś oryginały,
odpowiednio zabezpieczone spoczywają w magazynie i nigdy nie są dostępne zwiedzającym.
371
nie muzeów przyrodniczych jest to dziedzina preparatoryki). Dotyczy to konkretnie tych prac. które
traktują o zabiegach konserwacyjnych (względnie preparatorskich) dokonywanych na okazach przezna-
czonych wyłącznie do celów wystawowych, lub o zabiegach konserwatorskich (np. preparatorskich)
dokonywanych ze względu na specyficzne warunki wystawowe, w których poszczególne okazy (nawet
ze zbioru naukowego) mogą być umieszczone. W muzeach sztuki odgraniczenie tych typowo wy-
stawowych zabiegów od innych zabiegów konserwatorskich jest niewątpliwie trudniejsze, a niekiedy
nie ma między nimi wyraźnej granicy. W muzeach przyrodniczych, przeciwnie, granica ta jest bardzo
wyraźna, ponieważ preparatoryka okazów przeznaczonych dla celów wystawowych różni się zasadniczo
od preparatoryki okazów przeznaczonych do badań17.
2. Opracowania faktograficzne. Wchodzą tu publikacje projektów i rozwiązań wystawowych,
bądź pojedynczych (gdy np. stanowią one jakąś nowość, zwłaszcza nowość doniosłą dla muzeologii),
bądź całych ich grup (gdy chodzi np. o przeglądy rozwiązań jakiegoś kraju, czy jakiegoś okresu
historycznego). Punktem wyjścia jest również analiza budowy utworów wystawowych, jakkolwiek
rozumiana szerzej niż w pracach technologicznych. Obok konstrukcji technicznej, opisywane są tu
również cechy stylowe rozwiązań wystawowych, koncepcje treściowe, założenia funkcji w sensie przezna-
czenia wystawy dla określonego rodzaju widza itp. Także intencja poznawcza jest w tym kierunku
prac nieco inna niż w poprzednim: moment bezpośredniej użyteczności praktycznej nie stanowi bowiem
teraz motywu decydującego o wyborze przedmiotu badania: zasadą opracowań jest bowiem
rejestracja faktów, które wyłącznie przez swe zaistnienie, powinny zostać zasygnalizowane w lite-
raturze. Stąd opracowania tej grupy stanowią ważne źródło danych faktograficznych, potrzebnych dla
opracowań ogólniejszych. Nawet więc zalew informacji przyczynkowych i mało interesujących, jest
do pewnego stopnia koniecznością: można by powiedzieć nawet, że opracowania rejestrujące wyłącznie
fakty uznane z jakiegoś stanowiska za czołowe, niosą ze sobą pewien ładunek dezinformacji, pomijają
bowiem zwykle liczniejsze rozwiązania przeciętne i złe. które w każdym środowisku i w każdym czasie
stanowią ważny czynnik charakteryzujący całokształt obrazu.
3. Prace normatywne. Należą tu prace mające charakter programów projektowania. Różnią
się one jednak od programów, o których była mowa przy omawianiu nastawienia twórczego, gdyż
cechują się one wyraźnie empiryczną postawą, stanowiąc wynik analiz czynników warunkujących
projektowanie. Ich normatywny charakter wyraża się w ustaleniu optymalnych „parametrów pro-
jektowania". W opracowaniach tych brak jest natomiast owego „imperatywu ideowego", tak bardzo
typowego dla programów poprzednio omawianych. Szereg opracowań tu należących dotyczy zagadnień
dydaktyki wystaw i ma podstawę w badaniach psychologicznych, oraz psycho-socjologicznych.
4. Recenzje. W pewnym sensie wiążą się one z opracowaniami opisowymi, są bowiem również
opisami utworów wystawowych. Różnica polega jednak na obecności w nich tendencji do oceniania
przedmiotu opisu pod kątem jego wartości. System kryteriów oceny może być przy tym bardzo
rozmaity, nie wyklucza się też systemów wartościowania opartych na przesłankach subiektywnych,
nawet jednostkowo przyjętych (np. na czyimś bliżej nie uzasadnionym „przekonaniu", na czyimś
„guście" do tych, a nie innych form rozwiązań itp.). Niezależnie od własnej funkcji określania
wystaw pod kątem wartości, recenzje stanowią ważny materiał dla opracowań faktograficznych
i syntetyczno-porównawczych. W przypadkach, gdy opracowywane są np. wystawy dawne, które dla
Mieszanie pojęcia okazu przeznaczonego do badań naukowych i okazu przeznaczonego na wystawę w muzeach
przyrodniczych jest przyczyną zasadniczych błędów w koncepcji organizacyjnej wielu muzeów, nawet współcześnie projekto-
wanych. Utrzymuje się np. mniemanie, jakoby wystawa muzealna nie mogła istnieć bez zaplecza w postaci zbiorów nau-
kowych, lub jakoby zbiór wystawowy byl częścią zbioru naukowego, a tym samym jakoby okazy mogły być swobodnie
przenoszone z jednego zbioru do drugiego. Koncepcja taka była uzasadniona jedynie w wystawach, które stanowiły ro-
dzaj skorowidza orientacyjnego o zbiorach naukowych i były pomocą w korzystaniu z tych zbiorów przez specjalistów.
Dziś. gdy odbiorcą wystaw przyrodniczych jest z reguły tzw. ..laik", natomiast specjalista korzysta wyłącznie ze zbioru nau-
kowego, koncepcja wystawy jako skorowidza jest wyraźnie anachroniczna. Podporządkowanie okazów znajdujących się na
wystawie prawidłom organizacji przestrzeni typowym dla wystawy, nie zaś dla magazynu naukowego, dotyczy także tzw.
typów opisowych, jeśli decydujemy się wystawiać je jako eksponaty. Należy jednak liczyć się wtedy, że typy te mogą
stać się częściowo, a niekiedy nawet całkowicie niedostępne dla badań (np. gdy są to zmontowane w całości wielkie
szkielety zwierząt wymarłych, a więc okazy, których nie można na każde żądanie zdemontować). W niektórych przypadkach,
gdy możliwość takiego koni iktu zachodzi, na wystawie umieszczane są faksimilowe kopie oryginałów, zaś oryginały,
odpowiednio zabezpieczone spoczywają w magazynie i nigdy nie są dostępne zwiedzającym.