DOI Artikel:
Biłozór-Salwa, Małgorzata: Teoria tworzenia anamorfoz stożkowych według Jana Ziarnki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0054
48
MAŁGORZATA BIŁOZOR-SALWA
cnotefcercnt: Ita quoi]ueinnegorijs Optico-geomc-
tricisł ccrtis quibufdam mcdijs tc propoficionibus
pmniflis (tanquam icincrum interftitijs) a*J propofai
oper is tlcmonftracioncm atquc finem neccflarió perue-
niendum eft.
Primum igitur circa figuram>fcupićhiramlinearcrn
daram* deferibatur Circuius ,(bafis conifuturus) rlius
centro inquacunque figura: datx parte, fcu articulo
pro iibitupofito. vt D. pcri/.prim. Eucli. Vt A-B.C.
Poflei per pun&um D. ducatur diamerer A. C per
diffi. 17. pritni Eucli. Deinde a D. excitecur perpendu
culaiis DB. per 15. primiPnctcrca diuidatur rc&angu-
lus.
De modo accomodahdi ji^uram datam: atq\ Coni baji
parand4.
PERSPECT I V&
STEREO-GRAPHI-CjS,
II. 5. Jan Ziarnko, Herb G. Du Vaira, ilustracja z druku „Perspectivae stereo graphicae pars specialis”, 1619, drzeworyt,
Gdańska Biblioteka PAN - widok anamorficzny, fot. M. Biłozór-Salwa
uczonego, który swą mądrością i rozumem rozświetla cała Galię. Artysta obrazowo porównuje Du Vaira do
jaśniejącej boskim ogniem piramidy. To porównanie znakomicie wpisuje się w koncept, zgodnie z którym
wykonana przez Ziamkę anamorfoza stożkowa (a dokładnie wiedza o jej tworzeniu) miałaby być pirami-
dą skrywającą tajemnicę; piramidą, która na podobieństwo dzieła poetów i filozofów co innego ukazuje
ignorantom, a co innego, dzięki sprytnemu pomysłowi, zdradza ludziom wykształconym. W swoim dziele
Ziarnko nie tylko ofiarowuje uczonemu metaforyczną piramidę oświecenia, ale także stożek w postaci
ostatniej ilustracji. Anamorfoza, która niejako zamyka i podsumowuje dziełko, ukazuje rodowy herb Du
Vaira21. Widnieją na nim zawieszone trzy sztabki złota oraz trzy złote sierpy półksiężyców (il. 5).
Poza zgrabnymi konceptami gloryfikującymi protektora Ziarnko zamieszcza w dedykacji także informa-
cje o źródłach inspiracji i powodach stworzenia dzieła. Rozpoczyna od popartego wybranymi przykładami
stwierdzenia, że filozofowie, a więc starożytni mędrcy, dokonawszy odkrycia jakiejś sztuki, ukrywali je na
różne sposoby. Swoje wynalazki i wiedzę przekazywali potomnym w ten sposób, aby tylko wykształceni
ludzie mogli w pełni je odczytać, podczas gdy wszyscy pozostali byli w stanie odkryć jedynie fragmenty
tej wiedzy. Pośród starożytnych mędrców najistotniejszą inspirację dla Ziamki stanowił „biegły w bada-
niach matematycznych i przenikliwy Euklides, który zawiłe tajemnice matematyczne potrafił przedstawić
prostymi słowami”. W swym dziele zatytułowanym Elementy połączył on problemy optyki z zagadnie-
niami z dziedziny geometrii22. Ziarnko podkreśla, że tajemnice zawarte w słowach Euklidesa nie zostały
dotychczas przez nikogo pisemnie objaśnione. Tym samym, rytownik, który osobiście przestudiował jego
teksty i, jak sam twierdzi, zrozumiał tajemnice w nich ukryte, za cel postawił sobie, aby w prosty sposób
objaśnić wybrane matematyczne prawidła.
Sam traktat składa się z trzynastu twierdzeń (propositio) sformułowanych na podstawie dzieła Eukli-
desa, przy czym tylko cztery pierwsze twierdzenia zostały bliżej objaśnione. W przypadku pozostałych
Ziarnko jedynie wspomina, czego dotyczą. Traktat został pomyślany tak, aby za pomocą dość dokład-
nych opisów, prowadzić czytającego krok po kroku do celu, jakim miało być przygotowanie anamorfozy.
Tak więc w pierwszym twierdzeniu autor zdradza, w jaki sposób przygotować dowolną kompozycję do
deformacji przez wpisanie jej w koło, a następnie przez podział koła na wycinki i kwatery (il. 6). Kolejne
twierdzenie opisuje, w jaki sposób wyznaczyć długość tworzącej stożka i na wycinku koła proporcjonalnie
pomieścić wszystkie powstałe w kole kwatery (il. 7). Twierdzenie trzecie zawiera wskazówki, jak należy
przenosić kompozycję na powierzchnię wypukłą stożka. Sposób ten Ziarnko określa mianem geometryczno-
21 Herb ten widnieje na co najmniej dwóch portretach uczonego: Gerard Edelinck, Portret Guillaume du Vair, miedzioryt,
244 x 166 mm oraz: Anonim wydany przez F.L.D. Ciartres, Portret Guillaume du Vair, miedzioryt.
22 Dzieło Euklidesa drukiem po raz pierwszy wydane zostało w Wenecji w 1505 r. Euklides, Euctidis Megarensis... Elemen-
torum Libri XII, Yenezia 1505, zob. Folga-Januszewska, Perspektywiczny traktat..., s. 353, 470.
MAŁGORZATA BIŁOZOR-SALWA
cnotefcercnt: Ita quoi]ueinnegorijs Optico-geomc-
tricisł ccrtis quibufdam mcdijs tc propoficionibus
pmniflis (tanquam icincrum interftitijs) a*J propofai
oper is tlcmonftracioncm atquc finem neccflarió perue-
niendum eft.
Primum igitur circa figuram>fcupićhiramlinearcrn
daram* deferibatur Circuius ,(bafis conifuturus) rlius
centro inquacunque figura: datx parte, fcu articulo
pro iibitupofito. vt D. pcri/.prim. Eucli. Vt A-B.C.
Poflei per pun&um D. ducatur diamerer A. C per
diffi. 17. pritni Eucli. Deinde a D. excitecur perpendu
culaiis DB. per 15. primiPnctcrca diuidatur rc&angu-
lus.
De modo accomodahdi ji^uram datam: atq\ Coni baji
parand4.
PERSPECT I V&
STEREO-GRAPHI-CjS,
II. 5. Jan Ziarnko, Herb G. Du Vaira, ilustracja z druku „Perspectivae stereo graphicae pars specialis”, 1619, drzeworyt,
Gdańska Biblioteka PAN - widok anamorficzny, fot. M. Biłozór-Salwa
uczonego, który swą mądrością i rozumem rozświetla cała Galię. Artysta obrazowo porównuje Du Vaira do
jaśniejącej boskim ogniem piramidy. To porównanie znakomicie wpisuje się w koncept, zgodnie z którym
wykonana przez Ziamkę anamorfoza stożkowa (a dokładnie wiedza o jej tworzeniu) miałaby być pirami-
dą skrywającą tajemnicę; piramidą, która na podobieństwo dzieła poetów i filozofów co innego ukazuje
ignorantom, a co innego, dzięki sprytnemu pomysłowi, zdradza ludziom wykształconym. W swoim dziele
Ziarnko nie tylko ofiarowuje uczonemu metaforyczną piramidę oświecenia, ale także stożek w postaci
ostatniej ilustracji. Anamorfoza, która niejako zamyka i podsumowuje dziełko, ukazuje rodowy herb Du
Vaira21. Widnieją na nim zawieszone trzy sztabki złota oraz trzy złote sierpy półksiężyców (il. 5).
Poza zgrabnymi konceptami gloryfikującymi protektora Ziarnko zamieszcza w dedykacji także informa-
cje o źródłach inspiracji i powodach stworzenia dzieła. Rozpoczyna od popartego wybranymi przykładami
stwierdzenia, że filozofowie, a więc starożytni mędrcy, dokonawszy odkrycia jakiejś sztuki, ukrywali je na
różne sposoby. Swoje wynalazki i wiedzę przekazywali potomnym w ten sposób, aby tylko wykształceni
ludzie mogli w pełni je odczytać, podczas gdy wszyscy pozostali byli w stanie odkryć jedynie fragmenty
tej wiedzy. Pośród starożytnych mędrców najistotniejszą inspirację dla Ziamki stanowił „biegły w bada-
niach matematycznych i przenikliwy Euklides, który zawiłe tajemnice matematyczne potrafił przedstawić
prostymi słowami”. W swym dziele zatytułowanym Elementy połączył on problemy optyki z zagadnie-
niami z dziedziny geometrii22. Ziarnko podkreśla, że tajemnice zawarte w słowach Euklidesa nie zostały
dotychczas przez nikogo pisemnie objaśnione. Tym samym, rytownik, który osobiście przestudiował jego
teksty i, jak sam twierdzi, zrozumiał tajemnice w nich ukryte, za cel postawił sobie, aby w prosty sposób
objaśnić wybrane matematyczne prawidła.
Sam traktat składa się z trzynastu twierdzeń (propositio) sformułowanych na podstawie dzieła Eukli-
desa, przy czym tylko cztery pierwsze twierdzenia zostały bliżej objaśnione. W przypadku pozostałych
Ziarnko jedynie wspomina, czego dotyczą. Traktat został pomyślany tak, aby za pomocą dość dokład-
nych opisów, prowadzić czytającego krok po kroku do celu, jakim miało być przygotowanie anamorfozy.
Tak więc w pierwszym twierdzeniu autor zdradza, w jaki sposób przygotować dowolną kompozycję do
deformacji przez wpisanie jej w koło, a następnie przez podział koła na wycinki i kwatery (il. 6). Kolejne
twierdzenie opisuje, w jaki sposób wyznaczyć długość tworzącej stożka i na wycinku koła proporcjonalnie
pomieścić wszystkie powstałe w kole kwatery (il. 7). Twierdzenie trzecie zawiera wskazówki, jak należy
przenosić kompozycję na powierzchnię wypukłą stożka. Sposób ten Ziarnko określa mianem geometryczno-
21 Herb ten widnieje na co najmniej dwóch portretach uczonego: Gerard Edelinck, Portret Guillaume du Vair, miedzioryt,
244 x 166 mm oraz: Anonim wydany przez F.L.D. Ciartres, Portret Guillaume du Vair, miedzioryt.
22 Dzieło Euklidesa drukiem po raz pierwszy wydane zostało w Wenecji w 1505 r. Euklides, Euctidis Megarensis... Elemen-
torum Libri XII, Yenezia 1505, zob. Folga-Januszewska, Perspektywiczny traktat..., s. 353, 470.