DOI Artikel:
Świtek, Gabriela: Boullée, Wolter, Newton: architektura i newtonianizm w dobie oświecenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0083
BOULLEE, WOLTER, NEWTON. ARCHITEKTURA I NEWTONIANIZM W DOBIE OŚWIECENIA
77
II. 2. Maurice-Quentin de La Tour, Mademoiselle Ferrand meditante sur la philosophie de Newton, 1753, pastel, 73,5 x 60,3 cm,
Bayerische Staatsgemaldesammlungen - Alte Pinakothek, Monachium © bpk - Bildagentur fur Kunst, Kultur und Geschichte,
Berlin / Bayerische Staatsgemaldesammlungen / Sammlung HypoVereinsbank, Member of UniCredit
Le Tonnelier de Breteuil, markiza du Chatelet (1706-1749). Tej „jedynej spośród nas”, która „przełożyła
i komentarzem opatrzyła dzieła wielkiego Newtona”, Wolter dedykuje swoją pracę26. Znajomość odkryć
Newtona stała się symbolem wysokiego statusu społecznego i dobrego wykształcenia wśród kobiet, o czym
świadczy portret Mademoiselle Ferrand meditante sur la philosophie de Newton, pokazany na Salonie
1753 r. (il. 2). Dopiero na początku lat 20. XX w. portret ten, wykonany w technice pastelu, został przy-
pisany Maurice’owi Quentin de La Tour (1704-17 8 8)27. Panna Ferrand, która prowadziła salon artystyczny
w paryskiej dzielnicy Faubourg Saint-Germain, została ukazana w atłasowej sukni; lewą rękę wspiera na
blacie biurka, na którym otwarta jest gruba księga. Na stronie widnieje nagłówek De Newton. Kompozycja
jest niemal identyczna z innym pastelem Quentin de La Toura, Portretem Madame Anne-Jeanne Cassanea de
Mondomille (ok. 1752), również pokazanym na Salonie 1753 roku28. W tym przypadku znana miłośniczka
muzyki została przedstawiona z nutami własnej kompozycji. W zestawieniu dwóch portretów zastanawia
przede wszystkim to, że o wykształceniu Mademoiselle Ferrand nie świadczą atrybuty odwołujące się do
sztuk, lecz księga traktująca o odkryciach naukowych Newtona. Portret panny Ferrand został pokazany na
Salonie cztery lata po śmierci markizy du Chatelet, portretowanej (również przez Quentin de La Toura)
przy pracy naukowej, pochylonej nad księgami rozłożonymi na biurku, z cyrklem w ręku29. Wydaje się,
że Ferrand, na wzór słynnej francuskiej femme savante, tłumaczki Newtona i kochanki Woltera, chciała
być przedstawiona jednocześnie jako uczona i jako nowoczesna salonniere30.
26 Zob. Wolter, Elementy filozofii Newtona, tłum. H. Konczewska, Warszawa 2010, s. 11-12. Markiza du Chatelet zmarła
w 1749 r., zostawiając nieopublikowane tłumaczenie Principia mathematica. Ukazało się ono dopiero w 1756 r. Zob. Shank,
The Newton Wars..., s. 241 i 277.
27 Zob. Maurice Quentin de La Tour, Mademoiselle Ferrand meditante sur la philosophie de Newton, 1753, pastel, 73 x 60 cm,
Alte Pinakothek, Monachium. Zob. także E. Fleury, Two Newly Discovered la Tours, „The Burlington Magazine for Connoisseurs”,
1922, Vol. 40, No. 226 (January), s. 26-27; F.J.B. Wat son, Dix-Huitieme and Settecento at Munich-The Bayerischen Hypotheken-und-
Wechsel Bank and the Alte Pinacothek, „The Burlington Magazine”, 1968, Vol. 110, No. 783 (June), s. 350-352.
28 Zob. S. F o 1 d s M c C u 11 a g h, “A Finesse of the Crayon Eighteenth-Century French Portraits in Pastel, „Art Institute of
Chicago Museum Studies”, 2006, Vol. 32, No. 2 (OId Masters at the Art Institute of Chicago), s. 82.
29 Zob. Maurice Quentin de La Tour, Portrait de madame Du Chatelet a sa table de travail, niedatowany, olej, płótno, 120 x 100 cm,
kolekcja prywatna, Choisel, chateau de Breteuil.
30 Zob. Shank, The Newton Wars..., s. 11-13; P. Fara, Newton: The Making of Genius, London 2002, fig. 5.2.
77
II. 2. Maurice-Quentin de La Tour, Mademoiselle Ferrand meditante sur la philosophie de Newton, 1753, pastel, 73,5 x 60,3 cm,
Bayerische Staatsgemaldesammlungen - Alte Pinakothek, Monachium © bpk - Bildagentur fur Kunst, Kultur und Geschichte,
Berlin / Bayerische Staatsgemaldesammlungen / Sammlung HypoVereinsbank, Member of UniCredit
Le Tonnelier de Breteuil, markiza du Chatelet (1706-1749). Tej „jedynej spośród nas”, która „przełożyła
i komentarzem opatrzyła dzieła wielkiego Newtona”, Wolter dedykuje swoją pracę26. Znajomość odkryć
Newtona stała się symbolem wysokiego statusu społecznego i dobrego wykształcenia wśród kobiet, o czym
świadczy portret Mademoiselle Ferrand meditante sur la philosophie de Newton, pokazany na Salonie
1753 r. (il. 2). Dopiero na początku lat 20. XX w. portret ten, wykonany w technice pastelu, został przy-
pisany Maurice’owi Quentin de La Tour (1704-17 8 8)27. Panna Ferrand, która prowadziła salon artystyczny
w paryskiej dzielnicy Faubourg Saint-Germain, została ukazana w atłasowej sukni; lewą rękę wspiera na
blacie biurka, na którym otwarta jest gruba księga. Na stronie widnieje nagłówek De Newton. Kompozycja
jest niemal identyczna z innym pastelem Quentin de La Toura, Portretem Madame Anne-Jeanne Cassanea de
Mondomille (ok. 1752), również pokazanym na Salonie 1753 roku28. W tym przypadku znana miłośniczka
muzyki została przedstawiona z nutami własnej kompozycji. W zestawieniu dwóch portretów zastanawia
przede wszystkim to, że o wykształceniu Mademoiselle Ferrand nie świadczą atrybuty odwołujące się do
sztuk, lecz księga traktująca o odkryciach naukowych Newtona. Portret panny Ferrand został pokazany na
Salonie cztery lata po śmierci markizy du Chatelet, portretowanej (również przez Quentin de La Toura)
przy pracy naukowej, pochylonej nad księgami rozłożonymi na biurku, z cyrklem w ręku29. Wydaje się,
że Ferrand, na wzór słynnej francuskiej femme savante, tłumaczki Newtona i kochanki Woltera, chciała
być przedstawiona jednocześnie jako uczona i jako nowoczesna salonniere30.
26 Zob. Wolter, Elementy filozofii Newtona, tłum. H. Konczewska, Warszawa 2010, s. 11-12. Markiza du Chatelet zmarła
w 1749 r., zostawiając nieopublikowane tłumaczenie Principia mathematica. Ukazało się ono dopiero w 1756 r. Zob. Shank,
The Newton Wars..., s. 241 i 277.
27 Zob. Maurice Quentin de La Tour, Mademoiselle Ferrand meditante sur la philosophie de Newton, 1753, pastel, 73 x 60 cm,
Alte Pinakothek, Monachium. Zob. także E. Fleury, Two Newly Discovered la Tours, „The Burlington Magazine for Connoisseurs”,
1922, Vol. 40, No. 226 (January), s. 26-27; F.J.B. Wat son, Dix-Huitieme and Settecento at Munich-The Bayerischen Hypotheken-und-
Wechsel Bank and the Alte Pinacothek, „The Burlington Magazine”, 1968, Vol. 110, No. 783 (June), s. 350-352.
28 Zob. S. F o 1 d s M c C u 11 a g h, “A Finesse of the Crayon Eighteenth-Century French Portraits in Pastel, „Art Institute of
Chicago Museum Studies”, 2006, Vol. 32, No. 2 (OId Masters at the Art Institute of Chicago), s. 82.
29 Zob. Maurice Quentin de La Tour, Portrait de madame Du Chatelet a sa table de travail, niedatowany, olej, płótno, 120 x 100 cm,
kolekcja prywatna, Choisel, chateau de Breteuil.
30 Zob. Shank, The Newton Wars..., s. 11-13; P. Fara, Newton: The Making of Genius, London 2002, fig. 5.2.