Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (8.1964)

W trakcie pracy nad tym obrazem, skromne ramy analizy formalnej i treściowej jednego
obiektu rozszerzyły się ukazując nęcące perspektywy poznania niektórych elementów renesan-
sowej kultury Mazowsza z połowy XVI w.

Obraz zatytułowany na wystawie Opłakiwanie Chrystusa (il. 1) został przeniesiony do eks-
pozycji z ołtarza w renesansowej kaplicy dobudowanej od strony południowej do prezbiterium
kolegiaty pułtuskiej4. Po zbadaniu go w Pracowni Konserwacji Malarstwa w Muzeum Naro-
dowym w Warszawie okazało się, że był on już kiedyś konserwowany. Zdublowano go wtedy
na klajster. Badanie wykazało warstwę przemalowań pokrywającą całą powierzchnię obrazu.
Przemalówka ta nie zmieniła zasadniczego rysunku, ale wyraźnie zdeformowała koloryt. Farba
ściemniała, a na powierzchni i krawędziach obrazu występowały wykruszenia, największe wraz
z gruntem i przedziurawieniem płótna było widoczne w okolicy prawej piersi Chrystusa. Przy-
stępując do konserwacji usunięto stary dublaż i podklejono obraz nowym płótnem na mieszankę
woskowo-żywiczną. Następnie przystąpiono do usuwania przemalówek środkami chemicznymi
a częściowo mechanicznie. Podczas tego zabiegu tło o jednolitym brunatnym kolorze ukazało
partie chmur i prześwity błękitnego nieba. Znacznie żywszy stał się obecnie kolor szat. Prze-
malówka zatracała również delikatność karnacji ciał i subtelność wykończenia włosów, twarzy
i rąk. Podczas odmywania odsłonięto aureole nad głowami niewiast pochylających się z obu
stron Matki Boskiej. W górnej partii drzewa krzyża wyłoniła się częściowo zniszczona data
1559 a niżej A D j 1559. Pierwsza z nich jest silnie zespolona z warstwą oryginału i nie wyka-
zuje cech przemalówki, można ją łączyć z okresem powstania obrazu. W prawym dolnym rogu
wyłoniły się wykonane czarną farbą i częściowo uszkodzone litery 'JSJ^, zapewne sygnatura
artysty5.

Celem dokładniejszego poznania historii obrazu i uściślenia wyglądu daty i sygnatury wyko-
nano zdjęcia w podczerwieni i promieniach ultrafioletowych6. Ujawniły one stosowanie w war-
stwie głębszej rysunku konturów i cieniowania szrafirunkiem. Jest to widoczne m.in. przy pasku
sukni Madonny i na nogach Chrystusa. Na tych zdjęciach wystąpiły także wyraźnie obie daty
i potwierdził się odmienny sposób pisania tych samych cyfr, co dowodzi, że zostały one umiesz-
czone w pobliżu siebie w różnych okresach czasu (il. 2)7. Uzyskano teraz także bardziej czytelny

4 ol. pł., wym.: 173 x132 cm.

5 Powyższą informację dotyczącą konserwacji obrazu zawdzięczam kons. K. Tiuninowi, który wrazzkons.
Wł. Kamińską — Tiiinin wykonał w Pracowni Konserwacji Malarstwa w Muzeum Narodowym w Warszawie
zabezpieczenie i odczyszczenie obrazu.

6 Zdjęcia te wykonał w Pracowni Dokumentacji Technologicznej Muzeum Narodowego prof. K. Kwiat-
kowski.

7 Datę umieszczoną wyżej wypisano białą farbą cienkim pędzlem; poszczególne cyfry są szeroko rozstawione,
przedostatnia prawie całkowicie zniszczona. Umieszczone niżej litery AD i powtórzona data 1559 wykonane
pędzlem miękkim i szerszym, bielą szarawą, charakter tego pisma jest zupełnie odmienny od tego, które ukazuje
się wyżej i jest pismem renesansowym, późniejsze pochodzi zapewne z XVIII w.

130