Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (8.1964)

Janina Ruszczycówna

PORTRET RENESANSOWY I BAROKOWY NA MAZOWSZU

W-. ~, ~, — — » — » w,

szawie jubileuszowej wystawy ,,Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX wieku"
oraz podczas gromadzenia eksponatów i odnoszących się do nich materiałów naukowych,
zarysował się jako szczególnie ciekawie i wielostronnie reprezentowany problem portretu ba-
rokowego1. Wiąże się z nim, niestety znacznie skromniej ukazany w malarstwie, portret re-
nesansowy XVI w. Obrazy mazowieckie XVI i XVII w. tylko w niewielkim stopniu były uwzględ-
niane w powojennych publikacjach o sztuce polskiej czasów nowożytnych2. Nie podejmowano
też próby zbadania, czy pewne specjalne cechy życia w tej dzielnicy odbiły się w sztuce portre-
towej uprawianej na Mazowszu i czy wobec tego portret ten ma cechy odrębne? Oczywiście
trzeba pamiętać, że znajomość zabytków dawnego Mazowsza, jaką dziś rozporządzamy, nie
jest jeszcze dostateczna. Dlatego też praca niniejsza wskaże tylko pewne problemy, które można
będzie opracować w sposób bardziej wyczerpujący, gdy materiał stanie się pełniejszy.

Jest faktem dobrze znanym, że tradycje sztuki gotyckiej zachowały u nas, podobnie jak
w wielu innych krajach europejskich a także w niektórych dzielnicach Włoch, swą atrakcyjność
daleko wgłąb czasów nowożytnych. M. in. w dziedzinie portretu polskiego zaznaczyło się to
uporczywym stosowaniem jeszcze w sztuce barokowej tradycjonalnego układu obrazu funda-
cyjnego. W jego kompozycji dominującym postaciom boskim czy świętym będą podporządko-
wane ukazane w znacznie zmniejszonej skali i pozach adorantów postacie donatorów. Ten
tradycjonalny sposób przedstawiania portretu był znany zarówno w Polsce jak w innych kra-
jach europejskich a występował poza malarstwem także w płaskorzeźbie a nawet w rzeźbie

1 Sztuka warszawska od średniowiecza do połowy XX wieku. Katalog Wystawy Jubileuszowej zorganizo-
wanej w stulecie powstania Muzeum 1862—1962, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1962, cz. I

2 T. Dobrowolski, Polskie malarstwo portretowe. Ze studiów nad sztuką epoki sarmatyzmu, Kraków
1948; Z. Kępiński, A. Sławska, Zagadnienie mecenatu na przykładzie portretu polskiego od XVI
do XVIII w., Studia Muzealne, Poznań 1954, nr 1, s. 6—43; S. Wiliński, U źródeł portretu staropolskiego,
Warszawa 1958; M. Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk. Renesans. Wczesny manieryzm, Warszawa 1961.

167