DOI Heft:
Część II: Sztuka od końca XIII w. do XX w.
DOI Artikel:Kaczanowska, Maria: Manifestacje patriotyczne 1861 roku i Powstanie 1863 roku w sztuce warszawskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19396#0433
Maria Kaczanowska
MANIFESTACJE PATRIOTYCZNE 1861 ROKU I POWSTANIE
1863 ROKU W SZTUCE WARSZAWSKIEJ*
carskiemu zaborcy. Jedną z nich był pogrzeb generałowej Katarzyny Sowińskiej, drugą pierwszy
obchód rocznicy Powstania Listopadowego przed figurą Matki Boskiej na Lesznie i przed
kościołem Karmelitów na Krakowskim Przedmieściu, gdzie więziono patriotów polskich.
Wypadki te i roku 1861 oraz wydarzenia Powstania Styczniowego powinny były znaleźć
swoje odbicie przede wszystkim w twórczości artystów, związanych z Warszawą. Warszawscy
artyści, na skutek prześladowań ze strony carskiego zaborcy, który tępił wszystko, co było
dowodem polskości i walki Polaków o ich niepodległość, nie pozostawili nic co by ilustrowało
wydarzenia roku 1860 i stosunkowo niewielką ilość prac, odzwierciedlających wypadki okresu
od 1861 do 1864 roku. Chodzi tu przede wszystkim o malarzy i rysowników, którzy przebywali
w tym czasie na terenie Królestwa i tu pracowali.
Wizerunki bohaterów walk o niepodległość znane nam są prawie wyłącznie z fotografii
współczesnych1; w kilku wypadkach zachowały się litografie, wykonane zresztą także z foto-
grafii. Do wyjątków należą podobizny olejne oraz wykonane w rzeźbie, biskupa Antoniego
Melchiora Fijałkowskiego, Andrzeja Zamoyskiego, prezesa Towarzystwa Rolniczego oraz Alek-
sandra Wielopolskiego, ministra Wyznań i Oświecenia Publicznego w Królestwie Polskim
i jedyny wielki portret zbiorowy na obrazie A. Lessera Pogrzeb Pięciu Ofiar. W Muzeum Na-
rodowym w Warszawie znajdują się; portret olejny nieokreślonego autora, wyobrażający biskupa
Fijałkowskiego2, portret olejny Wielopolskiego przez Jacka Malczewskiego z 1903 roku oraz
* W artykule uwzględnione są prace malarskie i rysunkowe, które się zachowały oraz te o których mówi
literatura. Natomiast nie są brane pod uwagę ilustracje zamieszczone w wydawnictwach historycznych doty-
czących tego okresu.
1 Katalog wystawy, Warszawa w latach 1795—1864, Warszawa Muzeum Historyczne 1960, nr 477—486,
506, 508—510, 514, 525, 528, 531. Album fotografii portretowych działaczy Powstania 1863 roku znajduje się
w zbiorach Muzeum Wojska w Warszawie.
2 Ol. pł., 55x45 (owal), nr inw. 34351.
429
MANIFESTACJE PATRIOTYCZNE 1861 ROKU I POWSTANIE
1863 ROKU W SZTUCE WARSZAWSKIEJ*
carskiemu zaborcy. Jedną z nich był pogrzeb generałowej Katarzyny Sowińskiej, drugą pierwszy
obchód rocznicy Powstania Listopadowego przed figurą Matki Boskiej na Lesznie i przed
kościołem Karmelitów na Krakowskim Przedmieściu, gdzie więziono patriotów polskich.
Wypadki te i roku 1861 oraz wydarzenia Powstania Styczniowego powinny były znaleźć
swoje odbicie przede wszystkim w twórczości artystów, związanych z Warszawą. Warszawscy
artyści, na skutek prześladowań ze strony carskiego zaborcy, który tępił wszystko, co było
dowodem polskości i walki Polaków o ich niepodległość, nie pozostawili nic co by ilustrowało
wydarzenia roku 1860 i stosunkowo niewielką ilość prac, odzwierciedlających wypadki okresu
od 1861 do 1864 roku. Chodzi tu przede wszystkim o malarzy i rysowników, którzy przebywali
w tym czasie na terenie Królestwa i tu pracowali.
Wizerunki bohaterów walk o niepodległość znane nam są prawie wyłącznie z fotografii
współczesnych1; w kilku wypadkach zachowały się litografie, wykonane zresztą także z foto-
grafii. Do wyjątków należą podobizny olejne oraz wykonane w rzeźbie, biskupa Antoniego
Melchiora Fijałkowskiego, Andrzeja Zamoyskiego, prezesa Towarzystwa Rolniczego oraz Alek-
sandra Wielopolskiego, ministra Wyznań i Oświecenia Publicznego w Królestwie Polskim
i jedyny wielki portret zbiorowy na obrazie A. Lessera Pogrzeb Pięciu Ofiar. W Muzeum Na-
rodowym w Warszawie znajdują się; portret olejny nieokreślonego autora, wyobrażający biskupa
Fijałkowskiego2, portret olejny Wielopolskiego przez Jacka Malczewskiego z 1903 roku oraz
* W artykule uwzględnione są prace malarskie i rysunkowe, które się zachowały oraz te o których mówi
literatura. Natomiast nie są brane pod uwagę ilustracje zamieszczone w wydawnictwach historycznych doty-
czących tego okresu.
1 Katalog wystawy, Warszawa w latach 1795—1864, Warszawa Muzeum Historyczne 1960, nr 477—486,
506, 508—510, 514, 525, 528, 531. Album fotografii portretowych działaczy Powstania 1863 roku znajduje się
w zbiorach Muzeum Wojska w Warszawie.
2 Ol. pł., 55x45 (owal), nr inw. 34351.
429