DOI Heft:
Część II: Sztuka od końca XIII w. do XX w.
DOI Artikel:Kaczanowska, Maria: Manifestacje patriotyczne 1861 roku i Powstanie 1863 roku w sztuce warszawskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19396#0434
popiersie3 wykute w marmurze przez Wiktora Brodzkiego i popiersie w brązie Andrzeja Za-
moyskiego4 wykonane przez Marcelego Guyskiego.
Najwięcej zachowało się rysunków i obrazów z wypadków roku 1861. Są to uwiecznione
na płótnie bądź na papierze krwawe starcia Polaków z Rosjanami w dniach 25 i 27 lutego na
Krakowskim Przedmieściu i Starym Mieście, manifestacja w dniu 8 kwietnia, w wyniku której
duża liczba manifestantów zginęła od salw karabinowych żandarmerii rosyjskiej oraz temat,
powtarzający się w różnych wersjach — Pogrzeb Pięciu Poległych.
Z historycznych dni 25 i 27 lutego pozostał cykl sześciu rysunków, wykonanych przez Alek-
sandra Lessera, świadka wypadków. Pięć z nich znajduje się w Muzeum Biblioteki w Kórniku,
szósty w Muzeum Narodowym w Poznaniu; pierwotnym właścicielem rysunków był Jan Dzia-
łyński, uczestnik Powstania 1863 roku. Rysunki wykonane są ołówkiem, fragmentami pociąg-
nięte piórem, jeden z nich malowany rozcieńczonym tuszem; ten ostatni autor podpisał i posta-
wił na nim datę. Na pozostałych rysunkach, niesygnowanych widnieją napisy w języku fran-
cuskim, wykonane ręką artysty5.
Pierwszy z nich pokazuje nam tragiczne zajście na Rynku Starego Miasta w dniu 25 lutego
(il. 1), w którym to dniu miała się odbyć manifestacja na polach Grochowa. Ponieważ okupant
zdjął most łyżwowy na Wiśle, demonstrujący patrioci przenieśli się na Rynek Staromiejski
i tu zostali zbrojnie zaatakowani przez konnych i pieszych żandarmów rosyjskich. Lesser uwiecz-
nił ten moment, a u dołu napisał po francusku: ,,La procession attaque sur la place de la vielle
ville (25 février)". Na drugim rysunku widzimy ostrzeliwanie konduktu pogrzebowego na
Krakowskim Przedmieściu przed kościołem OO. Bernardynów w dniu 27 lutego. Oddział
żołnierzy rosyjskich mierzy z karabinów do rozbiegającego się tłumu uczestników pogrzebu.
U dołu napis: ,,attaque d'un convoi funèbre (27 février)". Na kolejnym rysunku z tego cyklu
oglądamy śmiertelnie ranionego Marcelego Karczewskiego, błogosławiącego walczących pa-
triotów polskich (il. 2). Działo się to na ulicy Bednarskiej. U dołu napis: ,,M. Karczewski,
frappé de balles, donne en expirant sa bénédiction au peuple (27 février)". Ten rysunek ilustruje
nie tylko tragiczne wypadki, ale daje nam podobiznę jednego ze znanych działaczy patriotycz-
nych. Na czwartej planszy artysta uchwycił moment, kiedy zwłoki ucznia IV klasy Szkoły Real-
nej, Michała Arcichiewicza manifestanci polscy niosą do pałacu A. Zamoyskiego (il. 3). Pod
rysunkiem napis: ,,Le cadavre de l'étudiant porté à l'hôtel du Cte André Zamoyski (27 février)'".
Piąta plansza, malowana xuszem, przedstawia krwawe zajście na Krakowskim Przedmieściu,
naprzeciw figury M. Boskiej Passawskiej. Konni kozacy strzelają i biją nahaj kam i uczestników
3 Ol. pł., 100 X 146, nr inw. 46830; Sztuka Warszawska od średniowiecza do połowy XX wieku, Katalog
wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1962, nr 1364.
4 Sztuka warszawska, Katalog wystawy, jw., nr 1365.
5 Sztuka warszawska, Katalog wystawy, jw., nr 756
430
moyskiego4 wykonane przez Marcelego Guyskiego.
Najwięcej zachowało się rysunków i obrazów z wypadków roku 1861. Są to uwiecznione
na płótnie bądź na papierze krwawe starcia Polaków z Rosjanami w dniach 25 i 27 lutego na
Krakowskim Przedmieściu i Starym Mieście, manifestacja w dniu 8 kwietnia, w wyniku której
duża liczba manifestantów zginęła od salw karabinowych żandarmerii rosyjskiej oraz temat,
powtarzający się w różnych wersjach — Pogrzeb Pięciu Poległych.
Z historycznych dni 25 i 27 lutego pozostał cykl sześciu rysunków, wykonanych przez Alek-
sandra Lessera, świadka wypadków. Pięć z nich znajduje się w Muzeum Biblioteki w Kórniku,
szósty w Muzeum Narodowym w Poznaniu; pierwotnym właścicielem rysunków był Jan Dzia-
łyński, uczestnik Powstania 1863 roku. Rysunki wykonane są ołówkiem, fragmentami pociąg-
nięte piórem, jeden z nich malowany rozcieńczonym tuszem; ten ostatni autor podpisał i posta-
wił na nim datę. Na pozostałych rysunkach, niesygnowanych widnieją napisy w języku fran-
cuskim, wykonane ręką artysty5.
Pierwszy z nich pokazuje nam tragiczne zajście na Rynku Starego Miasta w dniu 25 lutego
(il. 1), w którym to dniu miała się odbyć manifestacja na polach Grochowa. Ponieważ okupant
zdjął most łyżwowy na Wiśle, demonstrujący patrioci przenieśli się na Rynek Staromiejski
i tu zostali zbrojnie zaatakowani przez konnych i pieszych żandarmów rosyjskich. Lesser uwiecz-
nił ten moment, a u dołu napisał po francusku: ,,La procession attaque sur la place de la vielle
ville (25 février)". Na drugim rysunku widzimy ostrzeliwanie konduktu pogrzebowego na
Krakowskim Przedmieściu przed kościołem OO. Bernardynów w dniu 27 lutego. Oddział
żołnierzy rosyjskich mierzy z karabinów do rozbiegającego się tłumu uczestników pogrzebu.
U dołu napis: ,,attaque d'un convoi funèbre (27 février)". Na kolejnym rysunku z tego cyklu
oglądamy śmiertelnie ranionego Marcelego Karczewskiego, błogosławiącego walczących pa-
triotów polskich (il. 2). Działo się to na ulicy Bednarskiej. U dołu napis: ,,M. Karczewski,
frappé de balles, donne en expirant sa bénédiction au peuple (27 février)". Ten rysunek ilustruje
nie tylko tragiczne wypadki, ale daje nam podobiznę jednego ze znanych działaczy patriotycz-
nych. Na czwartej planszy artysta uchwycił moment, kiedy zwłoki ucznia IV klasy Szkoły Real-
nej, Michała Arcichiewicza manifestanci polscy niosą do pałacu A. Zamoyskiego (il. 3). Pod
rysunkiem napis: ,,Le cadavre de l'étudiant porté à l'hôtel du Cte André Zamoyski (27 février)'".
Piąta plansza, malowana xuszem, przedstawia krwawe zajście na Krakowskim Przedmieściu,
naprzeciw figury M. Boskiej Passawskiej. Konni kozacy strzelają i biją nahaj kam i uczestników
3 Ol. pł., 100 X 146, nr inw. 46830; Sztuka Warszawska od średniowiecza do połowy XX wieku, Katalog
wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1962, nr 1364.
4 Sztuka warszawska, Katalog wystawy, jw., nr 1365.
5 Sztuka warszawska, Katalog wystawy, jw., nr 756
430