DOI Heft:
Część II: Sztuka od końca XIII w. do XX w.
DOI Artikel:Jaworska, Władysława: Z zagadnień ikonografii Mazowsza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19396#0412
ich twórców, lub takie, których identyfikacja nie podlega wątpliwości. Granice Mazowsza
przyjęto według mapy z końca XVI w., dla Warszawy — granice z 1770 r.
Pewną trudność sprawia zagadnienie terenów podmiejskich, które wchłonęła obecnie wielka
Warszawa, a które jeszcze przed pierwszą wojną światową zaliczano do wsi podwarszawskich
lub przedmieść. W tych przypadkach datą decydującą będzie data oficjalnego włączenia danej
wsi do miasta.
Indeks miejscowości, oraz zestawienie ilościowe widoków, powstałych w różnych okresach,
wykazują ścisły związek zarówno z dziejami politycznymi, kulturalnymi i społeczno gospo-
darczymi Mazowsza, jak i z ogólnymi kierunkami przemian, jakim podlegała sztuka polska
w jej historycznym rozwoju. Ilość materiału widokowego jest wprost proporcjonalna do zna-
czenia danej miejscowości w życiu kraju, dzielnicy i we własnym środowisku.
Z okresu prawie do końca XVIII wieku rozporządzamy stosunkowo bardzo skromną ilością
widoków miejscowości na Mazowszu, widoków wykonanych przeważnie w technikach gra-
ficznych. Średniowiecze pozostawiło jedynie wyobrażenie katedry w Płocku na pieczęci kapi-
tuły i pieczęci miasta, przedstawienie, któremu, mimo jego umownego charakteru, nie można
odmówić pierwszeństwa w szeregu źródeł do ikonografii miast mazowieckich. Na przełomie
XVI—XVII w. pojawia się widok Łowicza jako jedna z ilustracji w wydawnictwie poświęconym
ówczesnej wiedzy o miastach Europy2. W połowie XVII w., w kręgu sztuki dworskiej, powstaje
widok Pragi i Skaryszewa. Rytowany przez Wilhelma Hondiusa jako tło portretu starosty
praskiego Adama Kazanowskiego, rysowanego „ad vivum", jest chyba pierwszym ze znanych
widoków Mazowsza wykonanym w terenie i sztychowanym w Polsce.
W produkcji rytowniczej krajowej, typu grafiki dewocyjnej, mogły powstawać widoki kościo-
łów i klasztorów związanych z ośrodkami kultu religijnego. Tak np. rysownik, ukrywający się
pod monogramem S.A.L. Prfior] C[zervynensis], w rycinie związanej z kultem Matki Boskiej
Czerwińskiej, wśród innych scen umieszcza wizerunek opactwa w Czerwińsku3.
Rozpowszechniony w sztuce zachodnio-europejskiej typ grafiki kronikarskiej, gdzie każde
niemal ważniejsze wydarzenie, zwłaszcza uroczystości dworskie, znajduje swój wyraz w ryci-
nach, na terenie Mazowsza pojawia się w związku z elekcjami. W ten sposób do ikonografii
wejdą podwarszawskie tereny wsi Wola i Kamień.
Ważne wydarzenia wojenne odbywają się na rubieżach, lub zgoła poza granicami Rzeczy-
pospolitej. Wojny szwedzkie natomiast, które przetoczyły się również przez ziemie mazo-
wieckie, przynoszą paradoksalne wzbogacenie ikonografii miast — panoramiczne widoki
Zakroczymia, Pułtuska, ponadto widok i plan renesansowego zamku prymasów w Łowi-
2 G. Braun, Theatri praecipuarum totius mundi liber sextus, Coloniae 1618.
3 K. Estreicher, Bibliografia polska, t. XIV, Kraków 1895, s. 571 ; Wł. Łuszczkiewicz, Kościół
klasztorny w Czerwińsku nad Wisłą, SKHS, t. IV, Kraków 1899, na s. 40. Rycina nie notowana przez Ra-
stawieckiego.
408
przyjęto według mapy z końca XVI w., dla Warszawy — granice z 1770 r.
Pewną trudność sprawia zagadnienie terenów podmiejskich, które wchłonęła obecnie wielka
Warszawa, a które jeszcze przed pierwszą wojną światową zaliczano do wsi podwarszawskich
lub przedmieść. W tych przypadkach datą decydującą będzie data oficjalnego włączenia danej
wsi do miasta.
Indeks miejscowości, oraz zestawienie ilościowe widoków, powstałych w różnych okresach,
wykazują ścisły związek zarówno z dziejami politycznymi, kulturalnymi i społeczno gospo-
darczymi Mazowsza, jak i z ogólnymi kierunkami przemian, jakim podlegała sztuka polska
w jej historycznym rozwoju. Ilość materiału widokowego jest wprost proporcjonalna do zna-
czenia danej miejscowości w życiu kraju, dzielnicy i we własnym środowisku.
Z okresu prawie do końca XVIII wieku rozporządzamy stosunkowo bardzo skromną ilością
widoków miejscowości na Mazowszu, widoków wykonanych przeważnie w technikach gra-
ficznych. Średniowiecze pozostawiło jedynie wyobrażenie katedry w Płocku na pieczęci kapi-
tuły i pieczęci miasta, przedstawienie, któremu, mimo jego umownego charakteru, nie można
odmówić pierwszeństwa w szeregu źródeł do ikonografii miast mazowieckich. Na przełomie
XVI—XVII w. pojawia się widok Łowicza jako jedna z ilustracji w wydawnictwie poświęconym
ówczesnej wiedzy o miastach Europy2. W połowie XVII w., w kręgu sztuki dworskiej, powstaje
widok Pragi i Skaryszewa. Rytowany przez Wilhelma Hondiusa jako tło portretu starosty
praskiego Adama Kazanowskiego, rysowanego „ad vivum", jest chyba pierwszym ze znanych
widoków Mazowsza wykonanym w terenie i sztychowanym w Polsce.
W produkcji rytowniczej krajowej, typu grafiki dewocyjnej, mogły powstawać widoki kościo-
łów i klasztorów związanych z ośrodkami kultu religijnego. Tak np. rysownik, ukrywający się
pod monogramem S.A.L. Prfior] C[zervynensis], w rycinie związanej z kultem Matki Boskiej
Czerwińskiej, wśród innych scen umieszcza wizerunek opactwa w Czerwińsku3.
Rozpowszechniony w sztuce zachodnio-europejskiej typ grafiki kronikarskiej, gdzie każde
niemal ważniejsze wydarzenie, zwłaszcza uroczystości dworskie, znajduje swój wyraz w ryci-
nach, na terenie Mazowsza pojawia się w związku z elekcjami. W ten sposób do ikonografii
wejdą podwarszawskie tereny wsi Wola i Kamień.
Ważne wydarzenia wojenne odbywają się na rubieżach, lub zgoła poza granicami Rzeczy-
pospolitej. Wojny szwedzkie natomiast, które przetoczyły się również przez ziemie mazo-
wieckie, przynoszą paradoksalne wzbogacenie ikonografii miast — panoramiczne widoki
Zakroczymia, Pułtuska, ponadto widok i plan renesansowego zamku prymasów w Łowi-
2 G. Braun, Theatri praecipuarum totius mundi liber sextus, Coloniae 1618.
3 K. Estreicher, Bibliografia polska, t. XIV, Kraków 1895, s. 571 ; Wł. Łuszczkiewicz, Kościół
klasztorny w Czerwińsku nad Wisłą, SKHS, t. IV, Kraków 1899, na s. 40. Rycina nie notowana przez Ra-
stawieckiego.
408