DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Maiestas Domini w zabytkach polskich i obcych z Polską związanych: [3]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0056
W sakramentarzu z Metzu zamiast symboli ewangelistów występują personifikacje: Terra,
Oceanus oraz aniołowie, popularne motywy w St. Denis, zaczerpnięte zapewne z dzieła Ps.
Dionizego „O hierarchii niebieskiej"95. ^
Wpływ typu z Tours uwidocznił się na złotym antependium z opactwa St. Denis, przekształ-
conym przez opata Sugera na retabulum do głównego ołtarza. W centralnej części Chrystus
siedzi w mandorli, mającej kształt ósemki jak w biblii Viviana. Ale artysta zapewne nie zrozumiał
tego motywu, ponieważ zamiast kuli zastosował wschodni tron (il. 37)96. Górna część mandorli
jest znacznie większa od dolnej. Jest to przejaw wpływu Reims na szkołę St. Denis, występują-
cego także na oprawie książkowej z Noailles, ok. 869 r.97. Znajomość osiągnięć skryptorium
Reims w szkole St. Denis uzasadniona jest kontaktami Karola Łysego z Hinkmarem, arcy-
biskupem Reims, uczniem opactwa St. Denis98.
Końcowy etap rozwoju typu kula — mandorla pojawia się w głównym dziele szkoły St. Denis,
złotej oprawie ewangeliarza emmeramskiego99. W centralnej części bezbrody Chrystus siedzi na
kuli niebios jak w karolińskich wzorach, ale owalna mandorla jest tak zmniejszona, że Chrystus
tronuje na przecięciu kuli z mandorlą i kontur tych dwóch elementów tworzy ósemkę. Do dal-
szych inowacji typu powstałego w St. Denis w 870 r. należy użycie małej kuli (dysku) ziemi jako
podnóżka, długiej poduszki i czterech gwiazd w narożnikach100.
Ten nowy typ ikonograficzny, powstały w 870 r. w szkole St. Denis, stał się wzorem
95 Mignę, Patrologia graeca 3, szp. 120—369, traktat oparty na pojęciach neoplatońskich: w niebie są
trzy triady chórów anielskich (pierwsza: serafini, cherubini, trony).
96 Retabulum zniszczone w czasie Rewolucji Francuskiej, przedstawione na obrazie niderlandzkim z XV w.:
Msza św. Idziego, w zb. Londyn, National Gallery; obraz reprodukowany w art. M. C o n w a y, Some Treasures
of the time of Charles the Bald. Burlington Magazine, XXVI, 1914—1915, s. 236—241, tabl. 1; V. H. Elbern,
Liturgisches Geriit in edlen Materialien zur Zeit Karls des Grossen. [w:] Karl der Grosse. Karolingische Kunst.
Dusseldorf 1965, il. 1 do s. 121; M. Sokołowski, Ołtarz główny pierwszej katedry gnieźnieńskiej. Folia
Historiae Artium, I 1964, il. 8 do s. 14, przyp. 14.
97 Paryż, Bibliotheąue Nationale; A. Goldschmidt, Die Elfenbeinskulpturen aus der Zeit der karolin-
gischen und sachsischen Kaiser. I, Berlin 1914, tabl. XXVIII, il. 71a; A. L. V a n d e r s a 11, Two Carolingian
Ivories from the Morgan Collection in The Metropolitan Museum of Art. Metropolitan Museum Journal, VI,
1972, s. 17—57, il. 5 do s. 29.
98 Hinkmar (ok. 806—882), jako arcybiskup Reims i doradca Karola Łysego od 845 r. odgrywał ważną rolę
w sprawach kościelnych i państwowych, autor licznych utworów prozą i wierszem: Mignę, Patrologia latina
125, 126.
99 Codex Aureus z opactwa St. Emmeram w Ratyzbonie; Monachium, Bayerische Staatsbibliothek Cod.
Lat. 14000, Cim. 55; Steenbock, Der kirchliche Prachteinband, jw., s. 90—92, kat. nr 20, il. 32 (bibliografia
do 1963 r.); Dobrzeniecki MD/2, il. 25.
100 O.-K. Werckmeister, Der Deckel des Codex Aureus von St. Emmeram. Ein Goldschmiedewerk
des 9. Jahrhunderts. Baden — Baden 1963, II. Bedeutung. 1. Bedeutungsmotive in der Ikonographie, s. 47: Maiestas;
E. Grube, Majestas und Crucifix. Zum Motiv des Suppedaneums. Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 20, 1957,
s. 268—278, il. 16.
52
Oceanus oraz aniołowie, popularne motywy w St. Denis, zaczerpnięte zapewne z dzieła Ps.
Dionizego „O hierarchii niebieskiej"95. ^
Wpływ typu z Tours uwidocznił się na złotym antependium z opactwa St. Denis, przekształ-
conym przez opata Sugera na retabulum do głównego ołtarza. W centralnej części Chrystus
siedzi w mandorli, mającej kształt ósemki jak w biblii Viviana. Ale artysta zapewne nie zrozumiał
tego motywu, ponieważ zamiast kuli zastosował wschodni tron (il. 37)96. Górna część mandorli
jest znacznie większa od dolnej. Jest to przejaw wpływu Reims na szkołę St. Denis, występują-
cego także na oprawie książkowej z Noailles, ok. 869 r.97. Znajomość osiągnięć skryptorium
Reims w szkole St. Denis uzasadniona jest kontaktami Karola Łysego z Hinkmarem, arcy-
biskupem Reims, uczniem opactwa St. Denis98.
Końcowy etap rozwoju typu kula — mandorla pojawia się w głównym dziele szkoły St. Denis,
złotej oprawie ewangeliarza emmeramskiego99. W centralnej części bezbrody Chrystus siedzi na
kuli niebios jak w karolińskich wzorach, ale owalna mandorla jest tak zmniejszona, że Chrystus
tronuje na przecięciu kuli z mandorlą i kontur tych dwóch elementów tworzy ósemkę. Do dal-
szych inowacji typu powstałego w St. Denis w 870 r. należy użycie małej kuli (dysku) ziemi jako
podnóżka, długiej poduszki i czterech gwiazd w narożnikach100.
Ten nowy typ ikonograficzny, powstały w 870 r. w szkole St. Denis, stał się wzorem
95 Mignę, Patrologia graeca 3, szp. 120—369, traktat oparty na pojęciach neoplatońskich: w niebie są
trzy triady chórów anielskich (pierwsza: serafini, cherubini, trony).
96 Retabulum zniszczone w czasie Rewolucji Francuskiej, przedstawione na obrazie niderlandzkim z XV w.:
Msza św. Idziego, w zb. Londyn, National Gallery; obraz reprodukowany w art. M. C o n w a y, Some Treasures
of the time of Charles the Bald. Burlington Magazine, XXVI, 1914—1915, s. 236—241, tabl. 1; V. H. Elbern,
Liturgisches Geriit in edlen Materialien zur Zeit Karls des Grossen. [w:] Karl der Grosse. Karolingische Kunst.
Dusseldorf 1965, il. 1 do s. 121; M. Sokołowski, Ołtarz główny pierwszej katedry gnieźnieńskiej. Folia
Historiae Artium, I 1964, il. 8 do s. 14, przyp. 14.
97 Paryż, Bibliotheąue Nationale; A. Goldschmidt, Die Elfenbeinskulpturen aus der Zeit der karolin-
gischen und sachsischen Kaiser. I, Berlin 1914, tabl. XXVIII, il. 71a; A. L. V a n d e r s a 11, Two Carolingian
Ivories from the Morgan Collection in The Metropolitan Museum of Art. Metropolitan Museum Journal, VI,
1972, s. 17—57, il. 5 do s. 29.
98 Hinkmar (ok. 806—882), jako arcybiskup Reims i doradca Karola Łysego od 845 r. odgrywał ważną rolę
w sprawach kościelnych i państwowych, autor licznych utworów prozą i wierszem: Mignę, Patrologia latina
125, 126.
99 Codex Aureus z opactwa St. Emmeram w Ratyzbonie; Monachium, Bayerische Staatsbibliothek Cod.
Lat. 14000, Cim. 55; Steenbock, Der kirchliche Prachteinband, jw., s. 90—92, kat. nr 20, il. 32 (bibliografia
do 1963 r.); Dobrzeniecki MD/2, il. 25.
100 O.-K. Werckmeister, Der Deckel des Codex Aureus von St. Emmeram. Ein Goldschmiedewerk
des 9. Jahrhunderts. Baden — Baden 1963, II. Bedeutung. 1. Bedeutungsmotive in der Ikonographie, s. 47: Maiestas;
E. Grube, Majestas und Crucifix. Zum Motiv des Suppedaneums. Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 20, 1957,
s. 268—278, il. 16.
52