DOI Artikel:
Drecka, Wanda: Dwa portrety księżnej na Wiśniczu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19581#0390
zaufania do tego podstępu bogów i uprzedził swego brata Epimeteusza, który nie grzeszył mąd-
rością. Ten jednak nie tylko że się ożenił z Pandorą, ale otworzył tajemniczą beczkę, z której
rozeszło się na ziemię wszystko zło i troski wszelakie50 (por. obraz N. Renieri, il. 6). Według
renesansowej poezji Maurice Sceve i Pierre Ronsarda na skraju puszki została tylko nadzieja;
cnoty uleciały w niebiosa, a zło rozpełzło się po ziemi51. Jeszcze Voltaire powie: „Rien n'est
plus spirituel et plus agreable, en effet, que le conte de Pandorę et de sa boite"52.
Helena Tekla musiała dobrze znać mit grecki, ale znała też przemiany, jakie wniósł do niego
barok, skoro dała się portretować jako strażniczka wszelkich cnót lub Pandora wszystko da-
rząca.
Trzeba by jeszcze przeprowadzić porównanie między portretem Mignarda a obrazem krze-
szowickim. Mogą one z powodzeniem przedstawiać tę samą osobę, zważywszy, że czterdzieści
lat dzieli oba te dzieła i wiek modelki. Flora ma zaokrąglone rysy, a Pandora bardziej wydłużone,
ale Lubomirska na francuskim obrazie jest jeszcze prawie dzieckiem i spłaszczająca jej fryzura
sprzyja zaokrągleniu głowy. Pandory czarne welony wydłużają natomiast jej rysy. Bardziej
zaokrąglone i większe oczy Flory mogą wynikać z intencji francuskiego malarza upiększenia
młodej księżnej, do czego artyści francuscy zawsze mieli skłonność.
Oba portrety są prekursorskie na terenie Polski. Zważywszy, że Helena Tekla urodziła się
w 1622 r. i na naszym portrecie Mignarda jest przedstawiona wkrótce po ślubie (1637), to jest
około 1638, godny zastanowienia jest fakt tak szybkiej penetracji idei Rembrandta (jego pierwsza
Flora jest z 1634 r.). Być może, nie bez znaczenia był pobyt męża Heleny Tekli Aleksandra
Lubomirskiego na studiach w Holandii i z tego rok w Leydzie, w mieście rodzinnym Rem-
brandta53. Mistrz co prawda już od 1632 był w Amsterdamie. Młody wojewodzie mógł zwiedzić
jego pracownię i potem mógł inspirować francuskiego malarza, kiedy powstawał wizerunek
jego żony.
Portret polski znacznie się wzbogacił przez te dwa przedstawienia księżnej na Wiśniczu.
50 Parandowski, jw., s. 45.
51 Panofsky, jw., s. 57.
52 Oeuvres completes de Voltaire, Nouvelle edition conforme pour le texte a 1'edition de Beuchot. XXVIII,
Paris 1877—1885, s. 537.
53 Przyboś, jw., s. 638.
386
rością. Ten jednak nie tylko że się ożenił z Pandorą, ale otworzył tajemniczą beczkę, z której
rozeszło się na ziemię wszystko zło i troski wszelakie50 (por. obraz N. Renieri, il. 6). Według
renesansowej poezji Maurice Sceve i Pierre Ronsarda na skraju puszki została tylko nadzieja;
cnoty uleciały w niebiosa, a zło rozpełzło się po ziemi51. Jeszcze Voltaire powie: „Rien n'est
plus spirituel et plus agreable, en effet, que le conte de Pandorę et de sa boite"52.
Helena Tekla musiała dobrze znać mit grecki, ale znała też przemiany, jakie wniósł do niego
barok, skoro dała się portretować jako strażniczka wszelkich cnót lub Pandora wszystko da-
rząca.
Trzeba by jeszcze przeprowadzić porównanie między portretem Mignarda a obrazem krze-
szowickim. Mogą one z powodzeniem przedstawiać tę samą osobę, zważywszy, że czterdzieści
lat dzieli oba te dzieła i wiek modelki. Flora ma zaokrąglone rysy, a Pandora bardziej wydłużone,
ale Lubomirska na francuskim obrazie jest jeszcze prawie dzieckiem i spłaszczająca jej fryzura
sprzyja zaokrągleniu głowy. Pandory czarne welony wydłużają natomiast jej rysy. Bardziej
zaokrąglone i większe oczy Flory mogą wynikać z intencji francuskiego malarza upiększenia
młodej księżnej, do czego artyści francuscy zawsze mieli skłonność.
Oba portrety są prekursorskie na terenie Polski. Zważywszy, że Helena Tekla urodziła się
w 1622 r. i na naszym portrecie Mignarda jest przedstawiona wkrótce po ślubie (1637), to jest
około 1638, godny zastanowienia jest fakt tak szybkiej penetracji idei Rembrandta (jego pierwsza
Flora jest z 1634 r.). Być może, nie bez znaczenia był pobyt męża Heleny Tekli Aleksandra
Lubomirskiego na studiach w Holandii i z tego rok w Leydzie, w mieście rodzinnym Rem-
brandta53. Mistrz co prawda już od 1632 był w Amsterdamie. Młody wojewodzie mógł zwiedzić
jego pracownię i potem mógł inspirować francuskiego malarza, kiedy powstawał wizerunek
jego żony.
Portret polski znacznie się wzbogacił przez te dwa przedstawienia księżnej na Wiśniczu.
50 Parandowski, jw., s. 45.
51 Panofsky, jw., s. 57.
52 Oeuvres completes de Voltaire, Nouvelle edition conforme pour le texte a 1'edition de Beuchot. XXVIII,
Paris 1877—1885, s. 537.
53 Przyboś, jw., s. 638.
386