DOI Heft:
Część I. Museum / Part I. The Museum
DOI Artikel:Ignatowicz-Woźniakowska, Dorota: Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki - losy obrazu i historia jego konserwacji do 1999 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45360#0056
Dorota Ignatowicz-Woźniakowska Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki...
55
zabezpieczoną werniksem5. Toczono debatę, czy rzeczywiście jest on konieczny, uważając
go za eksperyment; być może nieodwracalny, wręcz szkodliwy w przypadku niemożności
usunięcia farby6. Pruszkowski jednak stał na stanowisku, że w każdym obrazie płótno ulega
degradacji wcześniej niż warstwa malarska i grunt, ponieważ jest mniej odporne na działanie
zmian klimatycznych. Podkreślił, że Bitwa jest przechowywana w złych warunkach, w wil-
gotnym gmachu Zachęty, a zmiany wilgotności wywołują kurczenie i obwisanie płótna, co
z kolei stało się bezpośrednią przyczyną widocznych odspojeń warstwy malarskiej. Wykluczył
inne możliwości zabezpieczenia obrazu takie jak pokrycie werniksem lub płatkami cynfolii
(ze względu na podwyższoną wilgotność podobrazia) oraz dublaż - zarówno ze względu na
format, jak i możliwość zarażenia mikroorganizmami w razie podwyższonej wilgotności,
a także na ryzyko spłaszczenia impastów w wyniku prasowania7. Ostatecznie dublażu nie
wykonano, a odwrocie zamalowano8.
Tak zabezpieczona Bitwa dotrwała w Zachęcie do wybuchu II wojny światowej. Jej losy
okazały się wręcz sensacyjne. Niemcy nie mogli pogodzić się z klęską, jaką ponieśli w 1410 roku
pod Grunwaldem i dlatego zdobycie tego dzieła Matejki było szczególnym zadaniem grup
operacyjnych wojsk niemieckich. Bitwę tropił wywiad wojskowy, poszukiwała administracja
okupacyjna, policja kryminalna, gestapo. I gdyby nie postawa polskich patriotów, którzy po-
stanowili ratować obraz za wszelką cenę, zostałby on zniszczony.
5 Farba ta została otrzymana z zasadowego węglanu ołowiu i bardzo wysokiej jakości oleju, pozyskanego
z ziaren z najlepszych upraw, tłoczonego na zimno i odstanego cztery lata. Zob. Bitwa pod Grunwaldem, teczka nr 72,
materiały źródłowe Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Instytut Sztuki PAN (dalej jako: Bitwa pod
Grunwaldem, teczka nr 72). Dziękuję Pani Annie M. Manikowskiej-Sajdak za pomoc przy wyszukiwaniu materiałów.
6 Protokoły Komisji Wydziału Konserwatorskiego TONZP powołanej 25 kwietnia 1922 r. [w:] Bitwa pod
Grunwaldem, teczka nr 72.
7 Bitwa pod Grunwaldem, teczka nr 72.
8 Ewentualny zabieg dublowania zostałby przeprowadzony przy użyciu masy klajstrowej, a nie woskowej.
il. II fig. 1
Uszkodzenia płótna
powstałe od gwoździ
w wyniku wielokrotnego
nabijania płótna na
krosna | The tears in
the canvas caused
by repeated nailing to
stretcher bars, lata 20.
XX w. 11920s, Narodowy
Instytut Dziedzictwa
w Warszawie, Teki
Marconiego, T.M. 80-1
I National Heritage
Board of Poland,
Marconi Files, T.M. 80-1
fot. nieznany I photographer
unknown
55
zabezpieczoną werniksem5. Toczono debatę, czy rzeczywiście jest on konieczny, uważając
go za eksperyment; być może nieodwracalny, wręcz szkodliwy w przypadku niemożności
usunięcia farby6. Pruszkowski jednak stał na stanowisku, że w każdym obrazie płótno ulega
degradacji wcześniej niż warstwa malarska i grunt, ponieważ jest mniej odporne na działanie
zmian klimatycznych. Podkreślił, że Bitwa jest przechowywana w złych warunkach, w wil-
gotnym gmachu Zachęty, a zmiany wilgotności wywołują kurczenie i obwisanie płótna, co
z kolei stało się bezpośrednią przyczyną widocznych odspojeń warstwy malarskiej. Wykluczył
inne możliwości zabezpieczenia obrazu takie jak pokrycie werniksem lub płatkami cynfolii
(ze względu na podwyższoną wilgotność podobrazia) oraz dublaż - zarówno ze względu na
format, jak i możliwość zarażenia mikroorganizmami w razie podwyższonej wilgotności,
a także na ryzyko spłaszczenia impastów w wyniku prasowania7. Ostatecznie dublażu nie
wykonano, a odwrocie zamalowano8.
Tak zabezpieczona Bitwa dotrwała w Zachęcie do wybuchu II wojny światowej. Jej losy
okazały się wręcz sensacyjne. Niemcy nie mogli pogodzić się z klęską, jaką ponieśli w 1410 roku
pod Grunwaldem i dlatego zdobycie tego dzieła Matejki było szczególnym zadaniem grup
operacyjnych wojsk niemieckich. Bitwę tropił wywiad wojskowy, poszukiwała administracja
okupacyjna, policja kryminalna, gestapo. I gdyby nie postawa polskich patriotów, którzy po-
stanowili ratować obraz za wszelką cenę, zostałby on zniszczony.
5 Farba ta została otrzymana z zasadowego węglanu ołowiu i bardzo wysokiej jakości oleju, pozyskanego
z ziaren z najlepszych upraw, tłoczonego na zimno i odstanego cztery lata. Zob. Bitwa pod Grunwaldem, teczka nr 72,
materiały źródłowe Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, Instytut Sztuki PAN (dalej jako: Bitwa pod
Grunwaldem, teczka nr 72). Dziękuję Pani Annie M. Manikowskiej-Sajdak za pomoc przy wyszukiwaniu materiałów.
6 Protokoły Komisji Wydziału Konserwatorskiego TONZP powołanej 25 kwietnia 1922 r. [w:] Bitwa pod
Grunwaldem, teczka nr 72.
7 Bitwa pod Grunwaldem, teczka nr 72.
8 Ewentualny zabieg dublowania zostałby przeprowadzony przy użyciu masy klajstrowej, a nie woskowej.
il. II fig. 1
Uszkodzenia płótna
powstałe od gwoździ
w wyniku wielokrotnego
nabijania płótna na
krosna | The tears in
the canvas caused
by repeated nailing to
stretcher bars, lata 20.
XX w. 11920s, Narodowy
Instytut Dziedzictwa
w Warszawie, Teki
Marconiego, T.M. 80-1
I National Heritage
Board of Poland,
Marconi Files, T.M. 80-1
fot. nieznany I photographer
unknown