Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

12

KAZIMIERZ SMUTEK

skracanie się wierteł przez ścieranie podczas
obrotów — wystarczyła na przewiercenie da-
nych narzędzi do głębokości równających się
wysokościom danych stożków. Szczegóły dol-
nych partii stożków tej grupy pozwalają wnio-

A B C D

II. 1. Stożki o gładkich powierzchniach górnych (rys.
z natury, 1 : 1)

skować, że przebiegi wierceń dokonanych u na-
rzędzi, z których stożki te pochodzą, zostały do-
prowadzone bez przeszkód do końca, co niżej
motywuję.

Partie dolne stożków A, B, C wykazują
mniej lub więcej regularne, stopniowe posze-
rzenia — stanowią one resztki nie dowierco-
nych warstewek narzędzi, u których dokonano
zabiegów wiertniczych. Częstym bowiem zjawi-
skiem przy wierceniach jest w końcowych fa-
zach wygniecenie nie dowierconych war-
stewek materiału, a zwłaszcza materiału kru-
chego. Przypadki takie są nieuniknione, gdy
obiekt nie zwiera się dostatecznie z podstawką
lub gdy materiał podstawki jest miększy niż ma-
teriał obiektu5. Wygniecenie nie dowierconej
warstwy może sięgać do granicy zakreślonej
śladem wiertła, co widoczne jest właśnie u stoż-

II. 2. Stożek przy prawidłowym wierceniu (rys.
schematyczny)

ków A, B, C i co nie czyni szkodliwych ubyt-
ków w masie obiektu — lub może tę granicę
przekroczyć. Skąpe szczątki nie dowierconych
warstewek u stożków A, B, C wskazują, że wy-
gniecenie nie wyszło poza granice śladów ostrzy
wierteł, a równocześnie świadczą, iż zabiegi

' Odtąd będę używał wyrazu obiekt w znaczeniu
przedmiotu, na którym został dokonany lub dokonuje
się albo będzie dokonany zabieg wiertniczy.

wiertnicze, których produktami są wymienione
stożki, zostały doprowadzone do końca.

Inaczej było ze stożkiem D. Brak u niego
poszerzenia nie wyklucza dojścia zabiegu wiert-
niczego do końca. Jego wysokość pozwala wnio-
skować o pomyślnym przebiegu wiercenia,
a brak poszerzenia może świadczyć, że obiekt,
z którego stożek ten pochodzi, był należycie
zmocowany z podstawką, skutkiem czego ostrze
wiertła doszło aż do podstawki (il. 2) i być może
na niej pozostawiło swój ślad, tak jak na posze-
rzeniach u stożków A, B, C. Można też w inny
sposób tłumaczyć brak poszerzenia stożka D,
a mianowicie mógł on być wyłamanym przypad-
kowo przez wychylenie wiertła lub też ce-
lowo, czego wymagała praktyka kamieniarska,
o czym niżej będzie jeszcze mowa.

Zwracają uwagę kształt i jego szczegóły oraz
nikłe rozmiary stożka C. To jednostronne za-
okrąglenie górnego końca jest następstwem ze-
ślizgów ostrza wiertła, któremu wygładzona
górna ścianka obiektu nie pozwoliła na szyb-
kie wyżłobienie toru pracy. Mogło tu też mieć
miejsce niecentryczne ustawienie wiertła
w uchwycie przyrządu wiertniczego. Ślady że-

li. 3. Stożek wyłamany (rys. schematyczny)

ślizgów ostrzy wierteł spotykane są dość często
właśnie na wykończonych i wygładzonych gór-
nych płaszczyznach narzędzi kamiennych. Mała
wysokość stożka C może świadczyć o małej gru-
bości przewierconego obiektu lub, że stożek ten
jest produktem wiercenia dwustronnego. Inte-
resującym szczegółem jest tu znaczna grubość
wyłamanej warstwy nie dowierconej, co wyka-
zuje dolny koniec stożka. Mogła tu mieć miej-
sce sytuacja przedstawiona na ilusitracji 3, któ-
ra zaistniała wskutek przypadkowego lub celo-
wego wyłamania stożka, a która jednak nie
spowodowała ubytków i pozwalała na łatwe
wyoperowanie resztek pozostałych w otworze
trzonkowym.

Płaszczyzny dolne stożków tej grupy są
chropowate. Ponieważ płaszczyzny te sta-
nowią wycinki z dolnych ścian odnośnych obiek-
tów, stąd wniosek, że ściany te nie były wy-
kończone przed wywierceniem otworów trzon-
kowych. Jakie względy przemawiają za takim
wnioskiem? W pewnym sensie przemawia tu
przypadek przedstawiony na il. 3 i repre-
zentowany konkretnie przez stożek C. Z drugiej
zaś strony przemawia założenie, że jeżeli zda-