Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

Janusz Kramarek

ZDOBNICTWO WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH
NACZYŃ GLINIANYCH NA ŚLĄSKU

Celem niniejszego opracowania jest przed-
stawienie najstarszych rodzimych wątków
zdobniczych na śląskich naczyniach glinianych
z okresu wczesnego średniowiecza oraz stosowa-
nej ówcześnie techniki zdobniczej.

Szczegółowe badania archeologiczne licznych
ośrodków rzemieślniczo-handlowych, takich
jak np. Gniezno, Poznań, Gdańsk, Wrocław,
Opole i innych, pozwoliły stwierdzić, że już
w tym okresie w podgrodziach na obszarze Pol-
ski skupiali się rzemieślnicy o różnorodnej, ści-
śle określonej specjalizacji.

Wyroby rzemiosła podgrodziowego były po-
wszechnie' zdobione rozmaitą ornamentyką,
nieraz bardzo pomysłową, świadczącą pochleb-
nie o umiejętnościach artystycznych wykonaw-
ców oraz o wymogach i potrzebach estetycz-
nych odbiorców.

W pracy niniejszej zajmę się wąskim wycin-
kiem z zakresu zdobnictwa w okresie wczesno-
średniowiecznym, mianowicie ornamentyką na-
czyń glinianych na Śląsku.

Nie wyczerpuję jednakże wszystkich wąt-
ków zdobniczych dotychczas poznanych, a to
z tego względu, że publikowaniem szeregu ma-
teriałów archeologicznych zajmą się poszcze-
gólni badacze stanowisk i niewątpliwie, wystę-
pujące na naczyniach wątki zdobnicze, zostaną
szczegółowo i wyczerpująco omówione w mono-
graficznych opracowaniach źródeł archeologicz-
nych.

Materiału do niniejszej pracy dostarczyły
częściowo publikacje archeologiczne, tak ba-
daczy niemieckich z okresu międzywojennego,
jak i polskich z okresu powojennego. Oparłem
się również na własnych notatkach i szkicach
wykonanych w czasie udziału w trzech ekspe-
dycjach wykopaliskowych na Śląsku: w r. 1952
i 1953 pod kierownictwem prof. dr Wł. H o ł u-
b o w i c z a w Opolu na wyspie odrzańskiej Pa-
siece, gdzie badano wczesnośredniowieczną osa-

dę rzemieślniczo-handlową, oraz w 1955 r. pod
kierownictwem doc. dr W. K o c z k i we Wroc-
ławiu na Ostrowiu Tumskim, gdzie badano
wczesnośredniowieczne podgrodzie. Ze stanowi-
ska we Wrocławiu opracowywałem materiał ce-
ramiczny.

Poszczególne wątki zdobnicze oraz źródła,
które ogólnie omawiam poniżej, zestawiam
w części materiałowej niniejszej pracy.

Terytorialne występowanie omawianych tu
wątków zdobniczych obejmuje mniej więcej
granice dzisiejszych województw śląskich oraz
niewielką południową część dzisiejszego obsza-
ru Ziemi Lubuskiej, który w okresie wczesno-
średniowiecznym wchodził w skład Śląska.

W dotychczasowej literaturze niewiele ma-
my opracowań szczegółowych dotyczących or-
namentyki naczyń glinianych z okresu wczesno-
średniowiecznego na Śląsku. K. Strauss
w pracy poświęconej ceramice śląskiej 1 publi-
kuje zaledwie kilka wątków zdobniczych z na-
czyń glinianych datowanych na XII i XIII w.
J. Kostrzewski, omawiając zdobnictwo
wczesnośredniowiecznych naczyń2, przytacza
również kilka wątków zdobniczych z terenu
Śląska. M. Trzepacz w pracy poświęconej
ornamentyce naczyń^, w niewielkim tylko stop-
niu nawiązuje do ornamentyki śląskiej, co jest
zrozumiałe z powodu trudno dostępnego i niedo-
statecznie opublikowanego materiału archeolo-
gicznego z terenu Śląska. W porównaniu z opu-
blikowaną przez nią ornamentyką z różnych
dzielnic Polski, omówione poniżej wątki zdob
nicze ze Śląska posiadają w pewnym stopniu

1 K. Strauss, Schtesische Keramik, Strassburg
1929, tabl. I i II.

- J. Kostrzewski, Kultura prapolska, Poznań
1949, s. 419.

3M. Trzepacz, Ornamentyka ceramiki okresu
wczesnośredniowiecznego, „Polska Sztuka Ludowa",
1952, nr 3, s. 163—169.