Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

Kazimierz Smutek

TECHNIKA WIERCENIA W KAMIENIU
NA PRZEŁOMIE NEOLITU I BRĄZU

Podczas inwentaryzacji zabytków Działu
Archeologii Muzeum Śląskiego we Wrocławiu
znaleziono dziewięć egzemplarzy kamiennych
stożków ściętych — produktów odpadko-
wych, powstałych we wnętrzach rurowatych
wierteł przy wierceniu otworów trzonkowych
u narzędzi kamiennych. Stożki te, wykonane
z serpentynu, stanowią ważny i interesujący
przyczynek do osiągnięć techniki kamieniar-
skiej z końca neolitu i wczesnego okresu epoki
brązu, gdyż w tym właśnie czasie produkowano
liczne narzędzia z serpentynu, wśród których
przeważają toporki typu ślężańskiego 1. W szcze-
gólności stożki te są wiernym przekazem
przebiegu samego wiercenia otworów w ka-
mieniu, są świadectwem rodzaju stosowanych
wówczas wierteł i pozwalają na odtworzenie
dość jasnego obrazu całego procesu wiertni-
czego.

Wydawać by się mogło, że rolę takiego prze-
kazu mogą spełnić również same otwory
trzonkowe, jako produkty celowe tych samych
procesów technicznych. Przeciwko tej równo-
rzędności przemawiają zdecydowanie fakty.
Otwory trzonkowe właśnie dlatego, że są pro-
duktami celowymi, zatraciły z racji tejże
celowości wiele śladów pracy wierteł. Wytwór-
ca bowiem, tak samo pracowicie jak i zewnętrz-
ne płaszczyzny narzędzi, wyrównywał ścianki
otworów trzonkowych, o czym dowodnie świad-
czą okazy. Zabiegi te zacierały wszelkie ślady
poprzedniej pracy wiertła. Do dalszego wygła-
dzania ścianek otworów trzonkowych, być może
przyczyniały się też tkwiące w nich trzonki.
Same otwory, gdyby nawet zachowały ślady
pracy wierteł, nic nie mówią o rodzaju wierteł,
których tu użyto. Poza tym otworom trzonko-

1 W artykule pt. Slężańskie topory bojowe
(„Z otchłani wieków" z. 9, 1950) podałem opisy z ry-
sunkami oraz genezę i chronologię tych narzędzi.

wym brak jeszcze innych szczegółów posiada-
nych przez stożki, o czym będzie mowa niżej.

W literaturze archeologicznej spotyka się
zaledwie wzmianki i rzadziej rysunek takiego
stożka -. Nie wykorzystał wcale tego materiału
L. Pfeiffer, który technikom epoki kamien-
nej poświęcił dwie dość pojemne książki;!.
Wspomniał jedynie, że we wnętrzu rurowatych
wierteł wytwarzają się stożki i że znajdują się
one w zbiorach wszystkich muzeów4. Z takiego
potraktowania stożków wynikło, że Pfeiffer nic
nie powiedział o przebiegu procesu wiertnicze-
go, co było nieodzownie wskazanym ze wzglę-
du na cele, jakie swym pracom wyznaczył.
Same ilustracje celów tych też nie spełniają.
Z zajętego przez Pfeiffera w tym względzie sta-
nowiska wynikałoby, że drążenie otworów w ka-
mieniach przebiegało łatwo i bez zaburzeń.

Przystąpmy do opisu wspomnianych na
wstępie stożków i przedstawienia wniosków
wyprowadzonych z analizy ich form i szczegó-
łów oraz ze specjalnych cech, które zadecydo-
wały o podziale tych stożków na trzy grupy.

Do grupy I zaliczyłem stożki A, B, C, D,
których cechą wyróżniającą są gładkie pła-
szczyzny górne (il. 1). Ponieważ płaszczyzny te
są wycinkami górnych ścian narzędzi, z któ-
rych stożki te pochodzą, stąd wniosek, że
w chwili rozpoczęcia drążenia otworów u tych
narzędzi, obróbka ich górnych ścian była już
ukończoną. Dalszy tok wnioskowania pozwala
założyć, że wiertła, w których wnętrzach stożki
te się wytworzyły, były dostatecznie długie, to
znaczy, że długość ich — biorąc pod uwagę

2 Np. M e r t i n s O., Wegweiser durch die Ur-
geschichte Schlesiens, Breslau 1906, s. 33.

:1 P f e i f f e r L., Die steinzeitliche Technik, Jena
1912, tenże, Die Werkzeuge des Steinzeit-Menschen,
Jena 1920.

1 Pfeiffer L., Die Werkzeuge..., s. 137 i n.