DOI Artikel:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Zeitschrift für Ostforschung - Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa. Im Auftrage des J. G. Herder-Forschungsrates e. V. herausgegeben von: H. Aubin. E. Keyser, H. Schlenger - Jahrgang 1-5, Marburg a. L. 1952—1956
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0218
162
RECENZJE I OMÓWIENIA
ZEITSCHRIFT FUR OSTFORSCHUNG — Lander und
V61ker im óstlichen Mitteleuropa.
Im Auftrage des J. G. Herder-Forschungsrates e. V.
herausgegeben von: H. Aubin. E. Keyser, H. Schlen-
ger — Jahrgang 1—5, Marburg a. L. 1952—1956.
Kwartalnik „Zeitschrift fur Ostforschung" jest
głównym wydawnictwem jednego z najważniejszych
ośrodków naukowych zachodnio-niemieckich) zajmują-
cych się wyłącznie współczesną i historyczną proble-
matyką krajów środkowo-europejskicri. Ośrodek ten,
kierowany przez powstałą w r. 1950 tzw. Radę Ba-
dawczą J. G. Herdera w Marburgu, dysponuje rozbu-
dowanym aparatem organizacyjnym, ujętym w ramy
Instytutu im. J. G. Herdera. W skład Rady Badawczej
wchodzi 40 stałych członków, wybitnych specjalistów
różnych dyscyplin naukowych, a więc zarówno nauk
ściśle historycznych, jak i slawistyki, historii sztuki,
etnografii, nauk społecznych, prawa i geografii.
O powołaniu do Rady decydował stopień zaanga-
żowania kandydata w działalności naukowej dotyczącej
tego kompleksu zagadnień, które określa się bardzo
rozpowszechnionym w Niemczech od czasów przed-
wojennych terminem Ostforschung. Członkami Rady
Badawczej są więc przeważnie uczeni pracujący nad
zagadnieniami środkowo-europejskimi od szeregu lat
i mający za sobą pokaźny dorobek publicystyczny
w tej dziedzinie.
Celem niniejszego omówienia jest przedstawienie
zainteresowań, metod i wyników badawczych marbur-
skiego ośrodka poprzez prace publikowane w jego re-
prezentacyjnym periodyku. Niezależnie jednak od
tego warto przytoczyć programowe sformułowania je-
dnego z redaktorów — E. KEYSERA, zawarte w ar-
tykule wstępnym pierwszego zeszytu Kwartalnika26.
Keyser zapewnia, że nowe czasopismo jak i cały mar-
burski ośrodek badawczy im. Herdera służyć mają
„tylko celom naukowym", a w szczególności poznaniu
krajów i narodów Europy wschodniej. Nie próbuje je-
dnakże bynajmniej taić, że badania śiodkowo-wscho-
dniej Europy stanowią nie tylko obowiązek narodowy
Niemiec, ale i konieczność polityczną. Istotny cel po-
lityczny — tradycyjnie zresztą w nauce niemieckiej
związany z pojęciem Ostforschung — autor stara się
maskować frazesami o „nowej Europie" i „wspólnocie
europejskiej". Widać jednak już z określenia tery-
torialnych zainteresowań Rady Badawczej, że sens
polityczny tych badań nie jest aż tak uniwersalny,
lecz wiąże się z określonymi kołami politycznymi
N.R.F., od których Keyser przejmuje charaktery-
styczny podział geograficzno - polityczny powojennej
Polski na: Polskę, Wartheland, Pomorze i Śląsk. Nie
możemy więc nie wyczuwać jako dwuznacznej pate-
tycznej deklaracji redaktora Keysera, kończącej jego
artykuł odwołaniem się do „prawdy" — jedynego
i najwyższego celu działalności Rady, zwłaszcza żs
20 E. Keyser, Der Johann Gottfried Herder-For-
schungsrat und das Johann Gotfried Herder-Iustitut,
Z. f. O. nr 1: 1952, s. 101—106.
w tej „prawdzie" widzi on drogę do spełnienia na kra-
jach Europy środkowej wielkich słów Ewangelisty:
„Die Wahrheit wird Euch freimachen" — a treść sło-
wa freimachen długo jeszcze kojarzyć się będzie
w Polsce nie z Ewangelią, lecz z hasłami okresu oku-
pacji niemieckiej.
Pracownicy Rady i Instytutu Herdera rozumieją
oczywiście, że nie wszystkie tradycje przedwojennej
Ostforschung mogą i powinny być dzisiaj kontynuo-
wane. Sytuacja wymaga nowego programu badawcze-
go, zapowiada go więc w innym artykule pierwszego
numeru redaktor H. AUBIN tytułem: „An einem
neuen Anfang der Ostforschung". Zmiana ma ozna-
czać przede wszystkim pełną znajomość badań pro-
wadzonych w krajach „wschodnich", a także zerwa-
nie z tendencyjnym odmawianiem elementowi słowiań-
skiemu jakiegokolwiek znaczenia. Nie wynika z tego
bynajmniej, że zachodnio-niemieccy badacze Europy
wschodniej wyzbyli się słowianofobii; artykuł H. D.
KAHLA w tymże programowym numerze „Zeit-
schrift fiir Ostforschung" wykazuje, że nie chodzi tu
wcale o zasadniczą zmianę poglądów. Jeżeli bowiem
autor stwierdza większy niż dotąd przyznawano
wpływ czynnika słowiańskiego w historii średnio-
wiecznej Europy — to tylko w związku z jego rolą
w kształtowaniu narodu niemieckiego -'.
Przedstawione przewodnie myśli trzech artyku-
łów w otwierającym serię zeszycie kwartalnika wy-
starczą dla wstępnego zorientowania w charakterze
tego wydawnictwa, wyrosłego w oparciu o nowocze-
śnie zorganizowany ośrodek badawczy, który już
w chwili rozpoczęcia swej działalności dysponował
biblioteką złożoną z ok. 18.000 tomów (w/łącznie z za-
kresu specjalnych zainteresowań ośrodka) i na bie-
żąco kontynuowaną bibliografią środkowo-wschodniej
Europy, obejmującą ponad 34.000 pozycji. Omawiany
kwartalnik nie jest jedynym wydawnictwem Instytu-
tu Herdera, który ponadto wydaje periodyki: „Wis-
senschaftliche Beitrage", wielotomową serię pt. „Hand-
buch d. deutschen Ostgebiete" oraz serię wydawnictw
w prowizorycznej formie zeszytów powielanych (w tej
serii wyszła m. in. znana praca H. R i s t e r a —
„Schlesische Bibliographie 1942—53" 28).
Szczegółowe omówienie całej zawartości 5 roczni-
ków kwartalnika Z.f.O. nie mieściłoby się ani w ra-
mach miejsca, jakie mogą na ten cel przeznaczyć
„Roczniki Sztuki Śląskiej", ani w zakresie kompeten-
cji podpisanego. Zależy mi przede wszystkim na zapo-
znaniu szerszych kręgów społeczeństwa z wydawnic-
twem, o którym tylko fragmentaryczne relacje poda-
wały dotąd publikacje polskie (głównie „Przegląd Za-
chodni"), a które ze względu na bardzo szeroki zakres
27 H. D. K a h 1, Zum Geist der deutschen Slaven-
Mission des Hochmittelalters, Z. f. O. nr 1: 1952.
28 Dokładniejsze omówienie działalności Rady Ba-
dawczej i Instytutu Herdera daje A. J. Kamiński,
„Przegl. Zach." nr 3—4: 1956, s. 291 i n. oraz G. La-
buda, Stare i nowe tendencje w historiografii za-
chodnio-niemieckiej, „Przegl. Zach." nr 7—8: 1956,
s. 240—241.
RECENZJE I OMÓWIENIA
ZEITSCHRIFT FUR OSTFORSCHUNG — Lander und
V61ker im óstlichen Mitteleuropa.
Im Auftrage des J. G. Herder-Forschungsrates e. V.
herausgegeben von: H. Aubin. E. Keyser, H. Schlen-
ger — Jahrgang 1—5, Marburg a. L. 1952—1956.
Kwartalnik „Zeitschrift fur Ostforschung" jest
głównym wydawnictwem jednego z najważniejszych
ośrodków naukowych zachodnio-niemieckich) zajmują-
cych się wyłącznie współczesną i historyczną proble-
matyką krajów środkowo-europejskicri. Ośrodek ten,
kierowany przez powstałą w r. 1950 tzw. Radę Ba-
dawczą J. G. Herdera w Marburgu, dysponuje rozbu-
dowanym aparatem organizacyjnym, ujętym w ramy
Instytutu im. J. G. Herdera. W skład Rady Badawczej
wchodzi 40 stałych członków, wybitnych specjalistów
różnych dyscyplin naukowych, a więc zarówno nauk
ściśle historycznych, jak i slawistyki, historii sztuki,
etnografii, nauk społecznych, prawa i geografii.
O powołaniu do Rady decydował stopień zaanga-
żowania kandydata w działalności naukowej dotyczącej
tego kompleksu zagadnień, które określa się bardzo
rozpowszechnionym w Niemczech od czasów przed-
wojennych terminem Ostforschung. Członkami Rady
Badawczej są więc przeważnie uczeni pracujący nad
zagadnieniami środkowo-europejskimi od szeregu lat
i mający za sobą pokaźny dorobek publicystyczny
w tej dziedzinie.
Celem niniejszego omówienia jest przedstawienie
zainteresowań, metod i wyników badawczych marbur-
skiego ośrodka poprzez prace publikowane w jego re-
prezentacyjnym periodyku. Niezależnie jednak od
tego warto przytoczyć programowe sformułowania je-
dnego z redaktorów — E. KEYSERA, zawarte w ar-
tykule wstępnym pierwszego zeszytu Kwartalnika26.
Keyser zapewnia, że nowe czasopismo jak i cały mar-
burski ośrodek badawczy im. Herdera służyć mają
„tylko celom naukowym", a w szczególności poznaniu
krajów i narodów Europy wschodniej. Nie próbuje je-
dnakże bynajmniej taić, że badania śiodkowo-wscho-
dniej Europy stanowią nie tylko obowiązek narodowy
Niemiec, ale i konieczność polityczną. Istotny cel po-
lityczny — tradycyjnie zresztą w nauce niemieckiej
związany z pojęciem Ostforschung — autor stara się
maskować frazesami o „nowej Europie" i „wspólnocie
europejskiej". Widać jednak już z określenia tery-
torialnych zainteresowań Rady Badawczej, że sens
polityczny tych badań nie jest aż tak uniwersalny,
lecz wiąże się z określonymi kołami politycznymi
N.R.F., od których Keyser przejmuje charaktery-
styczny podział geograficzno - polityczny powojennej
Polski na: Polskę, Wartheland, Pomorze i Śląsk. Nie
możemy więc nie wyczuwać jako dwuznacznej pate-
tycznej deklaracji redaktora Keysera, kończącej jego
artykuł odwołaniem się do „prawdy" — jedynego
i najwyższego celu działalności Rady, zwłaszcza żs
20 E. Keyser, Der Johann Gottfried Herder-For-
schungsrat und das Johann Gotfried Herder-Iustitut,
Z. f. O. nr 1: 1952, s. 101—106.
w tej „prawdzie" widzi on drogę do spełnienia na kra-
jach Europy środkowej wielkich słów Ewangelisty:
„Die Wahrheit wird Euch freimachen" — a treść sło-
wa freimachen długo jeszcze kojarzyć się będzie
w Polsce nie z Ewangelią, lecz z hasłami okresu oku-
pacji niemieckiej.
Pracownicy Rady i Instytutu Herdera rozumieją
oczywiście, że nie wszystkie tradycje przedwojennej
Ostforschung mogą i powinny być dzisiaj kontynuo-
wane. Sytuacja wymaga nowego programu badawcze-
go, zapowiada go więc w innym artykule pierwszego
numeru redaktor H. AUBIN tytułem: „An einem
neuen Anfang der Ostforschung". Zmiana ma ozna-
czać przede wszystkim pełną znajomość badań pro-
wadzonych w krajach „wschodnich", a także zerwa-
nie z tendencyjnym odmawianiem elementowi słowiań-
skiemu jakiegokolwiek znaczenia. Nie wynika z tego
bynajmniej, że zachodnio-niemieccy badacze Europy
wschodniej wyzbyli się słowianofobii; artykuł H. D.
KAHLA w tymże programowym numerze „Zeit-
schrift fiir Ostforschung" wykazuje, że nie chodzi tu
wcale o zasadniczą zmianę poglądów. Jeżeli bowiem
autor stwierdza większy niż dotąd przyznawano
wpływ czynnika słowiańskiego w historii średnio-
wiecznej Europy — to tylko w związku z jego rolą
w kształtowaniu narodu niemieckiego -'.
Przedstawione przewodnie myśli trzech artyku-
łów w otwierającym serię zeszycie kwartalnika wy-
starczą dla wstępnego zorientowania w charakterze
tego wydawnictwa, wyrosłego w oparciu o nowocze-
śnie zorganizowany ośrodek badawczy, który już
w chwili rozpoczęcia swej działalności dysponował
biblioteką złożoną z ok. 18.000 tomów (w/łącznie z za-
kresu specjalnych zainteresowań ośrodka) i na bie-
żąco kontynuowaną bibliografią środkowo-wschodniej
Europy, obejmującą ponad 34.000 pozycji. Omawiany
kwartalnik nie jest jedynym wydawnictwem Instytu-
tu Herdera, który ponadto wydaje periodyki: „Wis-
senschaftliche Beitrage", wielotomową serię pt. „Hand-
buch d. deutschen Ostgebiete" oraz serię wydawnictw
w prowizorycznej formie zeszytów powielanych (w tej
serii wyszła m. in. znana praca H. R i s t e r a —
„Schlesische Bibliographie 1942—53" 28).
Szczegółowe omówienie całej zawartości 5 roczni-
ków kwartalnika Z.f.O. nie mieściłoby się ani w ra-
mach miejsca, jakie mogą na ten cel przeznaczyć
„Roczniki Sztuki Śląskiej", ani w zakresie kompeten-
cji podpisanego. Zależy mi przede wszystkim na zapo-
znaniu szerszych kręgów społeczeństwa z wydawnic-
twem, o którym tylko fragmentaryczne relacje poda-
wały dotąd publikacje polskie (głównie „Przegląd Za-
chodni"), a które ze względu na bardzo szeroki zakres
27 H. D. K a h 1, Zum Geist der deutschen Slaven-
Mission des Hochmittelalters, Z. f. O. nr 1: 1952.
28 Dokładniejsze omówienie działalności Rady Ba-
dawczej i Instytutu Herdera daje A. J. Kamiński,
„Przegl. Zach." nr 3—4: 1956, s. 291 i n. oraz G. La-
buda, Stare i nowe tendencje w historiografii za-
chodnio-niemieckiej, „Przegl. Zach." nr 7—8: 1956,
s. 240—241.