Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (1.1959)

172

RECENZJE I OMÓWIENIA

wie pełne zestawienie inwentaryzatorskie zabytków
romańszczyzny na Śląsku, opracowanie powyższe ma
ogromne znaczenie, będzie ono podstawą do wszyst-
kich prac nad tym okresem.

Dalsze studia nad epoką romańską na Śląsku
będą mogły niewątpliwie, poza powiększeniem liczby
budowli romańskich, a może i zmianą topografii,
wskazać na większą jeszcze ilość elementów typowych
dla Śląska. Znajdą także może rozwiązanie tak
węzłowe zagadnienia dla Śląska, jak romański kościół
św.Jakuba w Nysie czy kościół Panny Marii w Złoto-
ryji, które autor dosyć pobieżnie potraktował.

W układzie graficznym książki dosyć przykrym
brakiem jest pominięcie nazw miejscowości przy ilu-
stracjach. Brak też jest spisu ilustracji.

M. S.

ADAM WIĘCEK, POLSCY ARTYŚCI WROCŁAWIA
W WIEKU XVIII,
Warszawa 1956 „Sztuka"

Autor, po nakreśleniu w ogólnym wstępie stanu
polskości Wrocławia w XVIII w., omawia 23 artystów
polskich pracujących tu w tym okresie: 8 malarzy,
8 złotników, 5 rytowników i 2 rzeźbiarzy. Niektórzy
z nich przybyli z innych dzielnic Polski, inni po-
chodzą ze Śląska, co do pochodzenia niektórych brak
źródeł archiwalnych.

Szerzej zajmuje się autor tylko paru artystami.
Przede wszystkim rodziną rytowników Strachowskich,
ilustrujących różne wydawnictwa (w większości mie-
dzioryt). Pod względem tematycznym największy ze-
spół stanowią portrety współczesnych osób. Jak słu-
sznie autor zwraca uwagę, w formie zresztą zbyt
dubitatywnej, były to sztychy wykonywane na pod-
stawie portretów. Wartość artystyczna sztychu zależna
jest od wartości portretu. Wystarczy np. porównać
portret Leszczyńskiego i portret Kondmanna. Duża
ilość reprodukcji prac Strachowskich daje możność
zorientowania się w ich twórczości artystycznej i ro-
dzajach tematyki.

Spośród rzeźbiarzy Więcek zajmuje się w szer-
szej mierze tylko Urbańskim, zapowiadając zresztą
w przypisach większą monografię tego wybitnego ar-
tysty pracującego we Wrocławiu.

Brak bliższych danych archiwalnych, a często
i zaginięcie wielu dzieł sztuki, zwłaszcza w ostatniej
wojnie, utrudnia szersze opracowanie monografii Po-
laków pracujących w XVIII we Wrocławiu.

M. S.

K. MALECZYNSKI, M. MORELOWSKI, A. PTA-
SZYCKA, WROCŁAW, ROZWÓJ URBANISTYCZNY,
Warszawa, 1956 „Budownictwo i Architektura".

Książka obejmuje dzieje miasta od X w., a więc
od czasu, dla którego źródeł dostarczają ostatnie ba-
dania archeologiczne na Ostrowiu Tumskim, aż po

czasy dzisiejsze, a raczej po perspektywy obecnego
planu 5-letniego, a więc po rok 1960-ty.

Całość tego okresu podzielona jest na parę eta-
pów. Pierwszy okres, powstanie miasta wokół prze-
prawy na Odrze, zabezpieczenie tej przeprawy, uma-
cnianie w średniowieczu murami obronnymi, sięga po
rok 1526. Dalej następuje okres budowania w renesan-
sie i później w baroku nowych fortyfikacji, które zo-
stały zburzone w 1807 r., wyznaczając tym samym
trzeci okres rozwoju miasta już jako kapitalistycznego
centrum nowoczesnego przemysłu i handlu. Pracę za-
myka okres zagospodarowania Wrocławia po wojnie
w latach 1945—55 i perspektywy rozwoju miasta
w planie 5-letnim.

Opracowania przyjętych w książce okresów histo-
rycznych składają się z dwóch części, z zarysu tła
historycznego w opracowaniu Karola Maleczyń-
skiego, podającego w dużym skrócie najważniejsze
wiadomości historyczne o danym okresie, i z przed-
stawienia rozwoju urbanistycznego, w dwóch pierw-
szych częściach opracowanego przez Mariana More-
lowskiego, w trzeciej i czwartej przez Annę Ptaszycką.
W tej ostatniej brak wiadomości historycznych o wal-
kach o Wrocław w czasie wojny, zajęciu go przez woj-
ska radzieckie, pierwszej organizacji władzy polskiej
na tym terenie.

Całość tej tak dużej i cennej pracy zbie-
rającej materiał i dającej obraz tysiącletniego
istnienia, cechuje, jak to zresztą redakcja stwierdza
w przedmowie, duża niejednolitość opracowań, spo-
wodowana może nie tylko — jak to sugeruje re-
dakcja — innym stosunkiem autorów do zagadnień
urbanistycznych, zwłaszcza jeżeli chodzi o Morelow-
skiego i Ptaszycką, ale także i różnicami w ilości
i jakości materiałów, jakimi autorzy dysponują. U Mo-
relowskiego, zwłaszcza w części pierwszej, liczba prze-
kazów historycznych, na których mógł się oprzeć,
jest znikoma, toteż całość ma charakter przede wszyst-
kim dowodowy, uzasadniający tezy wysunięte przez
autora. Ptaszycką natomiast gromadzi i segreguje
fakty, których autentyczność dowiedziona jest szere-
giem dokumentów lub możliwa do sprawdzenia
z autopsji. Niewątpliwie podejście Morelowskiego,
który jest przede wszystkim historykiem sztuki i na-
wraca zawsze do zabytku, do jego waloru artystycz-
nego, będącego wynikiem rozwoju całej europejskiej
kultury, jest zupełnie inne niż Ptaszyckiej, która jest
architektem-urbanistą i traktuje zabytek jako uzupeł-
nienie koncepcji urbanistycznej, więcej uwagi poświę-
cając samemu ustawieniu życia w danym okresie roz-
woju miasta.

Historia rozwoju miasta Wrocławia w ciągu wie-
ków ma swoją dość bogatą literaturę, przede wszyst-
kim niemiecką74. Wśród opracowań polskich najwię-
cej zajmował się tym tematem autor dwóch pierw-
szych rozdziałów omawianej książki, prof. Morelow-

74 Obszerną bibliografię podaje K. M a 1 e c z y ń-
s k i, Dzieje Wrocławia, cz. I, wyd. Instytutu Ślą-
skiego, Katowice—Wrocław 1948.