DOI Artikel:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Zeitschrift für Ostforschung - Länder und Völker im östlichen Mitteleuropa. Im Auftrage des J. G. Herder-Forschungsrates e. V. herausgegeben von: H. Aubin. E. Keyser, H. Schlenger - Jahrgang 1-5, Marburg a. L. 1952—1956
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0225
RECENZJE I OMÓWIENIA
169
skim52. Przykładem szerszych zainteresowań może być
artykuł G. Rhodego o wschodnich granicach pol-
skich w średniowieczu, stanowiący streszczenie jego
pracy habilitacyjnej5;!. O św. Brunonie z Kwerfurtu
pisze R. Wenskus54. W artykule autor przedstawia
tezy rozwinięte szerzej w osobno wydanej książce55.
Studia oparte są na nowszych badaniach źródłowych
i kontynuują dawną dyskusje, polskiej i niemieckiej
mediewistyki toczoną wokół postaci św. Brunona i jego
stosunków z Bolesławem Chrobrym i Henrykiem II.
Do problematyki szczególnie w niemieckiej Ost-
farschung uprzywilejowanej nawiązuje Hugo WE-
CZERKA w rozprawie o pochodzeniu mieszczan
lwowskich przyjmujących prawa miejskie w XV w.5ti
Podstawowym źródłem w tych badaniach są rejestry
nadania praw miejskich we Lwowie z lat 1405—26
i 1416—1514. Nie mając pełnych danych dla
określenia narodowości wszystkich przybyszów, autor
musi wyłączyć ze swych rozważań dużą liczbę (ok.
25%) osób o nie dającym się ustalić pochodzeniu;
zestawienie statystyczne pozostałych daje w vvyniku
cyfrę 54% jako średnią Niemców wśród ludności przy-
byłej do Lwowa w ciągu XV w. Taki wniosek końco-
wy w istocie mówi bardzo niewiele, a to z dwu po-
wodów: 1) dane statystyczne nie są zestawione
z ogólną liczbą ludności Lwowa i jej podziałem na-
rodowościowym; 2) duży procent Niemców wśród
przybywających w początku XV w. zmalał gwałtownie
już około połowy wieku. Tworzenie więc przeciętnej
dla stu lat sprawia, że wysoki procent Niemców z pier-
wszej ćwierci XV w. „rozciąga się" na całe stulecie
i sugeruje fałszywie stały, wysoki napływ ludności
niemieckiej w XV w. Z liczb bezwzględnych widać
najlepiej, że z cyfry przybywających do Lwowa Niem-
ców nie można wyciągnąć żadnych ogólniejszych wnio-
sków. Oto bowiem w okresie największego ich napły-
wu (1405—26) przybywało do Lwowa — jak można
obliczyć na podstawie zestawienia Weczerki — rocz-
nie ok. 15 Niemców, na początku zaś XVI w. — 2 do 3
Niemców. Te cyfry miałyby właściwą wymowę do-
piero na tle ogólnej liczby i podziału narodowościo-
wego ludności wielotysięcznego Lwowa. Takich zesta-
wień autor niestety nie daje zadowalając się ogólni-
kowym stwierdzeniem przewagi ludności niemieckiej
we Lwowie już od poł. XIV w. Jeżeli jednak rzekoma
52 G. Papkę, Pommern im deutschen Geschichts-
bild; E. A s s m a n n, Die Stettiner Bev6lkerung des
ersten Jahrhunderts nach der Stadtverleihung (1243—
1352) — Z. f. O. nr 2: 1953.
53 G. Rh o de, Die Ostgrenze Polens im Mittal-
alter, nr 1: 1953, s. 15—65. Dokładniejsze omówienie
tego artykułu — por. „Przegl. Zach." nr 4—5: 1953,
s. 603 i n.
54 R. Wenskus, Brim von Querfurt und die StiJ-
tung des Erzbistums Gnesen, Z. f. O. nr 4: 1956,
s. 524—527.
55 R. Wenskus, Studien zur historisch-politi-
schen Gedankenwelt Bruns von Querjurt, Miinchen-
Koln 1956.
60 H. W e c z e r k a, Herkunjt und Volkszugehdrig-
keit der Lemberger Neubiirger im 15. Jahrhundert,
Z. f. O. nr 4: 1955, s. 506—530.
przewaga trwała przez cały wiek XV — jak doszło
do tej gruntownej asymilacji i polonizacji ludności
niemieckiej Lwowa, którą autor widzi już w wieku
XVI?
Konkurując z wieloma niemieckimi instytutami,
towarzystwami i komisjami do badania historii
środkowej Europy, Z. f. O. z trudem — jak to widać
choćby z praktyki streszczania czy powtarzania roz-
praw drukowanych już gdzie indziej — uzyskuje po-
ważniejsze artykuły z tego zakresu, starając się brak
ich rekompensować szeroko prowadzonym działem
recenzji, w którym zwłaszcza polskie publikacje skrzę-
tnie są odnotowywane. Aby nadążyć z informowa-
niem swych czytelników na bieżąco — Z. f. O.
chętnie posługuje się recenzją wzlędnie omówieniem
problemowym, poświęconym większej ilości publikacji
traktujących o sprawach pokrewnych. Takimi są np.
W. La Baume recenzja nowych publikacji pol-
skich z zakresu prehistorii Warmii i Mazur
i E. B a h r a szczegółowe omówienie polskich publika-
cji krajoznawczych tego regionu57. Podobny charak-
ter mają recenzje polskich publikacji o historii Pozna-
nia, polskich prac historycznych o Wielkopolsce i wy-
danych w ramach „Przeglądu Zachodniego" Studiów
Pomorskich5*. Osobnymi recenzjami wyróżniono m. in.
pracę G. Labudy o pierwszym państwie słowiań-
skim, bardzo wysoko ocenioną przez W. Fritzego
i przedstawioną jako świadectwo „wielkich możliwo-
ści polskiej nauki historycznej"59, powojenne wydanie
książki J. Ptaśnika o miastach polskich00 i ostro
skrytykowaną przez H. Schlengera pracę zbioro-
wą „Pomorze Zachodnie" 01.
Dwie pozycje numeru 3/1956 znaczą udział Z. f. O.
w Roku Mickiewiczowskim 02. Szczególnie interesująca
jest rozprawa profesora uniwersytetu w Freiburgu
A. MACEINY, przejaw najbardziej godnego uczcze-
nia poety przez nową, oryginalną próbę nauko-
wej interpretacji jego dzieł. Oto jak widzi wiel-
kość Mickiewicza A. Maceina: „Nazywa się Mic-
kiewicza jednym z największych geniuszów poe-
tyckich, jakich wydala ludzkość nie dlatego, że
rozprawiał się w swych dziełach z ograniczo-
nymi czasowo i przestrzennie problemami, lecz dla-
tego, że poprzez te problemy dochodziły do głosu war-
tości ponadczasowe i ponadnarodowe. Wielkość i nie-
śmiertelność Mickiewicza polega na jego stosunku do
wiecznych problemów ludzkości" (s. 321). Artykuł jest
próbą przedstawienia jednej z takich wartości — po-
57 W. L a Baume, Neue polnische Verdffentli-
chungen zur Friihgeschichte Ost- und Westpreussen,
Z. f. O. nr 4: 1952, s. 594—598; E. Bahr, Neue polni-
sche Veróffentlichungen zur ost- und westpreussischen
Landeskunde, Z. f. O. nr 4: 1952, s. 598—612.
58 W numerach 3: 1954, 4: 1955, 2: 1955.
59 W numerze 3: 1952.
00 Nr 4: 1952.
Nr 2: 1953.
62 Antanas Maceina, Adam Mickiewicz ais Dich-
ter des Prometeismus, Z. f. O. nr 3: 1956, s. 321—349;
K. Hartmann — komunikat informujący o Roku
Mickiewiczowskim i jego znaczeniu dla polskich ba-
dań nad romantyzmem — tamże.
169
skim52. Przykładem szerszych zainteresowań może być
artykuł G. Rhodego o wschodnich granicach pol-
skich w średniowieczu, stanowiący streszczenie jego
pracy habilitacyjnej5;!. O św. Brunonie z Kwerfurtu
pisze R. Wenskus54. W artykule autor przedstawia
tezy rozwinięte szerzej w osobno wydanej książce55.
Studia oparte są na nowszych badaniach źródłowych
i kontynuują dawną dyskusje, polskiej i niemieckiej
mediewistyki toczoną wokół postaci św. Brunona i jego
stosunków z Bolesławem Chrobrym i Henrykiem II.
Do problematyki szczególnie w niemieckiej Ost-
farschung uprzywilejowanej nawiązuje Hugo WE-
CZERKA w rozprawie o pochodzeniu mieszczan
lwowskich przyjmujących prawa miejskie w XV w.5ti
Podstawowym źródłem w tych badaniach są rejestry
nadania praw miejskich we Lwowie z lat 1405—26
i 1416—1514. Nie mając pełnych danych dla
określenia narodowości wszystkich przybyszów, autor
musi wyłączyć ze swych rozważań dużą liczbę (ok.
25%) osób o nie dającym się ustalić pochodzeniu;
zestawienie statystyczne pozostałych daje w vvyniku
cyfrę 54% jako średnią Niemców wśród ludności przy-
byłej do Lwowa w ciągu XV w. Taki wniosek końco-
wy w istocie mówi bardzo niewiele, a to z dwu po-
wodów: 1) dane statystyczne nie są zestawione
z ogólną liczbą ludności Lwowa i jej podziałem na-
rodowościowym; 2) duży procent Niemców wśród
przybywających w początku XV w. zmalał gwałtownie
już około połowy wieku. Tworzenie więc przeciętnej
dla stu lat sprawia, że wysoki procent Niemców z pier-
wszej ćwierci XV w. „rozciąga się" na całe stulecie
i sugeruje fałszywie stały, wysoki napływ ludności
niemieckiej w XV w. Z liczb bezwzględnych widać
najlepiej, że z cyfry przybywających do Lwowa Niem-
ców nie można wyciągnąć żadnych ogólniejszych wnio-
sków. Oto bowiem w okresie największego ich napły-
wu (1405—26) przybywało do Lwowa — jak można
obliczyć na podstawie zestawienia Weczerki — rocz-
nie ok. 15 Niemców, na początku zaś XVI w. — 2 do 3
Niemców. Te cyfry miałyby właściwą wymowę do-
piero na tle ogólnej liczby i podziału narodowościo-
wego ludności wielotysięcznego Lwowa. Takich zesta-
wień autor niestety nie daje zadowalając się ogólni-
kowym stwierdzeniem przewagi ludności niemieckiej
we Lwowie już od poł. XIV w. Jeżeli jednak rzekoma
52 G. Papkę, Pommern im deutschen Geschichts-
bild; E. A s s m a n n, Die Stettiner Bev6lkerung des
ersten Jahrhunderts nach der Stadtverleihung (1243—
1352) — Z. f. O. nr 2: 1953.
53 G. Rh o de, Die Ostgrenze Polens im Mittal-
alter, nr 1: 1953, s. 15—65. Dokładniejsze omówienie
tego artykułu — por. „Przegl. Zach." nr 4—5: 1953,
s. 603 i n.
54 R. Wenskus, Brim von Querfurt und die StiJ-
tung des Erzbistums Gnesen, Z. f. O. nr 4: 1956,
s. 524—527.
55 R. Wenskus, Studien zur historisch-politi-
schen Gedankenwelt Bruns von Querjurt, Miinchen-
Koln 1956.
60 H. W e c z e r k a, Herkunjt und Volkszugehdrig-
keit der Lemberger Neubiirger im 15. Jahrhundert,
Z. f. O. nr 4: 1955, s. 506—530.
przewaga trwała przez cały wiek XV — jak doszło
do tej gruntownej asymilacji i polonizacji ludności
niemieckiej Lwowa, którą autor widzi już w wieku
XVI?
Konkurując z wieloma niemieckimi instytutami,
towarzystwami i komisjami do badania historii
środkowej Europy, Z. f. O. z trudem — jak to widać
choćby z praktyki streszczania czy powtarzania roz-
praw drukowanych już gdzie indziej — uzyskuje po-
ważniejsze artykuły z tego zakresu, starając się brak
ich rekompensować szeroko prowadzonym działem
recenzji, w którym zwłaszcza polskie publikacje skrzę-
tnie są odnotowywane. Aby nadążyć z informowa-
niem swych czytelników na bieżąco — Z. f. O.
chętnie posługuje się recenzją wzlędnie omówieniem
problemowym, poświęconym większej ilości publikacji
traktujących o sprawach pokrewnych. Takimi są np.
W. La Baume recenzja nowych publikacji pol-
skich z zakresu prehistorii Warmii i Mazur
i E. B a h r a szczegółowe omówienie polskich publika-
cji krajoznawczych tego regionu57. Podobny charak-
ter mają recenzje polskich publikacji o historii Pozna-
nia, polskich prac historycznych o Wielkopolsce i wy-
danych w ramach „Przeglądu Zachodniego" Studiów
Pomorskich5*. Osobnymi recenzjami wyróżniono m. in.
pracę G. Labudy o pierwszym państwie słowiań-
skim, bardzo wysoko ocenioną przez W. Fritzego
i przedstawioną jako świadectwo „wielkich możliwo-
ści polskiej nauki historycznej"59, powojenne wydanie
książki J. Ptaśnika o miastach polskich00 i ostro
skrytykowaną przez H. Schlengera pracę zbioro-
wą „Pomorze Zachodnie" 01.
Dwie pozycje numeru 3/1956 znaczą udział Z. f. O.
w Roku Mickiewiczowskim 02. Szczególnie interesująca
jest rozprawa profesora uniwersytetu w Freiburgu
A. MACEINY, przejaw najbardziej godnego uczcze-
nia poety przez nową, oryginalną próbę nauko-
wej interpretacji jego dzieł. Oto jak widzi wiel-
kość Mickiewicza A. Maceina: „Nazywa się Mic-
kiewicza jednym z największych geniuszów poe-
tyckich, jakich wydala ludzkość nie dlatego, że
rozprawiał się w swych dziełach z ograniczo-
nymi czasowo i przestrzennie problemami, lecz dla-
tego, że poprzez te problemy dochodziły do głosu war-
tości ponadczasowe i ponadnarodowe. Wielkość i nie-
śmiertelność Mickiewicza polega na jego stosunku do
wiecznych problemów ludzkości" (s. 321). Artykuł jest
próbą przedstawienia jednej z takich wartości — po-
57 W. L a Baume, Neue polnische Verdffentli-
chungen zur Friihgeschichte Ost- und Westpreussen,
Z. f. O. nr 4: 1952, s. 594—598; E. Bahr, Neue polni-
sche Veróffentlichungen zur ost- und westpreussischen
Landeskunde, Z. f. O. nr 4: 1952, s. 598—612.
58 W numerach 3: 1954, 4: 1955, 2: 1955.
59 W numerze 3: 1952.
00 Nr 4: 1952.
Nr 2: 1953.
62 Antanas Maceina, Adam Mickiewicz ais Dich-
ter des Prometeismus, Z. f. O. nr 3: 1956, s. 321—349;
K. Hartmann — komunikat informujący o Roku
Mickiewiczowskim i jego znaczeniu dla polskich ba-
dań nad romantyzmem — tamże.