Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

Ceramika śląska 1600-1900

35

zać na tak wyraźne ośrodki, jakimi były Bolesławiec
czy Prószków. Na podstawie nielicznych zachowanych
przykładów, niektórych datowanych, można wyróżnić
w XVIII w. dwie grupy wyrobów garncarstwa, charak-
terystycznie szkliwionych oraz zdobionych nowymi
motywami dekoracyjnymi. Jedna grupa to wyroby o
malaturach w jednolitej zielonej tonacji, zawsze na szkli-
wie zabielonym tlenkiem cyny, druga - o różnobarwnej
dekoracji plastycznej na szkliwie zabielonym lub prze-
zroczystym. Genezę zarówno techniki szkliwienia, jak
i nowych motywów w obu grupach można odnaleźć w
słowackiej ceramice Habanów i prawdopodobnie w
ceramice łużyckiej z Żytawy.

Ceramika zwana habańską, w XVI wieku wprowa-
dzona przez sektę anabaptystów41 na Morawy, była osią-
gnięciem wybitnym; wysoki poziom jej wyroby uzy-
skały nieco później także i na Słowacji. Polegała na
zastosowaniu nie znanego wówczas na tych terenach
szkliwa ołowiowo-cynowego (używanego we Włoszech
do

wyrobów zwanych majoliką) oraz dekoracji malar-
skiej o barwach wysokiego ognia. Ta właśnie cztero-
barwna malatura na tle białego szkliwa stanowiła o ar-
tystycznych walorach ceramiki habańskiej. Nie odzna-
czała się natomiast ta dekoracja malarska bogactwem
ornamentów. Stosowano, zgodnie z przepisami sekty,
jedynie motywy roślinne, kwiatowe, do wyjątków na-
leżały przedstawienia ptaszków. Wśród stylizowanych
motywów roślinnych spotyka się zarówno odmiany
kwiatów i owoców południowych, jak i miejscowych:
wielopłatkowe rozety, powój, kielichy lilii z wyrasta-
jącą tarczą, wijące się łodygi z drobnymi kulkowatymi
kwiatkami, otwarte owoce granatu. Bardziej naturali-
stycznie traktowane kwiaty występują na naczyniach
aptecznych, wzorowane na zielnikach, którymi posłu-
giwali się Habani, trudniący się także lecznictwem'-.

Hasła głoszone przez anabaptystów znajdowały i
na Śląsku zwolenników, ale ruch ten nie przyjął się
szerzej wśród miejscowej ludności'3. W czasie przej-
ściowych tu pobytów Habani nie założyli swoich dwo-
rów ani warsztatów ceramicznych. Rzadko także wyro-
by ich były wymieniane w dawnych inwentarzach dwor-
skich. Jedynym zachowanym zabytkiem ceramiki ha-
bańskiej związanej ze Śląskiem jest butla wykonana dla
namysłowskiego pastora, datowana 1676^, układem i
stylizacją ornamentów wskazująca na słowackie warsz-
taty habańskie. Mimo braku bezpośredniej działalności
Habanów na Śląsku wpływ ich ceramiki stał się wi-
doczny w osiemnastowiecznym garncarstwie cecho-
wym. Przykładem wzorowania się na habańskiej orna-
mentyce roślinnej jest dzban z 1694 r.. o nie znanym
Miejscu powstania. Raz tylko był publikowany, jako
s'ląski, bez bliższych danych". Cienkościenny, z gliny
Opalonej na brązowy kolor, pokryty jest w całości
barwną malaturą. Jej kompozycję oparto na przyjętym
wówczas symetrycznym układzie ornamentów, znanych
2 ceramiki habańskiej'6. Należą do nich wijące się fryzy
kwiatowe z długimi listkami, rozetkowe kwiaty, owoce
granatu, kropkowane ptaszki; dół wykończony jest ząb-
kami, tak jak we wcześniejszych habanach. Nie ma tu
jeszcze zabielonego szkliwa, tylko przezroczyste oło-

21. Butle habańskie, fajans, Słowacja, 2 poł. XVII w. Muzeum Naro-
dowe we Wrocławiu, MNWr. 1-8, 1-188. Fot. E. Witecki

wiowe, dlatego barwy malatury na ciemnym czerepie
są dosyć stonowane. Dopiero w pierwszej ćwierci wie-
ku XVIII spotyka się na Śląsku szkliwo zabielone, któ-
re miało naśladować białe szkliwo cynowe. Wcześniej,
bo już około połowy wieku XVII, ten rodzaj zabielone-