Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (16.1997)

Recenzje i omówienia

195

glinki te składają się głównie z bogatych w minerały materiałów ila-
stych typu montmorillonitu i mają znaczne właściwości absorbcyjne:
nie tylko pochłaniają wodę, ale także i różne inne substancje, które
mogłyby być szkodliwe; działają także ściągająco w przypadku ran.
Te ich właściwości były przyczyną dużej popularności ziem lecznicz-
nych, zwłaszcza w formie krążków, które sprzedawano w aptekach
jeszcze w XX w.

Katalogowi krążków wybranych z kolekcji muzealnej towarzy-
szy historia stosowania ziemolecznictwa na Śląsku, począwszy od
XVI w. w Strzegomiu, a następnie w XVII i XVIII w Legnicy, Złotoryi,
Janowicach, Jaworze i Masłowie. Oprócz ogólnej charakterystyki krąż-
ków pieczętowanych przez miasto, na którego terenach wydobywa-

no odpowiednie glinki, podano także odmiany ich składu mineral-
nego, różnego dla każdego z miast. W identyfikacji tej autorzy oparli
się na tablicach rysunkowych zawartych w pracy A. Volkmanna ,S7/e-
sia Subterranea (Leipzig 1720) oraz na katalogu zbiorów drezdeń-
skich G. Ludwiga opublikowanym przez J. Horschika Diedeutschen
Sigillata-Gefasse des 17. u ud 18. Jahrhunderts und ihre Siegelmar-
ken („Keramos" 33, 1966).

Z leczniczych glinek robiono jednak nie tylko krążki. Toczono
także i wypalano naczynia, których nie ma w kolekcji Muzeum wa-
łbrzyskiego. Na ich rzadkość wskazuje w cytowanej wyżej pracy
Horschik, publikujący dwa niewielkie dzbanki z ok. 1610 r., pieczę-
towane herbem miasla Strzegomia.

MARIA STARZF.WSKA (Wrocław)

Eitel Tette, PorzellanmanufakturCarl Tielsch-Altwasser. Schónes undwertvollesPorzellan aus Schlesien, Husum 1992

Autor, docent grafologii Volkshochschule w Kilonii, zauroczony opracowaniach ceramiki, jest posłużenie się wydawanymi przez za-

Pięknem porcelany z fabryki Carla Tielscha w Wałbrzychu zaczął ko- kłady katalogami-cennikami. Tette przedstawia po raz pierwszy frag-

•ekcjonować wyroby tego zakładu i studiować historię jego rozwoju. menty czterech katalogów wydanych przez firmę Tielscha. F .erwszy z

(Pierwszy artykuł, pt. Carl Tielsch, Altwasser, ogłosił w„ Keramos" 115. nich, najstarszy i najpełniejszy, z którego korzystał późnie) także G.

1987.) Wybór był szczęśliwy, gdyż spośród licznych wytwórni porce- Klose (patrz rec. w tymże tomie Roczmków ) wyszedł w 856 r„

lany na śląsku w 2 pol. XIX w fabryka Tielscha produkowała nafcie- drugi - jak przypuszcza Tette - w latach 1910-1913 . obeproml asor-

kawsze wyroby o charakterze artystycznym. Kolekcja autora, stale po- ryment naczyń hotelowych i restauracyjnych Trzeci, z roku 1914, okre-

Większana, obrazuje w sposób dosyć pełny produkcję zakładu od ślony w tytule jako „Der Hauptkatalog", uwidacznia zachodzące wow-

jego początków aż po połowę XX w. Znajdują się w niej unikalne i czas w wyrobach porcelanowych różnice stylowe w stosunku do form

*adko spotykane obiekty. Dzięki szerokiemu ujęciu różnych związa- dziewiętnastowiecznych. Czwarty katalog wydany w 9 6 ua

nych z produkcja zagadnień publikacja Tettego stanowi cenny wkład projekty różnych nadruków: monogramów,

*> niezbyt, jak dotąd obfitej literatury dotyczącej produkcji porcelany herbów itp. Dziś trudno byłoby ,uz opracowywać monografią zakładu

°a Śląsku. Autor oparł swe opracowanie przede wszystkim na ustalę- Tielscha bez uwzględmenia tych publtkacj..

"iu i usystematyzowaniu często zmienianych przez zakład znaków Sprawa kolejności występowania ^S^^^T^

-owych. Podaje ich trzydzieści jeden, w tym wiele dotąd nie publi- wyrobach tej fabryki, ustalona przez Tettego nie Jest jednak n -

kowanych, uwzględniając m.in. znaki stosowane tylko do specjalnych nie zakończona. W wydane, przez Berlin Mu eum w 1993 r -

naęzyi, znaki zeMstyką z L937 i 1941 , jak i stemple z ok. 1930 , Hi fab.yki ^^^^^^^i

Okazujące na wykonanie dekoracji w malarni W.J. Schmidta w Ko- szymtomie „Roczn.kow ) eden zws u .
Penhadze. ZwZ też uwagę na prawie wyłączne stosowanie w zna-

kach przedstawienia orła w różnych wariantach i porównał je z sygna- łach archiwalnych z lat pięcoziesiątycn Lczesnesody

mnych zakładów śląskie,!, wykazując, że 'motyw orła by. cha- nycM ^SS^SS^^ EZ^SSES.

rakterystyczny dla fabryk porcelan)- w Prusach. W układzie bogato rektoia MolcwsMc, manui. > ,, . ,

kowanej publikacji podkreślone zostało znaczenie znaków w usta- że znak 'j™^™^' ^' ££3£S3fi&

ań. chronologii wyrobów, bowiem obok reprodukcji obiektu zamie- ^taiSS "Sjętej wcześniej przez Tettego, jes, w

«aono jego oznakowanie, co ułatwia kojarzenie identycznych zna- Z,m na kde, I m c|()[|alkHWej analizy, jak t0

ków z podobnymi rodzajami form artystycznych i wskazuje na ewen- ^f^^ST^ archiwów samego zakładu Tielscha,

palność bliskiego czasu ich powstania. Naturalnie spostrzeżema ta- sam autor ów g»M zwlaszez,, te

^ eśli nie są poparte dodatkowymi danymi, mogą mieć tylko hipo- ^ ^'^^„0. Interesuj jest znak przed-

tetyczne znaczenie. W fabrykach bowiem, nie tylko w wieku MX, pierwsze b> ^ ^ ^ o5u autorów uznany

Jwano nowe znaki formom wcześniej już produkowanym. Taki w.a- ^^^S^^Sl wyjaśnień Fricka, przez Tet-

r pr,2ykhld któr>' n;l P™ ** ^tkiem ' ident>'Czn<?' ^TrSSiedynfgo znanego mu obiektu (por. „Keramos" Juli

,....„...„.»„,> ,U|„,w,»lR»,HU*u, ' ' na oodstawie jedynego znanego mu obiektu (.por. „Keramos jun
Jodwóch czasowo różnych znakach i nieco zmienione, dekojac, gjWj^y l ceramice, unikalny ten znak świadczy o ża-
rskie, - przedstawiony ,est w pozyqach katalogu 14 129. Tym 19*U l motywu antycznego, symbolizującego
^mnie,, zastosowany w książce Tettego system zestawiania iluś późnym ^

^znak.cm pozwala na zaobserwowanie niektórych zbieżności I tak Merku^°J maj;( uwagi grafologiczne autora. Zamieścił

P- znak nr I (o jego datowaniu będzie później mowa) - przedstaw .a- publikacji analizę pisma Egmonta Tielscha, syna założyciela

m gołąbka z gałązką w dzióbku nad literami TPM - może nasunąć on wswe,P«l U ^ ^ ^ ^

P^wne supozycje. Wśród tak oznakowanych obiektów opubhkowa- ^k^ŁerS Egmonta na podstawie jego pisma w zacho-

nych przez Tettego, a także znanych z innych kolekcji, wiele wyróżnia ™™^enqi W opracowaniach historii ceramiki nie posługi-

le specjalnym bogactwem dekoracji plastycznej (u Tettego por. n. < J ■ określania osobowości właściciela firmy

^- H, 16, 26, 27, 28), co mogłoby wskazywać na bliski okres powsta- wuno ę c d g,. ^gą to _ Tak jak i inne

Sn,a °w>'dl fo™. mówiąc już o sugerowana, .ego samego mo- bądź p . g ^ cj. służy

deW jes, to niewątpliwie najciekawszy okres w produkq. I .els lu. ■ " - •' ■ cal(),a

Oprócz sprawy znaków ważne, a od niedawna stosowane w bowiem uzupem

MAR1A STARZKWSKA (Wrocław)

Hors, Hambrusch Konrad Spindler, Die Brennófen derFeinsteinzeugfabrikjulius Paul & Sobn in Bunzlau,

„Nearchos" I, 1993, s. 255-309

. „ .i i,,-> ,1/iś naczyniowej w Bolesławcu. Autorzy - prof. dr Konrad Spingler z

Opracowanie przedstawia historię rozwoju n,ecz>nu| ,uz oz y FrOhgeschichte der Universitat Innsbruck oraz

tabryki Juliusa Paula, największego przed wojną zakładu ceramiki InsUtut lur g